41. “Крамольныя творы” м. Гарэцкага (“Лірныя спевы”, “Усебеларускі з’езд 1917 года”, “у 1920 годзе”, “Апостал”, “Незадача”, “Фантазія”).

1ым з канкр. праяўленняў наватарства Г. у маст. прозе была такс. распрацоўка гіст. тэматыкі- “Князёўна”, “Войт”, “Лірныя спевы”). Гэтым ён упісаў яскравую старонку ў гіст. нац. піс-ва. Піс-к правёў смелы маст. эксперымент у жанр.-стыл. сф: фрагм. “Лірын. спеваў”, гэта. балады ў прозе, творча пераймаюць стыль гер. песень, стыль “Слвоа аб палку І.”.Г. услаўляе гер. бар-бу бел-ў за незалежнасць родн. краю, асудж. здраду нац. інтэр-м: малад. княз-на Ганна не павер. у здольнасць св. падданых абараніць замак ад войска макс. ваяводаў і ўцякла з родн. кута ў чужадальн. старонку. З яе ўцёкамі і скончылася слаўн. гіст. гер. кн-ва. Ап. прасякн. пафасам веры у тое, што лірн. спевы абудзяць нац. свядом., запаляць святы агонь любовь да волі і незал-ці..Рысай спра. нав-ства пазнач. і апав. з цыклу “Што яно?”, гер. як. став. перад саб амаль невырашальн. задачы- разгад. таямніцу жыцця і смерці, верагондн. існав-ня пазатруннага свету. Ён гатовы нават душу нячысціку прадаць. каб даведацца адкуль яно ўсё гэта, хто даў і то будзе пасля смерці?. Гэты цыкл быў 1ой з 1ых у тагач. бел.л-ры спроб творч. асваення жарн.-стыл. мачым. філ., інтэлект. прозы. Філ. аспект арганічна ўвязваўся з сац. –паліт. Так, 1у з прч. да спазнаннія загадак ч-ка і прыр. трэба бач. у кансерватызме гр-ва, як. баіцца нов.. нязвяклага. Вяск. юнака, які пач. сур’ёзна задумв. над сэнсам ж., родн. і сусудзі празв. “дурнем” і праз св. абмежаванасць і самаўпэўненнасць учынілі недаравальны грэх: не паверыўшы “дурню”, пахавалі ч-ка, які спраў летарг. сном.Ужо на ран. этап ў яго тв-ці выразна акрэсл. 2 ўзаемазвяз. маст. тэнд.- 1) адлюстр. жыцця ў формах сам. жыцця, рэальнага і 2) лір.-экспрэс. спасціжэнне рэч-ці з выкарыст эл-ў філас. прозы. Піс-к аксудж. фанатыз як з’яву, як. пярэч. прынцыпам гум-зму і чал-ці.  Не прымаючы рэл. фанатызм Антона (яго бацька быў п’яніцай, і таму Антон забіў св. сына, каб перарваць род бацькі-п’яніцы, каб не лёг праклён), М.Г. аднак не імкнуўся надаць апов. сатырычн., тым болей антырэлег. скіраванасць. Не шуканні бога зрабілі яго такім, а тыя абставіны, у як. ён жыў і шукаў. У апав. узмацняліся сац. аналітыка, глыбей праяўл. гістарызм піс-га мыслення.

42. Гуманістычная скіраванасць антываеннай прозы м. Гарэцкага (“Літоўскі хутарок”, “На імперыялістычнай вайне”, інш.).

“Літоўскі хутарок”: літоўскія сяляне Шымкунасы: стары Ян, які не хоча пакідаць гаспадарку і частуе салдал хлебам, жонка Даміцэля, дачкі Ядвіся (прыгажэйшая, захварэла і страціла зрок) і Монця (весялейшая, жартуе з салдатамі, яе звялі і выкарытоўвалі ў патрэбу войска), сын Блажыс, які пайшоў на фронт. Пісьменнік паказаў, што вайна прыносіць толькі гора, разбурэнні, смерць. Ад некалі квітнеючага хутара, засталася толькі палова будоўлі з прабітай страхой, абгарэлымі сценамі, выбітымі вокнамі. Вайна прынесла невымерныя пакуты людзям (самому Яну, яго дочкам Монці і Ядвісі), бо іх дом аказаўся ў цэнтры баявых дзеянняў, на перадавой. Імперыялістычная бойня ў гэтым апавяданні страсна асуджаецца з пункту гледжання простых людзей, гаспадароў хутарка.

