120 Құқық пен саясат

Құқық және саясат дәстүрлі түрде өзара тығыз байланысты құбылыс ретінде қарастырылады. Кез келген мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатын құқық заң арқылы қалыптасып, олар саясаттың бағыттаушысы ретінде болады. Егер негізгі заң Конституцияны алатын болсақ, ол мемлекеттік саясаттың мақсатын, қағидаттарын, бағытын бекітеді, азаматтардың саяси құқықтары мен бостандықтарының кепілдігін және олардың мемлекеттік және саяси-қоғамдық өмірге қатысуын бекітеді. Конституция саяси-заңды акт болып табылады.

Саясат анықтамасы ғылымда таптар, партиялар, ұлттар, халықтар, мемлекеттер, әлеуметтік топтпр, билік пен тұрғындар, азаматтар мен бірлестіктер арасындағы ерекше кең көлемді әрекет ету деп түсіндіріледі. Ол қоғамдық өмірдегі саяси құндылықтардың идеалдардың мүдделердің дербес әлемін көрсетеді. Бұл саланы саяси нормалар реттейді.

Саяси нормалар дегеніміз көптеген және әртүрлі (жеке және алқалы) саяси процестердің саяси қатынастардың қатысушыларының, саясаттың субъектілерінің жүріс-тұрысын реттейтін ережелерді айтамыз. Бұл нормалар әртүрлі саяси бағдарламаларда, шешімдерде, өтініштерде, декларацияларда, саяси партиялар мен қозғалыстардың жарғыларынан орын алады.

Егер саяси нормалар Конституциядан, заңдардан орын алғанда құқықтық сипатқа ие болады. Құқық пен саясат өте тығыз байланысты, олар қосылып жатыр(конституция баптарныда). Оның көрінісін заң шығарушы және атқарушы биліктердің қызметінен көруге болады. Заңдар және өзге де нормативтік актілер экономикалық қана емес, сондай-ақ саяси негіздерді иеленеді. Бірақ құқықтық жіне саяси нормалардың арасында қайшылықтар бар.

Саяси салада өзінің дәстүрін, талаптарын, қағидаларын иеленеді. Саяси этика деген түсінік саяси салада көп кездеседі. Оны адал, ақиқатты саясткерлер ұстанады. Оның ішіндегі ең маңыздылары-заңдарды, моральды бекітілген тәртіпті, ақиқаттылықты қорғау, қоғамның игілігіне қызмет ету болып табылады.

Әдебиеттер

Нормативтік құқықтық актілер

1 Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз, 1998 жылғы 7 қазандағы өзгертулер мен толықтырулырды қоса.

2 «Қазақстан Республикасының егемендігі туралы» ҚР Декларация.// Ведомстволар, 1990. – № 44.

3 «Қазақстан Республикасы мемлекттік тәуелсіздігі туралары» Қазақстан Республикасының конституциялық заңы.// Ведомстволар.- 1991. – № 51.

4 1991 жылдың 20 желтоқсандағы «Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы» Қазақстан Республикасының заңы// Ведомстволар, 1991. – №52.

5 «Қазақстан Республикасы әкімшілік – аумақтық құрылысы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы //Ведомстволар, 1993. – № 23-24.

6 «Қазақстан Республикасы Президенті туралы» Конституциялық заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы //Ведомстволар, 1995. – № 24; //Егемен Қазақстан,1995. – 28 желтоқсан.

7 1995 жылдың 16 қазандағы «Қазақстан Республикасы Парламенті және депутаттарының мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық Заң күші бар Жарлығы//Егемен Қазақстан. –1995. – 28 желтоқсан.

8 1995 жылдың 18 желтоқсанындағы «Қазақстан Республикасы Үкіметі туралы» ҚР конституциялық Заңы// Ведомстволар. – 1995. – № 23.

9 1996 жылдың 31 маусымындағы «Ќоѓамдыќ бірлестіктер туралы» Ќазаќстан Республикасыныњ Зањы // «Егемен Ќазаќстан, 1996. – 6 шілде.

10 1996 жылдың 2 шілдедегі «Саяси партиялар туралы» Ќазаќстан Республикасыныњ Зањы // Егемен Ќазаќстан, 1996. – 5 шілде.

Негізгі әдебиетер

1 Жоламанов Қ.Ж. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Білім, 1998. – 360 б.

2 Жоламанов Қ.Ж., Мухтарова А.Қ., Тәуекелев А.Н. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: бас. Қаз МЗУ, 1999. – 370 б.

