13.3.Қазақстандағы аймақтық саясат: ерекшеліктері, проблемалары, келешегі

Қазақстанда аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының айрмашылықтары келесімен байланысты: объективті табиғатты-климаттық жағдай, географиялық орналасу, демографиялық жағдай, әртүрлі субъективті факторлар.

Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуың сипаттайтын көрсеткіштер кестеде келтірілген.

Показатели социально - экономического развития регионов Республики Казахстан в 2000 г.

-----------T-------T----T------T-------T-------T--------T--------¬

¦Наимен. ¦Доля ¦Доля¦ВРП на¦Доля ¦Доля ¦Доля ¦Соотн. ¦

¦регионов ¦региона¦ре- ¦душу ¦региона¦региона¦региона ¦номин. ¦

¦и групп ¦в ¦гио-¦насе- ¦в общем¦в ¦в ¦средне- ¦

¦ ¦числен-¦на ¦ления,¦объеме ¦валовой¦освоении¦душев. ¦

¦ ¦ности ¦в ¦тыс. ¦промыш-¦про- ¦инвес- ¦дох. ¦

¦ ¦насе- ¦ВРП ¦тенге ¦ленного¦дукции ¦тиций ¦рег. со ¦

¦ ¦ления ¦% ¦ ¦произ- ¦сельс- ¦в ¦средне- ¦

¦ ¦респуб-¦ ¦ ¦водства¦кого ¦основной¦республи¦

¦ ¦лики, ¦ ¦ ¦% ¦хозяй- ¦капитал,¦канским ¦

¦ ¦% на ¦ ¦ ¦ ¦ства, %¦% ¦уровнем,¦

¦ ¦01.10. ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦за январ¦

¦ ¦01 г. ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦- август¦

¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦2001 г. ¦

+----------+-------+----+------+-------+-------+--------+--------+

¦Республика¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦

¦Казахстан ¦100 ¦100 ¦157.0 ¦100 ¦100 ¦100 ¦100 ¦

¦Группа 1 ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦

¦г. Астана ¦3.3 ¦3.5 ¦254.0 ¦1.0 ¦0.2 ¦10.8 ¦170.6 ¦

¦г. Алматы ¦7.6 ¦16.0¦329.9 ¦3.9 ¦0.4 ¦9.5 ¦184.4 ¦

¦Группа 2 ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦

¦Атырауская¦3.0 ¦11.0¦581.7 ¦22.3 ¦1.1 ¦18.0 ¦241.6 ¦

¦Мангистаус¦2.2 ¦6.0 ¦432.1 ¦11.1 ¦0.2 ¦5.9 ¦221.9 ¦

¦Группа 3 ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦

¦Восточно -¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦

¦Казахстанс¦10.1 ¦9.2 ¦143.3 ¦8.1 ¦9.4 ¦ .1 ¦103.5 ¦

¦Карагандин¦9.2 ¦11.7¦197.2 ¦15.9 ¦4.9 ¦6.2 ¦112.0 ¦

¦Павлодарск¦5.1 ¦5.9 ¦175.2 ¦7.2 ¦4.2 ¦4.2 ¦107.5 ¦

¦Группа 4 ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦

¦Актюбинскя¦4.5 ¦4.7 ¦162.5 ¦5.3 ¦4.2 ¦7.1 ¦103.8 ¦

¦Жамбылская¦6.6 ¦2.1 ¦50.2 ¦1.5 ¦4.5 ¦0.4 ¦54.9 ¦

¦Костанайск¦6.3 ¦6.0 ¦144.1 ¦3.3 ¦16.5 ¦2.2 ¦82.2 ¦

¦Южно - ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦

¦Казахстанс¦13.8 ¦5.2 ¦61.1 ¦5.4 ¦10.0 ¦2.1 ¦49.3 ¦

¦Группа 5 ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦

¦Западно - ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦

¦Казахстанс¦4.1 ¦5.3 ¦203.4 ¦4.6 ¦3.9 ¦21.6 ¦120.9 ¦

¦Северо - ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦

¦Казахстанс¦4.7 ¦3.0 ¦98.8 ¦1.3 ¦12.7 ¦0.6 ¦77.8 ¦

¦Группа 6 ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦ ¦

¦Алматинска¦10.5 ¦4.8 ¦72.0 ¦3.8 ¦13.4 ¦1.6 ¦57.8 ¦

¦Кызылордин¦4.1 ¦2.4 ¦93.4 ¦3.6 ¦2.2 ¦2.3 ¦72.1 ¦

¦Акмолинска¦4.9 ¦3.3 ¦94.7 ¦1.5 ¦12.2 ¦0.4 ¦75.2 ¦

L----------+-------+----+------+-------+-------+--------+---------

Аймақтар проблемдық принциппен топталған, яғни ұқсас проблемалары бар аймақтар бір топқа біріккен.

