36. “Новая драма” Францішка Аляхновіча.

На старонках манаграфіі “Беларускі тэатр”, прысвечанай аналізу тагачаснага становішча тэатра, Францішак Аляхновіч выказваў надзею, што і беларускі акцёр дачакаецца “сваіх Ібсенаў, Гаўптманаў, Андрэевых, Пшыбышэўскіх”. Гэтым самым пісьменнік не толькі абазначаў імёны тых, хто на рубяжы 19-20 ст. рэфармаваў традыцыйную драму. Тут таксама выявілася сімпатыя чытача, знаўцы тэатра, якая з лёгкай рукі Бернарда Шоу ў літратуры атрымала назвву “новая драма”. Ідэйна-эстэтычныя погляды яе прадстаўнікой, у асноўным прыхільнікаў натуралізму ці сімвалізму, выяўлялі часцяком вялікія супярэчнасці. Галоўнае, што усю “новую драму”, хоць і з некаторымі адхіленнямі, аб’яднала адна і тая ж паэтыка. Яе агульныя асаблівасці і дазвалялі прылічыць некаторыя п’сы Францішка Аляхновіча да названага літурнага накірунку, а таксама казаць аб характэрных для творчай манеры драматурга навацыях. У драме Аляхновіча, як і ў “новай драме” карнкрэтнасць заўсёды імаверсная: вектар яе канфлікту ляжыць у псіхалагічнай сферы. Беларускі драматург не абмяжаваўся роляй мастака- псіхааналітыкаю. Па яго канцэпцыі людской віны, раскрытай, як у “новай драме”, шырока , героі яшчэ пры жыцці павінны прайсці “кругі пекла”, не менш пакутлівыя за дантаўскія.Ф.А. не называў сацыяльных прычывн людск. трагед, ты больш не прапаноўв. радыкальн. лекаў. Але зразум. што трагед. інтэлігента –гэтага тыповага для “новай” драмы героя –мела і сац-ныя карані.

37. Ф.Аляхновіч як асоба часоў новага Адраджэння. Дакументальная аповесць “у кіпцюрах гпу” як прысуд сталінізму. Вобраз апавядальніка ў творы.

Аляхновіч Францішак (1883-1944) - беларускі драматург і тэатральны дзеяч. У 1927 г. арыштаваны органамі ОДПУ і прыгаворны да 10 гадоў высылкі на Салаўкі.  У верасні 1933 года абменены на вязня польскай турмы Браніслава Тарашкевіча.  "У кіпцюрах ГПУ " - кнiга-успамiн аб Салавецкiм канцлагеры. Галоўны герой – сам аўтар. Напачатку кніга выдавалася без першай часткі, дзе апавядаецца пра жыццё героя ад прыезду ў Мінск да арышту. У кароткай прамове пасля гэтай часткі аўтак тлумачыць, што яму сорамна, што яго удалося так лёгка падмануць, таму у першай частцы ён апавядае ад трэцяй асобы, агероя свайго называе Попутчік. Ён жыве ў Вільні, марыць аб Мінску, з'яўляецца віцэ-старшынёй Беларускай часовай рады, удзельнічае ў Грамадзе. Ён пісьменнік, стварае п'есы для «Беларускай Хаткі», выхоўвае сына на беларускіх казках. Ён Францішак Аляхновіч.

• раман выдадзены на сямі мовах свету

• адзін з першых твораў гулагаўскай тэматыкі, напісаны непасрэдным удзельнікам падзей.

• згадкі пра лёсы многіх людзей (Максім Горкі, Францішак Пяткевіч)

• аб’ектыунасць

Пятро Васючэнка: Францішак Аляхновіч быў першым літаратарам, хто пакаштаваў бурды сталінскага ГУЛАГу, ды яшчэ не абы-якога — Салавецкага. Ён жа й першы стварыў паўнавартасны твор пра сталінскія “гулагі” й сталінізм — кнігу-дзёньнік “У кіпцюрах ГПУ”, за сорак год да стварэньня А.Салжаніцыным ягонай фундамэнтальнай энцыкляпэдыі ды анатоміі сталінізму.  Аднак Аляхновіч у сваёй рэчы не аналітычны й не наступальны — амаль што не апазыцыйны. Яго душаць крыўда, цяжар перанесеных пакутаў, але кампэнсуюцца яны празь незласьлівае іранічнае апісаньне, гумар, часам — сарказм. У ягоным дзёньніку няма разгорнутай сацыяльнай інвэктывы на савецкі лад. Хутчэй — гэта пратэст аднаго асобнага ўзятага літаратара супраць рэжыму, аднак пратэст чалавека з артыстычнай, а не пракурорскай душой.  Адсутнасьць нянавісьці замінае творам беларускіх эмігрантаў быць папраўдзе апазыцыйнымі й дысыдэнцкімі. Ды, зь іншага боку, нянавісьць здатная разьядаць мастацкую аснову твору, ператвараць яго ў калялітаратурную зьяву.

Вярнуўшся з салавецкай катаргі ў Вільню, ён перажывае новы маральны ўдар- сям’я аказалася разбітай і чужой для яго. Каб перамагчы і гэта, піс-к заяр-ца да творчасці. Ён зноў ствар. трупу, Асн. час ён прысвяч. спамінам аб прабыванні на Салаўках. Так нарадж-ца кн., выдадз. у 1935-39 г. на 7 мовах у тым ліку на бел.- “У кіпцюрах ГПУ”.Кампазіц. гэта кніга нагадвала св. вядомую папярждніцу –твор знакам. рас. журн-та У. Дарашэвіча “Сахалін. Катарга.”. Атрым-шы ўуслед за Чэхавым дазвол на наведванне царскай катаргі. У.Д. став. серыю нарысаў, дзе вострай пачуццёв. паказаў умовы жыцц арыштантаў на Сахаліне. Ф.А. апынуўся зусі ў інш. ролі: ён не быў пабочн. назір-кам ці ванд-кам па нязвыкл. мясцінах; яму давялося прапускціць праз сябе ўвесь той жах і бруд, як. былі штодзёншчынай т.зв. каэраў- паліт. вязняў ГУЛАГа. Больш. ч. успамінаў А. прысвеч. падзеям на Салаўках- святых для руск. нар. мясцінах. На месца Салавечцк. манастыра, быццам у насмешк, быў ств. яшчэ ў пач. 20-хг. канцэнтрацыйны лагер. Нарысы А., падобна кадрам кінахронікі, разгортв. 1 за 1-ым малюнкі лагерн. жыццяя. Пках падаецца ўсебакова, панарамна і ў той жа час шлыбокааналістычна і высокамаральна.