3 Лазарев Н.Н. Общая теория государства и права. – М. : Юристь, 1999. – 560 с.

4 Сапарғалиев Ғ.С. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Жеті жарғы, 1998. – 320 б.

5 Сапарғалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы: Жеті жарғы, 1997. – 96 б.

6 Храпанюк В.Н. Теория государства и права. – М. : Бек, 1996. – 450 с.

7 Храпанюк В.Н. Теория государства и права. – М. : Бек, 1998. – 470 с.

8 Теория государства и права /под ред. Н.И. Матузова и А.В. Малько. – М. : Проспект, 1997. – 530 с.

9. Общая теория государства и права/ под ред. Проф. М.Н.Марченко. – М. : ИКД «Зерцало - М», 2001. – 730 с.

Қосымша әдебиеттер

1 Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім. – Алматы: Жеті жарғы, 2001. – 350 б.

2 Алексеев С.С. Философия права. – М. : Норма, 1997. – 290 с.

3 Антология мировой правовой мысли в пяти томах. – М. : Мысль, 1997. – 960 с.

4 Антология мировой правовой мысли в пяти томах. – М. : Мысль, 1999. – 870 с.

5 Бахмутская К.Б. О цивилизованных подходах к изууению истории государства и права// Вестник МГУ, 1994. – №4.

6 Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы: оқу құралы. – Алматы: Заң әдебиеті, 2004. – 106 б.

7 Боргашвили И.Ш., Рахимжанова Г.К. Уголовное право. Особенная часть: учебно-методическое пособие. – Алматы: Дәнекер, 2000. – 820 с.

8 Баишев Ж. Конституционное право РК: учеб.-метод.пособие. – Алматы: Жеті жарғы, 2001. – 370 с.

9 Бахрах Н. Административное право. – М.: Бек. 1996. – 390 с.

10 Козлов В.А. Проблемы предмета и общей методологии права. – Л. :Наука, 1989. – 130 с.

11 Нерсесянц В.С. Философия права. – М. : Юристь, 1997. – 560 с.

12 Төлеуғалиев Г.И. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. – Алматы: Жеті жарғы, 2002. – 326 б.

13 Уваров В. Н. Трудовое право Республики Казахстан. – Алматы: Каз ГЮА, 2000. – 509 с.

14 Уваров В. Н. Трудовое право Республики Казахстан. – Алматы: Каз ГЮА, 2000. – 509 с.

15 Уваров В. Н. Қазақстан Республикасының Еңбек құқығы. – Алматы: Қаз МЗА, 2002. – 545 б.

16 Таранов А.А. Административное право Республики Казахстан. – Алматы: Жеті жарғы, 1996. – 306 с.

17 Таранов А.А. Парламент и законодательная власть Казахстана. – Алматы: Жеті жарғы, 1995. – 120 с.

18 Сапаргалиев Г. Конституционное право РК. – Алматы: Жеті жарғы, 1998. – 360 с.

19. Сапарғалиев Ғ.С. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы. – Алматы: Жеті жарғы, 1998 – 370 б.

20. Сағындыкова А.Н. Конституционное право Республики Казахстан. – Алматы: Білім, 1999. – 380 с.

21. Жамбылов Д. Саясаттану негіздері. – Алматы: Жеті жарғы, 1998. – 290 б.

22. Мемлекет және құқық негіздері/ құр. Е.Баянов. – Алматы: Жеті жарғы, 2001. – 760 б.

23 Әлібаев А. Құқықтық мемлекетке бет бұрыс //Заң газеті, 1999. – №10. – 6 б.

24 Күләшбекова Р. Жалпыға бірдей құқықтық оқуды үйлестіру // Заң газеті, 2001. – №11. – 5 б.

25 Сафинов К. Құқықтық мемлекет құрудағы жетістіктер // Үкімет жаршысы, 2001. – №10 - 23. – 29 б.

26 Сейтжанов Г. На пути утверждения правового государства// Мысль, 2001. – № 9. – С. 5 – 9;

27 Жиренчин К., Айткожин К. Строим правовое государство// Финансы Казахстана, 2000. – №11– 12. – С.73 – 76.

28 Қабдуллин Б.Т. Құқықтық мемлекетті құрудың кейбір мәселелері// ПМУ Хабаршысы, 2004. – №2. – 128 б.

29 Ашитов З.О., Ашитов Б.З. Қазақстан Республикасының құқық негіздері. – Алматы: Жеті жарғы, 2003. – 296 б.