“На імперыялістычнай вайне” - дакументальна-мастацкія запіскі "На імперыялістыянай вайне" аб'яднаны не толькі асобай галоўнага героя — салдата Лявона Задумы, — але гуманным стаўленнем аўтара да чалавечай асобы, антываенным пафасам. Вайна ў аповесці паказана праз прызму яе ўспрымання радавым салдатам. Праз душу і сэрца салдата-байца прайшла цэлая гама чалавечых пачуццяў, ад самых высакародных да самых ганебных. Ён бачыў забітых, параненых, смерць батарэйцаў, чуў лозунгі ўра-патрыётаў і шавіністаў, шкадаваў безабаронных пехацінцаў і ездавых бежанцаў, спачуваў немаладым немцам, што шукалі свайго 15-гадовага сына, якога павезлі з сабой рускія салдаты, адчуваў агіду ад рабавання і амаральных паводзін Шалапутава, ганарыўся высакароднасцю, высокім маральным узроўнем рускага афіцэра... Прайшоўшы цяжкімі ваеннымі дарогамі і добра ведаючы цану вайне і міру, Лявон выступае супраць братазабойстваў, марыць пра вызваленне свайго народа. У апавяданні "Літоўскі хутарок"

У фінальн. раздз. “Літ. хутарка” бач-ца напалову спалены хутар Яна Шымкунаса з цудам ацалелай хатай, у як.,аднак, прабіта страха, у столі- вял. дзірка. гэты малюнак успрымаецца як маштабны сімвал зруйнаванага, панішч. вайною краю. І сам гаспадар хутара і яго амаль сляп. жонкаперажыв. несуцешн. гора, выклікан. тым, што разбэшач. кайзераўцы абняславілі, скалечылі жыццё іх дачкі Монці, знішч. увесь набытак.Калі генерл, носьбіт афіц. ідэал., у св. дзеян. кір-ся антыгум. філасоф.. бесчалав. мараллю, дык герой апав. “Рускі” пайшоў на забойства ціхамірн. аўстрыяка праз дух. і інтэлект. нясталасць, праз страх перад нача-вам і нежаданне быць западозраным у баязлівасці. Але на адлюст-ні маральн. злач-ва піс-к не спыніўся, а знайш. неабх. ракурс, каб паказ., як гер. усвядом. антыгум. хар-р св. учынку, вынкіам чаго стала цяжк. хвароба, і мука, і безнадзейнасць.1ай з канкр. праяў узросшага майст-ва Г. на нов. эт. тв-ці было тое, што тэма вайны не зводзілася ім т. да праўдзів. адл-ня батальных сцэн, да абмалёўкі уласн. франт., акопнага жыцця. Гэт. аспектам ваеннай рэч-ці якраз і не асабліва захапл. аўтар. Даволі ахвотна ён пераносіў дзеянне ў мірнае асяроддзе. Тым не менш яго гер,як напр, у апав. “На этапе”, усё роўна аказв. апасродкаванай ахвярай вайны, ваеннага ліхалецця.Адметнасць аўт. канцэпц. ч-ка на нов. эт. тв-ці бачыцца ў тым, што піс-к –гуманіст не т. шчыра спачув. св. героям як ахвярам несправядл. сац. ладу, ахвяр. злой людской волі ці канкр. грамадск., быт. умоў, але і на поўны голас загавар. пра асабіст. адказнасць ч-ка за св. учынкі, справы.Чуйны да змен у грам. псіхалогіі і зрухаў у сац. рэч-ці, піс-к не мог не зрэагаваць на іх. Пра лёс Б.- эцюды “Габрыелевы прысады”, “Кіславодскія замалёўк”, “Ўнібее неба”. Менавіта прадчув-м непазбежн. хутк. сац. перамен тлум. зварот Г. да жанру публіцыстыкі. Публ-ка Г. якраз і вызнач. творч. і грамадз. аблічча Г. у 1ыя паслякастрычніцкія гады.