9.Станауленне феадальнай эк-ки на тэр-рыи б. У 9-12ст.

У 9-13ст. ва Усх.Славян зараджауся феадальны гаспадарчы уклад – эканамичны спосаб вядзення гас-ки. Ён быу звязаны з узникненнем маёмаснай няроунасци. Зямля, якая была раней ва уладанни сельскай абшчыны паступова пераходзила у прыватную уласнасць абшчынникау. Адбывауся насильны захоп зямли знаццю и ператварэнне свабодных абшчынникау у залежных славян. Кали сяляне-абшчынники были свабодными их наз. людзи. Ужо у 11-12ст. их становишча паступова змяни-лася, и яны становяцца залежными ад свайго гаспадара. Залежных людзей наз. чэлядзь. Сярод залежных сялян, яких наз. смердами, вылучаюцца тыя, якия поунасцю згубили сваю асабис-тую вольнасць и были рабами. Их наз халопами. У залежнасць свабодныя абшчынники магли трапиць у сувязи з невыплатай ими пазыки. Таких людзей наз. закупами. Буйныя земле-уладальники усё больш актыуна захо-пливали абшчынныя земли и перат-варали их у сваю уласнасць. Пераход ад радавой да суседскай абшчыны быу звязаны з пераходам ад пацечна-агневога да ворыунага земляробства, што абумовила распад вяли-кай патрыярхальнай сам'и. Людзи атрымали магчымасць пражыць асоб-ными сем'ями, апрац-чы землю. У пошуках зручнай для земляробства и урадливай глебы, радзичы адной зямли пачали пакидаць умацаваныя гарадзишча и пачали будаваць на новых землях паселишча. Насель-ництва у паселишчах было у сельския абшчыны. Выхадцы з пэунай сям'и, разсяляючыся на новых землях, усту-пали ва узаемаадносины з инш. сем'я-ми и паступова перамешвалися. Па-миж ими усталёувалися адносины, падобна тым, якия иснуюць памиж суседзями. Сям'я карысталася асоб-ным участкам зямли – удзелам. У славян сельская абшчына звалася верв.

11.Полацкае княства ў раннім сярэднявеччы

У пісьмовых крыніцах значыцца, што самае магутнае ў краі Полацкае княства вядома пад назвай “Полацкая зямля”. Цэнтр – г.Полацк. Першым гістарычна вядо-мым полацкім князем быў Рагвалод. Наўгародскі князь Уладзімір надумаў ажаніцца з дачкой Рагвалода – Рагнедай, аднак атрымаўшы адках, вырашыў адпом-сціць полацкай княжацкай сям’і. Сабраў ён войска і пайшоў на Полацк. У 980г. Полацк быў разбураны і спалены. Па загаду князя Уладзіміра Рагвалод, яго жонка, два сыны былі забіты, а князь сілай ажаніўся на князёўне Рагнедзе. У іх нарадзіўся сын Ізяслаў. За спробу пазбавіць мужа жыцця Рагнеда разам з сынам выслана ў Полацкую зямлю. Быў збудаваны г.Ізяс-лаўль, куды і была адпраўлена Рагнеда. У 1000г. яна памерла. Яшчэ пры яе жыцці палачане запрасілі Ізяс-лава на княжанне ў Полацк. Памёр ён у 1001г. У 1003г. княжыць у Полацку пачаў сын Ізяслава Брачыс-лаў. Стаўшы дарослым, Брачыслаў вырашыў памерац-ца сіламі з Ноўгарадам. Полацку патрэбны былі волакі – сухапутныя шляхі зносін, якія ляжалі паміж дзвюма рэкамі. Імі валодаз Ноўгарад. У 1021г. князь Брачыс-лаў напаў на Ноўгарад і захапіў яго. Да яго ў палон трапіла шмат наўгародцаў. Аб гэтым паходзе даведаў-ся кіеўскі вялікі князь Яраслаў Мудры. Войска Ярас-лава рушыла насупраць палачанам, якія вярталіся да-дому. Войска Брачыслава было разбіта, здабыча адаб-рана, палон вызвалены і вернуты ў Ноўгарад. Сам князь з астаткам войска вярнуўся ў Полацк. Яраслаў не стаў яго праследаваць. Паміж праціўнікамі быў зак-лючаны мір. Брачыслаў клапаціўся аб умацаванні По-лацкай дзяржавы і расшырэнні яе межаў. Пасля яго смерці ў 1044г. князем стаў Усяслаў Чарадзей (яго сын). Звыш 50 гадоў узначальваў князь полацкія дру-жыны. Поспехі князя ў барацьбе з ворагамі, яго рашу-часць і спрытнасць сучаснікі лічылі чараўніцтвам. У 1065г. Усяслаў нечакана пайшоў на Пскоў, але безвы-нікова. Тады ён пайшоў на Ноўгарад і захапіў яго. У адказ на гэта ў 1067г. кіеўскія князі (браты Яраславі-чы) з’явіліся пад Мінскам і ўзялі яго. Усяслаў спазніў-ся з дружынай. Бой пачаўся на р.Нямізе. Усяслаў з рэ-шткамі св. дружыны адышоў да Дняпра. Кіяўляне вы-рашылі яго абмануць. Яны прапанавалі Усяславу мір-ныя перамовы, і той паверыў, ўто яму не зробяць кры-ўды. На самой справе яго схапілі, прывезлі ў Кіеў і па-садзілі ў турму. Толькі праз год ён быў вызвалены і абвешчаны вялікім князем Кіеўскім. На княжацкім троне ў Кіеве ён прабыў усяго 7 месяцаў і вярнуўся на радзіму ў Полацк, дзе і памёр у 1101г. У перыяд кня-жання Усяслава Полацкае княства дасягнула св. най-вышэйшага ўздыму. Пасля яго смерці Полацкая зямля пачала распадацца на асобныя ўдзельныя княствы. ХІІст. – пачатак феадальнай раздробленасці. У Полац-кай зямлі-княстве існаваў княжацка-вечавы лад. Тут с-ма княжання спалучалася з існаваннем веча – агульна-га сходу дарослых мужчын, на якім вырашаліся най-больш важныя грамадскія і дзярж. справы. Вялікія правы мела веча ў Полацку. Яно магло знімаць і наз-начаць князя, заключаць дагаворы з іншымі гарадамі і дзяржавамі. У абавязкі князя ўваходзіла арганізацыя і камандаванне войскам, збор даніны з насельніцтва. Войска складалася з дружыны – абучанага ваеннай справе атрада і народнага апалчэння з гараджан і на-зывалася полк. Князь вяршыў суд. Полацкія князі за-лежалі ад гараджан і таму былі павінны клапаціцца аб ім.