30 Қабдуллин Б.Т. Қазақстан Республикасы құқықтық мемлекет құру жолында/ Материалы научной конференции молодых ученых, студентов и школьников “ІІІ Сатпаевские чтения” Т.9. – Павлодар: ПГУ им С.Торайгырова, 2003. – 360 с.

Мазмұны

Алғы сөз......................................................................................3

1 Емтиханѓа дайындалуѓа жєне оны тапсыруѓа арналѓан

єдiстемелiк кењестер..................................................................5

2 Мемлекет және құқық теориясы курсының

бағдарламасы..............................................................................8

Сұрақтар мен жауаптар

1 Мемлекет және құқық теориясы пәнінің түсінігі.................19

2 Мемлекет және құқық теориясының әдісінамасы................20

3 Мемлекет және құқық теориясының функциясы.................22

4 Мемлекет және құқық теориясының заң ғылымдары

жүйесіндегі орны......................................................................23

5 Алғашқы қауымдық құрылыстағы билікке жалпы

сипаттама..................................................................................24

6 Алғашқы қауымдық құрылыстағы әлеуметтік

нормаларға жалпы сипаттама.................................................25

7 Мемлекеттің пайда болуының негізі......................................26

8 Мемлекет пайда болуының теологиялық теориясы.............27

9 Мемлекет пайда болуының патриархалдық теориясы.........27

10 Мемлекет пайда болуының шарттық теориясы....................28

11 Мемлекет пайда болуының күштеу (озбырлық) теориясы..29

12 Мемлекет пайда болуының материалистік теориясы...........30

13 Мемлекет пайда болуының органикалық теориясы.............30

14 Мемлекет пайда болуының психологиялық теориясы.........31

15 Мемлекеттің пайда болуының ирригациялық теориясы......32

16 Мемлекет пайда болуының патримоналдық теорясы..........32

17 Мемлекет ұғымының әр түрлілігі..........................................33

18 Мемлекеттің белгілері............................................................35

19 Мемлекеттің мәні.....................................................................35

20 Мемлекеттің типологиясының түсінігі..................................37

21 Мемлекеттің нысаны...............................................................39

22 Мемлекеттің басқару нысаны.................................................40

23 Мемлекеттің құрылым нысаны..............................................42

24 Мемлекеттің саяси режимі......................................................44

25 Мемлекет функцияларының түсінігі мен белгілері..............46

26 Мемлекет функцияларының түрлері......................................46

27 Мемлекет функцияларын жүзеге асырудың нысандары......47

28 Мемлекет механизмінің түсінігі.............................................48

29 Мемлекет механизмінің құрылымы.......................................49

30 Мемлекеттік органының түсінігі және оның түрлері...........50

31 Мемлекеттік аппаратты ұйымдастыру және оның

қызметінің қағидаттары...........................................................51

32 Қоғамның саяси жүйесінің түсінігі........................................52

33 Мемлекет пен құқықтың қоғамның саяси жүйесінде

алатын орны мен рөлі..............................................................54

34 Саяси партиялар мен қоғамдық саяси қозғалыстардың

саяси жүйедегі орны................................................................55

35 Құқықтық мемлекеттің түсінігі..............................................56

36 Құқықтың мемлекеттің қағидаттары.....................................58

38 Мемлекет пен қоғамның өзара қатынасы..............................60

39 Азаматтық қоғамның түсінігі және құрылымы....................60

40 Құқықтың түсінігі....................................................................61

41 Құқықтың белгілері................................................................62

42 Құқықтың мақсаты және оның құндылығы.........................63

43 Құқықтың мәні.........................................................................63

44 Объективтік және субъективтік құқық..................................64

45 Құқықтың пайда болуының негізі..........................................65

46 Құқықтың пайда болуы туралы теориялары.........................66

47 Құқықтың қағидаттарының түсінігі және түрлері...............68

48 Құқықтың функцияларының түсінігі және түрлері.............68

49 Қоғамның құқықтық жүйесі...................................................69

50 Романо – германдық құқықтық жанұя..................................71

51 Англо-саксондық құқықтық жанұяға....................................71

52 Діни құқықтық жанұясы.........................................................72

53 Әдет құқықтық жанұясы.........................................................72

54 Әлеуметтік нормалардың түсінігі...........................................73

55 Әлеуметтік нормалардың түрлері...........................................73

56 Техникалық нормалар..............................................................74

57 Құқықтың қайнар көздерінің (нысаны) түсінігі және

түрлері.......................................................................................75