Бірінші топқа ең жағары ортажандық табысы бар Алматы және Астана қалалары жатады. Оларда әртараптандырылған (диверсифицированный) өнеркәсіп, дамыған қаржы секторы, жоғары ғылыми техникалық потенциалы бар. Проблемалары: инфрасқұрылымның әлсіз дамуы, ескі техника мен технология, газбен жабдықтау проблемалары, ауаның өте жоғары ластану деңгейі.

Екінші топқа көмір сутегі (углеводород) минералды ресурстармен бай облыстары жатады: Атырау, Мангыстау. Проблемалар: шикізат өндіруге бағытталған, әртараптандырылмаған өнеркәсіп, дамымаған ауыл шаруашылығы. Ауыл аудандарында – тұрғындар төмен табыс алады, артта қалған инфрақұрылым, қоршаған ортаға өнеркәсіптің зияны.

Үшінші топ – табиғи миниралды-шикізат ресурстармен бай өнеркәсіптік облыстар жатады. Бұнда ірі қазып шығаратын (добывающий) және қайта өндіру (переработка?) кәсіпорындар жұмыс істейді. Өндеуші (обрабатывающий) өнеркәсіптің кейбір өндірістері де бар. Бұл Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Павлодар облыстары. Проблемалары: шикізат өндіруге бағытталған, әртараптандырылмаған өнеркәсіп және шикі зат базасының өте жоғары пайдаланылған (отработанный) деңгейі.

Төртінші топ табиғи ресурстармен бай және ауылшаруашылық пайдаланатын жері көп. Бұл – Ақтөбе, Қостанай, Жамбыл және Онтүстік Қазақстан облыстары. Проблемалары: ірі өнеркәсіптік кәсіпорындардың дағдарыстық жағдайы, ауыл шаруашылығына қызмет істейтін өндірістін төмен дамуы, газбен, сумен, электроэнергиямен жабдықтау проблемалары.

Бесінші топта машинажасау дамыған, ауылшаруашылық пайдаланатын жері көп, мұнай-газ өнеркәсібі бар: Батыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан облыстары. Проблемалары: машиножасау кәсіпорындардағы құрделі жағдай, тәуекелдік егіншілік (рисковое земледелие), ішер судын тапшылығы, экологиялық проблемалар.

Алтыншы топ аграрлық аймақтар: Ақмола, Алматы және Қызылорда облыстары. Проблемалары: төмен өмір деңгейі, ауылшаруашылығындағы жұмысбастылығының жоғары деңгейі, Арал проблемасы, ешер судың тапшылығы, қоршаған ортаның жоғары ластану деңгейі.

Аймақтарды топтау аймақтық саясаттың негізі болады.

Бірінші топтағы аймақтар үшін аймақтық саясаттың бағыттары: өндеуші өнеркәсәпті, инфрақұрылымды, ғылыми және мәдениет орталықтарды қолдау, өндеуші өнеркәсіпті модернизациялау және әртараптандыру.

Екінші топтағы аймақтар үшін аймақтық саясаттың бағыттары: өндірісті әртараптандыру, мұнайды қайта өндіру және мұнай химиялық өндірісті дамыту, ауыл шаруашылығында кәсіпкерлікті дамыту, ауылшаруашылық өнімді қайта өндірумен айналасатын шағынжәне орта бизнесті дамыту, көлік пен байланыс инфрақұрылымын дамыту, экологияны қорғау.

Төртінші топтағы аймақтар үшін аймақтық саясаттың бағыттары: өнеркәсіптік өндірісті әртараптандыру, экологияны қорғау.

Төртінші топтағы аймақтар үшін аймақтық саясаттың бағыттары: ірі кәсіпорындардың потенциалы пайдалану, ауыл шаруашылығына қызмет көрсететің өндірісті дамыту.

Бесінші топтағы аймақтар үшін аймақтық саясаттың бағыттары: машинажасау кәсіпорындарды модернизациялау және жаңарту.

Алтыншы топтағы аймақтар үшін аймақтық саясаттың бағыттары: ауылшаруашылық өнімді қайта өңдеумен айналасатын шағын және орта бизнесті дамыту, өнеркәсіпті дамыту.