43. Драматычныя абразкі м. Гарэцкага як жанр. Нацыянальная праблематыка і быційна-філасофскія пытанні ў абразку “Антон”.

Пятро Васючэнка: У драматычнай аповесьці Максіма Гарэцкага “Антон” прасочваецца традыцыйны для натуралізму матыў спадчыннасьці, якая абумоўлівае матывацыі і паводзіны пэрсанажаў твору. Сродкамі натуралістычнага пісьма паказваецца разьвіцьцё душэўнай хваробы галоўнага героя — селяніна Антона Жабона. Эфэкт спадчыннасьці, праявы геннай памяці служыць аб’ектам мастацкага дасьледаваньня ў аповесьці М.Гарэцкага “Дзьве душы”.

У віленскі пер. Г. напісана больш. драм. абразкоў, яр. як- “Мутэрка”, “Салдат і яго жонка”, “Свецкі ч-к”, “Не аднгой веры”, “Чырвоныя ружы”, “Каменацёс”, “Жалобная камедыя”. Абразкі сталі яшчэ 1ым красамоўн пацвярджэннем высок. творч. акт-ці Г. на п. 20-х г.. У абразках Гарэцкі паўстае не толькі як прыхільнік рэалістычнага апавядання, але і як рамантычны матсак. Сюжэт — не на учынках, а на роздумах. (“Патаемнае”). Большасць абразкоў напісаны ў віленскі перыяд. “Мутэрка”, “Свецкі чалавек”, “Чырвоныя ружы”. Сцэнкі і абразкі успрымаюцца як пэўны цыкл, аб’яднаны аўстарскім пафасам выкрыцця маральных заганаз. Аўтар высмейвае убоства, унутраную спустошанасць людзей. “Антон”, драматызаваная аповесць, пачаткі і эпасу, і драмы. “Абразы жыцця” (другая назва “Антона”) аб’яднаны скразной тэмай ― тэмай лесу беларускага народу на гістарычным золме эпох, тэмай драматызму пошукаў выйсця з крызісу. Удзельнікі канфлікту ― панскі ляснік Аўтух Жабон і яго сын Антон. Паводле уяўлення Антона. Бацька жыве не па хрысціянскіх законах. У яго няма дабрыні і павагі да людзей, ен крыўдзіць сялян, п’е. Аўтух не разумее памкненняў сына, высмейвае яго веру ў Бога, лічыць яго разумова непаўнацэнным. А між тым Антон ― высакародны, чысты, паважлівы да людзей. Ен здольны успрымаць чужую быду як уласную, здольны падзяліцца сенажаццю, каб пазбегнуць сваркі з суседам. Але і ў бацькі есць свая логіка. П’янства Аўтух тлумачыць прыгнечансцю. У царкву не ходзіць, бо людзі моляцца няшчыра. Але такія аргументы для Антона непрымальны. Не здолеўшы перерабіць бацьку, Антон хоча пайсці з дыцця. Антон пачуў, што Бог карае п’яніц, у якіх у семым калене могуць нарадзіцца хворыя дзеці. Ен жадае парваць род п’яніцы. Ахвярай стаў і яго сын Іванка. Забойства сына Антон падаае як ахваярапрынашэнне Богу за бацькавы грахі. Ен здзяйсняе абрад амавення перад самагубствам і дзяцей прымушае мыцца. Адметнасць сюжэта ― са смерцю героя твор не заканчваецца. Яно перанесена ў Вільню, у іншы неназваны горад, на вясковыя дарогі. Там самагубства Антона абмяркоўваецца рознымі сацыяльнымі сіламі. Сяляне асудзілі Антона, і таксама Аўтузха. Наведвальнікі віленскай “Славянскай кафейні” перавялі гаворку ў шырокі сацыяльна-філасофскі план. “Беларускі аўтар” у спрэчцы з “польскім публіцыстам” і “маскоўскім дэмакратам” прычыну трагедыі Антона бачыў у духоўным крызісе грамадства. Пісьменнік асуджае фанатызм, які пярэчыць гуманізму. Антон баіцца жыцця. Антон ― антыпод Дастаеўскага, які адмаўляў светламу царству, калі яно пабудавана на адной слязе дзіцяці. Гарэцкі не імкнуўся скіраваць твор супраць рэлігіі: “Не, не шуканні бога зрабілі яго дурным, ― гаворыць “беларускі аўтар”, ― а тыя абставіны, у якіх ен жыў і шукаў”. Абставіны дэфармавалі яго уяўленні аб мэце жыцця, аб праўдзе і справядлівасці. Есць і гістарычныя фактары. Пафас асветніцтва. Наведванне “беларускім аўтарам” дома, дзе знаходзіцца Антонава донка Домна. Аўтар абараняе ідэю гуманізма. Вобраз звар’яцелай ад гора Домны ўспрымаецца як сімвал трагізмуу. Наватарства ― шырока выкарыстаны рэальістычная сімволіка і метафары. Вобразы паралюшнай пані генераліхі, вобраз міфалагічнага Копшы ― гаспадара могільнікаў, вобразы “пахілага крыжа”, каля якога адбывалася самагубства Антона, і бліскучага крыжа на сельскай царкве. У якасці прылады смерці Антон абірае касу, бо тут меў месца праклен суседа.