I. Дауыстың (салдырдың) қатысына қарай

1. Қатаң	п, ф, к, қ, т, с, ш, щ, х, ц, ч
2. Ұяң	б, в, г, ғ, д, ж, з
3. Үнді	1. Мұрын жолды	м, н, ң
	2. Ауыз жолды	л, р, й, у

II.Жасалу орнына қарай

1. Еріндік	1. Еріндік	п, б, м, у
	2. Ерін мен тіс	ф, в
2. Тіл	1. Тіл алды	т, д, с, з, ш, щ, ж, ц, ч, н, р, л
	2. Тіл ортасы	й, к, г
	3. Тіл арты	қ, ғ, ң, х
3. Көмейлік	һ

III. Айтылу жолына қарай

1. Шұғыл	п, б, т, д, к, г, қ, ц, ч, м, н, ң
2. Ызың	ф, в, з, с, ж, ш, щ, х, ғ, һ, л, й
3. Діріл	Р

Буын үндестігі

Қазақ тіліндегі тума сөздердің бірыңғай жуан не жіңішке буынды болып келуі буын үндестігі деп аталады. Буын үндестігі заңдылығы кірме сөздерде сақтала бермейді (кі-тап, мұ-ға-лім).

Егер сөздің алдыңғы буыны жуан болса, келесі буын да жуан болады.

жуан+жуан

қа+ғаз

ба+ла

Егер сөздің соңғы буыны жуан болса, қосымша да жуан болады.

жуан+жуан

қағаз+ды

бала+лар

Егер сөздің алдыңғы буыны жіңішке болса, келесі буын да жіңішке болады.

жіңішке+ жіңішке

те+ре+зе

ең+бек

Егер сөздің соңғы буыны жіңішке болса, қосымша да жіңішке болады.

жіңішке+ жіңішке

терезе+ге

еңбек+тің

Ескерту:

Түбірдің соңғы буынының жуан, жіңішкелігіне қарамай, өз қалпын сақтап тіркесетін қосымшалар:

-гер, -кер (сауда-гер, айла-кер, іс-кер)

-дар (жара-дар, білім-дар)

жуан + -паз (ас-паз, өнер-паз)

жіңішке -пен, -бен, -мен (қол-мен, жер-мен)

-хана (ем-хана, ауру-хана)

-қор (жала-қор, жем-қор)

-нікі, -дікі, -тікі (әкем-дікі, бала-нікі)

Х дыбысына біткен сөздерге жалғанатын қосымша әр уақытта жуан болады.

...х+жуан

цех+та

цех+қа

Соңы ог, уг, рк, рг, нк, нг, кс, кт, ск, лк, нкт, кль, брь, бль сияқты дыбыстар тіркесіне біткен сөздерге жалғанатын қосымша әр уақытта жіңішке болады.

ог, уг, рк, рг

нк, нг, кс, кт + жіңішке

ск, лк, нкт

кль, брь, бль

педагог+ті

парк+ке

Ерін үндестігі

1.Алдыңғы буында еріндік о, ұ дауыстылары болса, келесі буындағы қысаң ы еріндік ұ дыбысына айналады.

о, ұ +ы = о, ұ + ұ

1.1 о+рын = о+рұн

құ+лын = құ+лұн

1.2 той+ды = той+дұ

тұр+ды = тұр+дұ

2. Алдыңғы буында еріндік ө, ү дауыстылары болса, келесі буындағы қысаң і еріндік ү дауыстысына айналады.

ө, ү +і = ө, ү + ү

2.1 ө+мір = ө+мүр

ү+міт = ү+мүт

2.2 өш+ті = өш+тү

күл+ді = күл+дү

3. Алдыңғы буында еріндік ө, ү дауыстылары болса, келесі буындағы қысаң е еріндік ө дауыстысына айналады

ө, ү +е = ө, ү + е

3.1 ө+лең = ө+лөң

кү+рек = кү+рөк

3.2 көр+се = көр+сө

күл+се = күл+сө

Дыбыс үндестігі

Түбір мен қосымша немесе сөздер аралығында қатар келген дыбыстардың бір-біріне ықпал етіп, үндесіп бейімделіп, бірін-бірі игеруі дыбыс үндестігі деп аталады.

Дыбыс үндестігі заңдылығының 3 түрі бар: