19.Кансалідацыя бел. Народнасці

У др. пал. ХІІІ-XVIст. Уздзеяннем шэрагу этнаўтвара-льных фактараў (геаграфічнф, сац.-эк., паліт., канфе-сійны і інш.) насельніцтва на тэр-рыі сучаснай Бел. і на суседніх усх. і паўночных землях трансфармавала-ся ў адзіную этнічную супольнасць. Аб’яднанне на працягу ХІІІ-XVIст. раздробленых зямель у складзе ВКЛ, падначаленне адзінай вярх. уладзе прывяло да іх тэрытаыяльнай кансалідацыі і з’вілася штуршком для складвання этнічнай тэр-рыі беларусаў – тэр-рыі кам-пактнага рассяленя народа, з якой звязяны яго фармі-раванне і этнічная гісторыя. Цэнтралізацыя краіны спрыяла больш цеснаму паліт. аб’яднанню бел. зямель і актыўнаму ф-цыяніраванню асн. для працэсу этна-ўтварэння сац.-эк. фактару. З узмацненнем гандлёва-эк. сувязей у межах ВКЛ, складваннем агульнадзярж. гаспадаркі, развіццём таварна-грашовых адносін, рос-там гарадоў і мн. іншых фактараў адбывалася моўная інтэграцыя. Такім чынам, паліт. і сац.-эк. інтэграцыя ў межах адзінай дзяржавы стварыла амаль аднолькавыя ўмовы для этнакультурнага развіцця розных зямель, прывяла да нівеліроўкі іх мясцовых асаблівасцей. У ХІІІ-XVIст. узнікаюць важнейшыя граматычныя, фа-нетычныя і лексічныя рысы, што дыферэнцыравалі бел. мову ад старажытнаславянскай, рускай, украінс-кай і надалі спецыфіку сучаснай бел. мове. У перыяд фарміравання народнасці развіліся і замацаваліся ўла-сцівыядля яе этнічнай тэр-рыі спецыфічныя рысы мат. і дух. к-ры. Сац.-эк. умовы развіцця, кліматычныя аса-блівасці, старажытная традыцыі парадзілі хар-ныя для Бел. тыпы пасяленняў (мястэчкі, фальваркі, ваколіцы) і жылля (хата і сенцы). Распаўсюджваюцца аднолька-выя тыпы прылад працы (саха, драўляная барана), праяўляюцца асаблівасці ў гаспадарчых занятках. Ус-танаўліваецца характэрнае толькі для бел. тэр-рыі на-роднае адзенне, складваецца своеасаблівая народная кухня. Нац. адметнымі рысамі адзначаюцца вусная нар. творчасць, літ. творы, летапісы, нар. песні і тан-цы, мастацтва. Этнакансалідуючую ф-цыю для ўсход-неславянскага насельніцтва Бел. да сяр. XVIст. адыг-рываў канфесійны фактар – прыналежнасць да правас-лаўя была своеасабоівай прыкметай бел. этнасу. Адным з гал. вынікаў аб’яднальных этнічных працэ-саў і асн. паказчыкам ступені кансалідаванасці народа выступае этначная самасвядомасць – усведамленне людзьмі прыналежнасці да св. народа, яго адметнасці.

19. Культура беларусі другой пловы XII-першай палове XVI. Фарміраванне беларускай народнасці.

Асноўнымі прыкметамі народнасці з’яўляюцца адносная агульнасць мовы, агульнасць тэрыторыі, культуры і характару людзей, пэўныя гаспадарчыя сувязі, этнічная самасвядомасць і саманазва.

Існаванне Вялікага княства Літоўскага стварала новыя ўмовы для далейшага фарміравання беларускай народнасці. Гэтаму садзейнічала мноства фактараў.

Першая група – палітычныя фактары. Неабходнасць барацьбы са знешняй агрэсіяй.

Эканамічнай асновай этнаўтваральных працэсаў з’явілася далейшае развіццё сельскай гаспадаркі, замена двухполля парнай зерневай сістэмай трохполля, удасканаленне рамяства, пашырэнне гандлю.

Паступова ў ВКЛ усталёўвалася адзіная грашовая сістэма гандлёва-вымяральных стандартаў.

