38. Максім Гарэцкі: станаўленне беларускай прафесійнай прозы. Тэматыка, праблематыка, мастацкія асаблівасці.

Літ-ным дэбютам Г. стала апав. “У лазні”. Неўзабаве адно за др. пач. з’яўл. нов. апав. - больш-ць з як. ўвайшло у зб. “Рунь”. 1ым з канкр. праяўленняў наватарства Г. у маст. прозе была такс. распрацоўка гіст. тэматыкі- “Князёўна”, “Войт”, “Лірныя спевы”). Гэтым ён упісаў яскравую старонку ў гіст. нац. піс-ва. Піс-к правёў смелы маст. эксперымент у жанр.-стыл. сф: фрагм. “Лірын. спеваў”, гэта. балады ў прозе, творча пераймаюць стыль гер. песень, стыль “Слвоа аб палку І.”. Г. услаўляе гер. бар-бу бел-ў за незалежнасць родн. краю, асудж. здраду нац. інтэр-м: малад. княз-на Ганна не павер. у здольнасць св. падданых абараніць замак ад войска макс. ваяводаў і ўцякла з родн. кута ў чужадальн. старонку. З яе ўцёкамі і скончылася слаўн. гіст. гер. кн-ва. Кірунак тв. інтар. Г. ран. пер. вызнач. не т. апав-мі і драмат. аповесцю, але і публіц. і крытычн. артыкуламі. Сярод іх побач з допісамі, фельетонамі , карэспандэнцыямі змястоўн. і глыб. вылуч. разгорн. артык-даследав. “Наш тэатр”, “Развагі і думкі”. Тут накрэслена шыр. прагр. дзейн. нац. акт. сіл, як. павінны быць скірав. на разв. бел. школ, тэатра, перыяд. друку, выдавецк. справы, увогуле на дух. адрадж. Б. 1ой з канкр. праяў узросшага майст-ва Г. на нов. эт. тв-ці было тое, што тэма вайны не зводзілася ім т. да праўдзів. адл-ня батальных сцэн, да абмалёўкі уласн. франт., акопнага жыцця. Гэт. аспектам ваеннай рэч-ці якраз і не асабліва захапл. аўтар. Даволі ахвотна ён пераносіў дзеянне ў мірнае асяроддзе. Тым не менш яго гер,як напр, у апав. “На этапе”, усё роўна аказв. апасродкаванай ахвярай вайны, ваеннага ліхалецця.Гал. жа імпульсам тв. натхнення Г. было пераадоленне ім уласн. паліт. ілюзій смаленскай пары, што найбольш яскрава праявілася ў апов. “2 душы”. На час друкав. апов. піс-кзразум., што яго надзеі на бальшав. уладу як на рэальн. паліт. сілу- т. тактычны ход у паліт. гульні. У ап. зрабіў спробу даць мастацк. вытлумач. падзей рэв-цыі і народжаных ёю працэсаў у грам. жыцці, раскрыць ролю нац. інтэліг-і як абаронцы гум. ідэалаў.“2 душы”- твор наскрозь палемічтны, ён добра упісв. у атмасф. тагач. паліт. дыскусій. Гал.-гер- Ігнат Абдзіраловіч- сял. сын, які воляю лёсу быў падменены на панскае дзіцё. Г. паказв., што праблема паліт. і маральн. выбару паўст. перад Ігнасём яшчэ у час лют. р-цыі. Армейскі афіцэр хоць і спачуввае абяздоленаму люду, не можа, аднак, узяць, на ўзбранне ідэалогію рэв-най бар-бы, бо гэта было б апраўд-нем тэрору і гвалтаўніцтва, якімі бар-ба суправадж-ся. На фронце А. быў сведкам таго, як бяссэнсава гінулі людзі. Так, А. разышоўся ў поглядах не т. з камуністам Гаршком, які прапаганд. ідэю татальнай бар-бы з сіламі старога свету і рашуч. вынішчэнне класава чужых эл-таў, не т. з княз. Гальшанскім, што заклік. да лка. міру, але і з прадстаўн. нац. інтэліг- са студэнтам Сухавеем, з наст. Ірынай Сакавічанкай.Аддаючы належн. энергіі хлопца, Г. паказв. і беспрерспект. абарнага ім шляху бар-бы, бо гэта быў шлях экстрэмізму, адарванасці ад народу і яго інтар-ў. Так, Сухавею ўдалося збегчы з-пад арышту, ды толькі выратаванне было дасягнута дарагім коштам: уцякач падставіў пад удар св. сябра і таго, хто спрыяў пабегу. Нац. свядомы, ваяўніча настроены хлопец не раскайв. у зробл., бо ў св. учынках ён кір-ся не гум. прынцыпамі. Невыпадкова ён Сухавей- асац. з сухім ветрам, які нішчыць, высушвае ўрадлів. палеткі.Унутр. свет Ірыны раскр. даволі поўна і глыбока. Калісьці яна была закахана ў А., але пад уплывам Сухавея ўнутр. патрэба дух. блізкасці з Ігнасём у яе знікла. Ірына не абвяргае Сухавея ў яго абразлівых выпадках супраць абдз. як нібыта выражка і магільшчыка бацькаўшчыны. Менавіта супраць экстрэм. філасоф. і скіравана аповесць. З мэтаю ўнесці прыцнып. карэкт. ва ўласн. трактоўку прабл “народ і ўлада” Г. улючы. у апов. ужо вядомы нарыс “Деревня». Як і трэба было чакаць, вызнач. тэзіс камунізм- зэ бэст быў выкінуты, а яго месца заняло апав. Васіля пра злачын. дзейнасць камбеда ў адной з вёсак.  Аповець “2 душы” стала моцн. штуршком для Г., каб раскрыць вытокі негатыўн. момантаў у нац. хар-ры беларуса- мом-ў, як. абумовілі грамадз. пасіўнасць. Абдз. засмучала і бянтэжыла тая лёгкасць, з як. працоўн. паддаліся фальш. абяцанням бальшавікоў утвар. царства справядлівасці і роўнасці на зямлі. Дзе карані гэт. ілюзій, даерлівасці, ставіць пыт. Г. Карані рба шукаць у далёкіх часах паншчыны, калі паны спараджалі у чал. душах пачуцці страху перад уладарамі жыцця, выхоўв. псіхалогію рабскай пакорлівасці лёсу. Вось чаму п-к абірае ў якасцт тэмы нов. тв. не гераічн. старонкі мінуўшчыны, а тыя з’явы, як. і фарм. пасіўнасць, паслухм. беларуса! Буйнымі мазкам ств. Г. малюнак гіст. мінулага родн. кр. і таго шляху, як. ішоў бел. народ і яго пакутнікі-сыны.  Ён бачыць перад саб. няўроблен. поле, заездж. коней, выбіты луг, схуднелы статак і сябе самого каля статку з жабрачнай торбай. У Скарбах –адно ўа мамыз шчырых прызнанняў аўтара, што бальшавізм- гэта д’бальская спакуса. М. Г. гатоў з’яв. на маральны суд грамадскасці. У Скарбах ён якраз і паспрабаваў даць адказ, куды гэт. дарога прывяла народ. Выкарыс. алегар. вобразы: страшны хадзячы шктлет, кульгавы павук на цэментовым павукадроме