36.Грамадска-паліт. Рух супраць царызма на Бел. Ў пач. ХіХст. Паўстанне 1831г.

Адначасова з узмацненнем антыфеад. барацьбы сялян у 30-40-х гг. у Бел. нарастаў гр.-паліт. рух. У пач. 30-х гг. Савініч стварыў “Тайнае польскае літ. таварыства”, удзельнічаў ў “гуртку 11 нумара”. У гэтых аб’яднан-нях фарміраваліся рэвалюцыйна-дэм. ідэі сярод сялян і гарадскога насельніцтва. Пад уплывам еўр. рэвалю-цыйных падзей узніклі тайныя арганізацыі ў Бел. У Віленскай медыка-хірургічнай акадэміі ў 1836-39гг. дзейнічала “Дэмакр. таварыства”, створанае студэн-там-рэвалюцыянерам Савічам. У др. пал. 40-х гг. уз-нік тайны “Саюз свабодных братоў” з цэнтрам у Віль-ні (200 членаў). Дзве гэтыя арганізацыі праіснавалі тры гады, пасля чаго былі разгромлены царскімі ўла-дамі. Прапаганда рэвал. Ідэй праводзілася таксама ся-род салдат і афіцэраў. 23 студзеня 1850г. каб прадухі-ліць гібельныя вынікі, выказалі гвалтоўнасць адмовіц-ца ад прыгоннага права над людзьмі. Але гэта прапа-нова не была прынята.

У лістападзе 1830г. у Варшаве шляхецкімі рэвалюцы-янерамі было паднята паўстанне супраць расійскага панавання. Гал. прычынамі паўстання былі незадаво-ленасць шляхты падзеламі РП, парушэнне рас. улада-мі польскай Канстытуцыі 1815г. Рэвалюц. сілы Поль-шчы адстойвалі лозунгі бурж.-дэм. пераўтварэнняў. Але яны не змаглі ўзначаліць паўстанне. Польскія арыстакраты імкнуліся дабіцца незалежнасці РП у ме-жах 1772г., захапілі кіраўніцтва паўстання ў св. рукі. Рас. урад імкнуўся прадухіліць распаўсюджванне паў-стання на тэр-рыю Бел., Літ. і Укр. Тут было ўведзена ваеннае стан-шча. Аднак у пач. красавіка 31г. паўстан-не ахапіла усю Літ. і Паўночна-Зах. Бел. Ядро паўста-нцаў складалі польская шляхта, навучэнцы, афіцэры-палякі, каталіцкае і уніяцкае духавенства. У паўстанні прымалі ўдзел каля 10 тыс. чал-к. Ужніўні 31г. паўста-нне было падаўлена на ўсёй тэр-рыі Бел. і Літ., а по-тым і ў Польшчы. Але і пасля гэтых падзей паліт. хва-ляванні ў межах былой РП не сціхлі.

36. Паўстане 1863-1864 гг: прычыны, сілы, вынікі. К. Каліноўскі.

З часоў падзелу Рэчы Паспалітай польскі патрыятычны рух не даваў спакою расійскім уладам. Польскі патрыятычны лагер падзяліўся на дэмакратаў, якія выступалі за паўстанне, і лібералаў – прыхільнікаў мірных сродкаў барацьбы.

Тыя, хто быў за паўстанне, атрымалi назву “чырвоныя”. Яны падзялялiся на правых i левых.

Першыя рабiлi стаўку на шляхту i асцерагалiся шырокага сялянскага руху.Яны прадугледжвалi надзяленне сялян зямлёй за кошт яе частковай канфiскацыi ў памешчыкаў пры абавязковай грашовай кампенсацыi. Левыя разлiчвалi на сялянскую рэвалюцыю.

Працiўнiкаў паўстання называлi “белымi”. Гэта былі пераважна памешчыкi, сярэдняя буржуазiя, частка iнтэлiгенцыi.

Гэтыя палiтычныя плынi сфарміраваліся і iснавалi не толькi ў Польшчы, але i на тэрыторыi Беларусi i Лiтвы.

Восенню 1861 г. у Варшаве з разнастайных рэвалюцыйных груповак быў арганiзаваны паўстанцкi гарадскi камiтэт.

“Левых” ў Беларусi ўзначальваў Канстанцiн Калiноўскi (1838–1864). Ён паходзiў з сям’i збяднелага шляхцiца Гродзенскай губернi, скончыў Пецярбургскi ўнiверсiтэт. Вярнуўшыся ў 1861 г. на радзiму, К. Каліноўскі стварыў у Гродне нелегальную рэвалюцыйную арганiзацыю з разначыннай iнтэлiгенцыi. Выдаў 7 нумароў падпольнай рэвалюцыйнай газеты на беларускай мове “Мужыцкая праўда”.

Была выкладзена праграма паўстання: Польшча абвяшчалася незалежнай краiнай з роўнымi правамi ўсiх яе грамадзян перад законам, дазвалялася дзейнасць ўнiяцкай царквы, планавалася перадаць сялянам iх зямельныя надзелы ў поўнае ўладанне, а памешчыкам выплацiць кампенсацыю з дзяржаўнай казны.

У студзенi–лютым 1863 г. ў Беларусi з’явiлiся першыя паўстанцкiя атрады, якiя прыйшлi з Польшчы. Найбольш актыўна паўстанцы дзейнiчалi ў Гродзенскай губернi, дзе ваяводскiм камiсарам быў К. Калiноўскi.

Паўстанне 1863–1864 гг. адбывалася ва ўмовах правядзення аграрнай рэформы ў Расii.

Поспеху ў барацьбе з паўстаннем расійскiя ўлады дасягнулi не толькi дзякуючы вайсковай сiле.

У чэрвенi 1863 г. ў Вiльню вярнуўся К. Калiноўскi, а ў лiпенi ён стаў старшынёй Вiленскага аддзела. Да канца лета ў руках К. Калiноўскага сканцэнтравалася ўсё кiраўнiцтва паўстанцкiмi атрадамi на тэрыторыi Лiтвы i Беларусi. Аднак выратаваць паўстанне ўжо не удалося.