З папярэднімі фактарамі цесна звязаны і сацыяльныя ўмовы.

Разам з палітычнымі, эканамічнымі і сацыяльнымі фактарамі пэўную ролю адыгрываў і канфесійны фактар. Прыкмета веры станавілася своеасаблівай прыкметай народа, а барацьба народа з’яўлялася часткай барацьбы за яго самабытнасць.

Сукупнасць дзейнасці этнаўтваральных фактараў спрыяла фарміраванню беларускай народнасці і такіх яе агульных прыкмет як этнічная тэрыторыя, адносная агульнасць мовы, своеасаблівая матэрыяльная і духоўная культура, этнічная самасвядомасць і саманазва.

У XV–XVI стст. на тэрыторыі Беларусі з’яўляецца шэраг новых тыпаў пасяленяў: мястэчка, фальварак, засценак, ваколіца.

Адным са значных кампанентаў народнасці з’яўляецца самасвядомасць беларусаў. У ВКЛ жыхар беларускіх зямель адрозніваў сябе ад іншых народаў. Гістарычная супольнасць усходнеславянскага народа, адзіная рэлігія і мова продкаў тармазіла працэс дыферэнцыяцыі рускага і беларускага народаў.

Беларуская культура другой паловы XIII – першай паловы XVI ст. развівалася на аснове засвойвання багатых традыцый высокаразвітых візантыйскай і старажытнарускай культур, пад уздзеяннем мясцовых умоў.

У другой палове XIII – першай палове XVI ст. паралельна з працэсамі стварэння беларускай арыгінальнай літаратуры ішло развіццё старабеларускай літаратурнай мовы.

З усіх жанраў беларускай літаратуры перыяду яе станаўлення найбольш дынамічна развіваліся летапісы.

У другой палове XVI ст. летапісы сталі паволі адміраць, уступаючы месца іншым гістарычным жанрам.

У канцы XV – пачатку XVI ст. складаліся перадумовы Рэнесанса на Беларусі: рост гарадоў, фарміраванне беларускай народнасці, ажыўленне грамадска-палітычнай дзейнасці і нацыянальна-класавай барацьбы.

Прадстаўніком рэнесансавай культуры на Беларусі быў першадрукар, гуманіст і асветнік Францыск Скарына (каля 1490 г. – каля 1551 г.).

У Празе Ф. Скарына пры дапамозе заможных віленскіх і полацкіх мяшчан заснаваў друкарню. 6 жніўня 1517 г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. Першадрукар выдаў пераважную частку Старого Запавету Бібліі, прычым выбраў найбольш важныя кнігі.

Выдатным дзеячам беларускай культуры быў паэт-гуманіст, прадстаўнік новалацінскай літаратурнай школы М. Гусоўскі. Нарадзіўся будучы паэт у сям’і вялікакняскага лоўчага і атрымаў адукацыю ў Вільні, Польшчы, Італіі.

На працэс станаўлення і развіцця беларускай архітэктуры і выяўленчага мастацтва значна паўплывалі старажытнарускія традыцыі, а таксама лепшыя дасягненні архітэктуры і мастацтва заходнееўрапейскіх краін.

Готыка на Беларусі была прадстаўлена шматлікімі абарончымі збудаваннямі – замкамі, якія адначасова з’яўляліся адмістрацыйнымі, палітычнымі, эканамічнымі і культурнымі цэнтрамі. Мураваныя замкі пачалі будавацца ў першай палове XVI ст.

У сувязі з пашырэннем каталіцызму на ўсёй тэрыторыі Беларусі пачалося будаўніцтва касцёлаў.

У культавай архітэктуры канца XV – першай паловы XVI ст. з’яўляецца новы тып пабудоў – інкастэляваныя храмы, прыстасаваныя да абароны.

У выяўленчым мастацтве Беларусі другой паловы XIII – першай паловы XVI ст. вылучаюцца іконапіс, фрэскі, кніжная мініяцюра, гравюра, арнамент, драўляная разьбяная скульптура.

У рамках дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва на Беларусі ў другой палове XIII – першай палове XVI ст. развівалася размалёўка па дрэву, чаканка па металу, выраб керамікі.