58 Құқықтың қайнар көздерінің (нысаны) түрлері....................76

59 Нормативтік актілердің түсінігі және түрлері......................77

60 Заңдардың түсінігі, белгілері және түрлері...........................78

61 Нормативтік актілердің күші..................................................79

62 Құқық нормасының түсінігі және белгілері..........................80

63 Құқық нормасының құрылымы..............................................81

64 Құқық нормасын топтастыру..................................................82

65 Құқық нормасы мен нормативтік акт бабының

арақатынасы..............................................................................84

66 Құқық шығармашылықтың түсінігі және түрлері................85

67 Заң шығару үрдісінің сатылары..............................................86

68 Нормативтік-құқықтық актілерді жүйелеудің түсінігі

және инкорпорацияның түсінігі.............................................87

69 Консолидация нормативтік-құқықтық актілерді

жүйелеудің бір түрі ретінде....................................................88

70 Кодификациялау нормативтік-құқықтық актілерді

жүйелеудің бір түрі ретінде....................................................89

71 Қалыпты құқықтық актiлердi есепке алу нормативтік-

құқықтық актілерді жүйелеудің бір түрі ретінде..................90

72 Құқық жүйесі мен заңнама жүйесі.........................................92

73 Құқық жүйесінің түсінігі.........................................................92

74 Құқықтық реттеу пәні мен әдісі құқық нормаларын

салаларға бөлу негіздері ретінде............................................93

75 Құқық саласы............................................................................93

76 Құқық институты.....................................................................94

77 Құқықтық сананың түсінігі және функциялары...................94

78 Құқықтық сананың құрылымы...............................................95

79 Құқықтық сананың түрлері.....................................................96

80 Құқықтық мәдениеттің түсінігі және құрылымы.................97

81 Құқықтық мәдениеттің құрылымы.......................................97

82 Құқықтық қатынастардың түсінігі.........................................98

83 Құқықтық қатынастардың түрлері.........................................99

84 Құқықтық қатынастардың пайда болуының

алғышарттары...........................................................................99

85 Құқық нормалары мен құқықтық қатынастардың өзара

байланысы...............................................................................100

86 Құқықтық қатынастардың құрылымы.................................100

87 Құқықтық қатынастардың объектілері................................102

88 Субъективтік құқықтар және заңды міндеттер...................102

89 Заңды фактілер.......................................................................103

90 Құқықты іске асырудың түсінігі және нысандары.............103

91 Құқық нормаларын қолданудың түсінігі, белгілері

және кезеңдері........................................................................104

92 Құқықтық нормаларды қолдану актілері.............................105

93 Құқық нормасын талқылаудың түсінігі...............................105

94 Талқылаудың түрлері.............................................................106

95 Талқылаудың әдісі және көлемі...........................................108

96 Құқықты талқылаудың актілері............................................109

97 Құқықтағы қарама - қайшылықтың түсінігі мен

себептері..................................................................................110

98 Құқықтағы қарама- қайшылықтың түрлері.........................111

99 Құқықтық қарама –қайшылықтарды шешудің әдістері.....112

100 Құқықтағы кемістіктер (олқылықтар).................................113

101 Құқықтық реттеу механизмінің түсінігі және

элементтері.............................................................................113

102 Құқықтық реттеу механизмінің тиімділігі..........................114

103 Құқыққа сәйкес іс-әрекеттің түсінігі және белгілері........114

104 Құқыққа сәйкес іс-әрекеттің түрлері..................................114

105 Құқықбұзушылықтардың түсінігі және белгілері.............116

106 Құқықбұзушылықтардың түрлері........................................117

107 Құқықбұзушылықтың заңды құрамы..................................118

108 Заңды жауапкершіліктің түсінігі және белгілері................119

109 Заңды жауапкершіліктің қағидаттары.................................120

110 Заңды жауапкершіліктің түрлері..........................................120

111 Әрекеттің құқыққа қайшылығын және заңды

жауапкершілікті жоятын жағдайлар...................................121

112 Заңдылықтың түсінігі және қағидалары.............................122

113 Заңдылықтың кепілденуі.......................................................122

114 Құқықтық тәртіптің түсінігі. Заңдылық пен құқықтық

тәртіптің арақатынасы...........................................................123

115 Тұлғаның құқықтық мәртебесі.............................................124

116 Мемлекет пен құқықтың арақатынасы................................124

117 Экономика, саясат пен құқықтың арақатынасы.................126

118 Құқық пен мораль..................................................................127

119 Құқық пен дін.........................................................................128

120 Құқық пен саясат....................................................................129

Әдебиет...................................................................................131

169