10-11.Раннефеадальныя княствы на тэррыторыі Беларусі, іх палітычнае і сацыяльнае развіццё. Вытокі беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці.

1. Старажытнаруская дзяржава (Кіеўская Русь) – агульная раннефеадальная дзяржава-манархія ўсходніх славян

У сучаснай гістарыяграфіі тэрмінам “Кіеўская Русь” абазначаецца раннефеадальная дзяржава – манархія ўсходніх славян на чале з вялікім князем кіеўскім і якая існавала ў ІХ–ХІІ стст. на тэрыторыі.

Гісторыя Старажытнарускай дзяржавы пачынаецца з 862 г.

Сеўшы на прастол у Кіеве, Алег пачаў будаваць крэпасці як апорныя пункты для ўпраўлення і збора даніны, а таксама абароны рубяжоў Русі ад ворагаў.

У 907 г. ён зрабіў паспяховы паход на Візантыю. Візантыйскі імператар вымушаны быў заплаціць кантрыбуцыю і даць купцам русаў гандлёвыя прывілеі.

Пасля смерці Алега кіеўскім князем стаў Ігар. Ён падавіў паўстанне супраць Кіева ў зямлі драўлян. У 941 і 944 гадах Ігар зрабіў паходы на Візантыю. Апошнім актам у дзейнасці Ігара быў яго паход у зямлю драўлян за данінай. Сабраўшы вялікую ланіну з драўлян, Ігар вырашыў, што гэтага мала. Ён адпусціў дружыну і з невялікай яе часткай вярнуўся. Гэта выклікала абурэнне ў драўлян. Яны схапілі Ігара каля горада Іскарасцень і казнілі яго.

Княгіня Ольга адпомсціла драўлянам за смерць свайго мужа. Яе дружыны разбурылі і спалілі многія гарады драўлян.

Сын Ігара Святаслаў правіў да 972 г.

У выніку паходаў Святаслава на Усход Кіеў падпарадкаваў сабе вяцічаў, Волжскую Балгарыю, разграміў хазарскі каганат, пашырыў і ўмацаваў свае ўладанні на Паўночным Каўказе і ў Крыму.

Уладзімір І завяршыў падпарадкаванне Кіевам усходнеславянскіх зямель, пасадзіў сваіх 12 сыноў у гарадах усходніх славян, увёў хрысціянства на Русі.

Пасля непрацяглага ўзмацнення цэнтральнай улады кіеўскага князя Уладзіміра ІІ (Манамаха), Кіеў паступова губляе сваё дамінуючае становішча. У 30-я гады ХІІ ст. Кіеўская Русь як адносна адзіная дзяржава прыпыніла сваё існаванне.