14.Сац.-эк. І паліт. Перадумовы стварэння вкл

У сяр. ХІІІст. на паліт. карце з’явілася новая дзяржава – ВКЛ. Яна ахапіла тэр-рыю сучаснай Бел., Літвы, ча-сткі Украіны і Расіі. Яшчэ ў пач. ХІІІст. літ. плямёны знах. ў стане паліт. раздробленнасці і ўпраўляліся мноствам племянных князёў. Аб’яднанне раздроблен-ных зямель было выклікана перш за ўсё знешняй паг-розай з боку агрэсіўных суседзяў – нямецкіх рыцараў-крыжакоў з Захаду і мангола-татар з паўднёвага Усхо-ду. У 1201г. нямецкімі рыцарамі была ўзведзена крэ-пасць Рыга, а ў наступным годзе імі быў створаны ва-енна-манаскі ордэн Мечаносцаў (Лівонскі ордэн). У выніку крыжацкай агрэсіі былі захоплены землі ў ні-зоўях Дзвіны. Перад пагрозай літ. плямёны пачалі аб’-ядноўвацца вакол аднаго ваеннага правадыра – Мін-доўга. Гэты хітры, непераборлівы ў сродках барацьбы з іншымі князямі палітык пачаў аб’яднанне літ. і нава-грудскіх зямель. У Навагрудку ў 1253г. адбылося ка-ранаванне Міндоўга. Ён стаў вялікім князем дзяржа-вы. У 1260г. крыжакі арганізавалі новы буйны паход на Літву, але ушчэнт былі разбіты. Пасля гэтай пера-могі Міндоўг парваў з каталіцтвам і ўступіў у адкры-тую барацьбу з нямецкімі рыцарамі. У самой дзяржаве было неспакойна. Паміж літ. князямі вялася міжусоб-ная барацьба. У ёй у 1262г. загінуў Міндоўг. Праз не-каторы час вялікім князем стаў сын Міндоўга Вой-шалк. Сын жорстка адпомсціў ворагам св. бацькі, але ў хуткім часе таксама быў забіты. Пры пляменніку Міндоўга князю Трайдэне зах. балты (прусы), якія ра-таваліся ад крыжакоў, былі паселены на бел. землях у наваколлі Слоніма і Гродна. У к.ХІІІст. пры вялікім князю Віцене удалося дасягнуць адзінства новай дзяржавы. Прычынамі ўтварэння ВКЛ з’яўл. наступ-ныя: 1) знешнепаліт-я, звязаныя з геаграфічным стано-вішчам бел. зямель і неабходнасцю пераадолець небя-спеку ў сяр. ХІІІст.; 2) унутрыпаліт-я, звязаныя з неаб-ходнасцю пераадолець феадальную раздробленнасць перад пагрозай знешняй небяспекі і аб’яднанымі на-маганнямі дробных удзельных княстваў на бел. зем-лях і абараніць сябе; 3) эк-я, звязаныя з аддзяленнем рамяства ад с/г і пераадоленнем яе натуральнага хар-ру. Развіццё гандлёвых адносін садзейнічала аб’яднан-ню удзельных княстваў. Пры вялікім князю Гедыміне большая частка сучасных бел. зямель увайшла ў склад ВКЛ. Тэр-рыя ВКЛ павялічылася прыкладна ў 3 разы. Сталіцай стаў горад Вільня. Шляхі ўваходжання бел. зямель у склад ВКЛ былі розныя. Гэта дыпламатыч-ныя пагадненні, шлюбныя сувязі, захопы.

14.Утварэнне вкл. Роля беларускіх зямель у станаўленні беларуска-літоўскай дзяржаўнасці.

Для заходніх зямель Русі ХІІ–ХІІІ стагоддзі былі перыядам феадальнай рздробленасці.

Знясіленае бясконцымі войнамі і міжусобіцамі, Полацкаге княства ўсё больш аслаблялася, што адразу ж выкарысталі знешнія ворагі.

Заходнім і паўночна-заходнім землям Русі пачала пагражаць сур’ёзная небяспека – агрэсія нямецкіх феадалаў.

Яшчэ большая небяспека навісла над княствам быў заснаваны Тэўтонскі Ордэн.

Яшчэ адным фактам аслаблення заходнерускіх зямель стала мангола-татарскае нашэсце.

Пагроза з захаду ад крыжакоў, з поўдню і ўсходу – ад мангола-татараў адрадзіла аб’яднальную тэндэнцыю ў гэтых землях.

Феадалам спатрэбілася аб’яднаць сілы для ўзмацнення прававога рэгулявання феадальных адносін, уніфікацыі феадальнага прыгнёту, спынення перабежкі сялян ад аднаго феадала да іншага, прымацавання іх да зямлі.

Аб’яднальнай сілай заходнерускіх княстваў выступіла ўлада вялікіх князёў літоўскіх.

У першай палове ХІІІ ст. ствараецца цэнтралізаваная раннефеадальная Літоўская дзяржава з моцнай вялікакняжацкай уладай.

Яе ўзнікненне звязана з імем вядомага літоўскага князя Міндоўга, як сведчаць хронікі, сына буйнейшага феадала Літвы. Яму ўдалося аб’яднаць большасць літоўскіх княстваў.

Такім чынам, у ХІІІ ст. складаюцца перадумовы ўзнікнення ў Еўропе новага дзяржаўнага ўтварэння – ВКЛ.

Працэс аб’яднання ў ВКЛ быў працяглы і складаны. Ён адбываўся больш за стагоддзе – з 2-й чвэрці ХІІІ ст. па 3-ю чвэрць ХІV ст.

Пэўную ролю ў ім адыграў узаемны палітычны інтарэс.

Шляхі, спосабы і акалічнасці далучэння асобных зямель да ВКЛ былі розныя. У адных выпадках тэрыторыя далучалася пры дапамозе ваеннай сілы, у іншых – шляхам дынастычных шлюбаў, у трэціх – на аснове пагадненняў паміж літоўскімі і рускімі князямі. Усё залежала ад узроўню развіцця, ступені палітычнай кансалідацыі той ці іншай зямлі. Адыгравалі ролю знешнепалітычныя, геаграфічныя і часовыя фактары. Так паступова ішоў працэс уключэння заходнерускіх зямель у палітычнае жыццё літоўскай дзяржавы, якая па меры свайго росту ператварылася ў ВКЛ.