22.Асаблівасці дзяржаўнага і саслоўнага ладу Вялікага княства Літоўскага. Статуты вкл.

На чале класа зямельных уласнікаў стаяў вялікі князь літоўскі, які з’яўляўся вярхоўным уладаром усёй зямлі ў дзяржаве, а таксама меў свае ўласныя зямельныя ўладанні. На прыступак ніжэй на іерархічнай лесвіцы стаялі буйныя феадалы – князі і зямельныя магнаты, што валодалі зямлёй на правах вотчыны. Далей ішлі баяры, самая шматлікая група сярод пануючага класа. Былі буйныя баяры, якія блізка стаялі ад князёў. Былі сярэднія – складалі асноўную частку баярства. Але былі і такія, што мала адрозніваліся ад сялян і самі апрацоўвалі зямлю. Гэта група мела польскую назву “шляхта”.

Першым сістэматызаваным агульнадзяржаўным зборнікам законаў феадальнага права стаў Статут Вялікага княства Літоўскага 1529 г., які меў другую (1566 г.) і трэцюю (1588 г.) рэдакцыю.

На працягу ХV–ХVІ стст. ідзе працэс пашырэння саслоўных і палітычных правоў баярства, шляхты.

Паступова баяры-шляхта спляліся з верхнімі пластамі сялянства. Ад апошніх яны адрозніваліся толькі тым, што пры любых абставінах заставаліся вольнымі людзьмі і ім гарантавана асабістая і маёмасная недатыкальнасць.

Паступова шляхта ўзвышаецца палітычна. Урэшце ў першай пал. ХVІ ст. шляхта была ўроўнена ў правах з феадальнымі магнатамі, ёй была гарантавана палітычная, асабовая і маёмасная недатыкальнасць.

Галоўным кіраўніком княства лічыўся вялікі князь літоўскі. Ён узначальваў узброеныя сілы, мог абвяшчаць вайну, заключаць мір, уступаць у саюзы з іншымі дзяржавамі. У ХІV ст. пры ім існавала вялікакняская Дума, па аналогіі з Маскоўскай.

У склад Рады ўваходзілі каталіцкі епіскап, ваяводы, камандзіры мясцовых палкоў, дзяржаўныя чыны. Але асноўныя справы вырашаліся поўным зборам гаспадарскай Рады.

Асаблівую ролю ў сістэме дзяржаўнага кіравання меў вальны сейм. Сейм абмяркоўваў галоўныя пытанні ўнутранай палітыкі, заканадаўчыя акты, устанаўляў падаткі, вырашаў судовыя справы, выбіраў Вялікага князя і зацверджваў кандыдатаў на важнейшыя дзяржаўныя пасады.

Частка княстваў была ператворана ў ваяводствы на чале з ваяводамі. Больш дробнай тэрытарыяльнай адзінкай былі паветы, галоўнай асобай у якіх з’яўляўся стараста.

Мясцовае кіраванне таксама мела свой прадстаўнічы орган – сеймік. Сеймікі збіраліся ў паветах. У іх працы ўдзельнічалі ўсе мясцовыя феадалы. На сейміках выбіраліся дэпутаты і ў вальны сейм.

Такім чынам, у ХІV–ХVІ стст. у Вялікім княстве Літоўскім складалася дакладная і акрэсленая сістэма прадстаўнічай манархіі.

22.Этапы запрыгоньвання сялян. Сутнасць прыгоннага права.

У 1447 г. Вялики кн. Казимир выдау прывилей, што дау пач. афармленню залеж. сял. ад феад., яким забяспечвалася, валод. зям. на правах поунай уласнасци. У 1468г. Быу склад. Судзебник Казимира – 1 збор. юр. (судовых) зак. ВКЛ. Сял. пазбаул. права свабод. перах. ад аднаго феад. да др., г.зн. яны прымацоув. да зям., на якой жыли и якую апрацоували. Выданне Судзебника азначала юр. афармленне запрыгон. сял. – страты сял. права уласнасци на зям. и ператвар. их у залежных ад феад.

Ішло запрыгон. сял.. Беглыя сял. вымуш. вяртацца да феад.. Па 1 статуту (1529) сял. вярт. на 10 гад, па 2 (1566)- на 20 гад., а по 3 (1588) - на працягу усяго жыцця.2феад. мог выкуп. гэтага сел. у др.

За карыстанне зям. сял. выконв. павин.: паншчына- сел. павин. быу адрабиць некальки дзен у феад. за узят. зям. (ад 1 да 12 дзен); дзякла- частка ураджаю з узят. зям. аддав. пану; чынш- граш. павиннасць. Але мели месца и дадатк. павин.: талоки-у жнива выганяли жанчын жаць жыта,проса, а у час касьбы выганяли мужчын касиць.; гвалты ци згоны- людзей гвалтам выганяли на раб.: буд. масты, капаць ямы.