- •Мемлекет және құқық теориясы
- •С.Торайғыров атындағы пму Ғылыми Кеңесімен ұсынылған
- •2 «Мемлекет және құқық теориясы» курсының бағдарламасы
- •4 Мемлекет және құқық теориясының заң ғылымдары жүйесіндегі орны
- •6 Алғашқы қауымдық құрылыстағы әлеуметтік нормаларға жалпы сипаттама
- •9 Мемлекет пайда болуының патриархалдық теориясы
- •11 Мемлекет пайда болуының күштеу (озбырлық) теориясы
- •12 Мемлекет пайда болуының материалистік теориясы
- •13 Мемлекет пайда болуының органикалық теориясы
- •16 Мемлекет пайда болуының патримоналдық теорясы
- •21 Мемлекеттің нысаны
- •22 Мемлекеттің басқару нысаны
- •23 Мемлекеттің құрылым нысаны
- •24 Мемлекеттің саяси режимі
- •1) Демократияның екі түрі бар:
- •25 Мемлекет функцияларының түсінігі мен белгілері
- •26 Мемлекет функцияларының түрлері
- •28 Мемлекет механизмінің түсінігі
- •29 Мемлекет механизмінің құрылымы
- •30 Мемлекеттік органының түсінігі және оның түрлері
- •31 Мемлекеттік аппаратты ұйымдастыру және оның қызметінің қағидаттары
- •33 Мемлекет пен құқықтың қоғамның саяси жүйесінде алатын орны мен рөлі
- •34 Саяси партиялар мен қоғамдық саяси қозғалыстардың саяси жүйедегі орны
- •35 Құқықтық мемлекеттің түсінігі
- •36 Құқықтың мемлекеттің қағидаттары
- •39 Азаматтық қоғамның түсінігі және құрылымы
- •44 Объективтік және субъективтік құқық
- •46 Құқықтың пайда болуы туралы теориялары
- •54 Әлеуметтік нормалардың түсінігі
- •55 Әлеуметтік нормалардың түрлері
- •56 Техникалық нормалар
- •60 Заңдардың түсінігі, белгілері және түрлері
- •62 Құқық нормасының түсінігі және белгілері
- •2) Мазмұны бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
- •66 Құқық шығармашылықтың түсінігі және түрлері
- •67 Заң шығару үрдісінің сатылары
- •69 Консолидация нормативтік-құқықтық актілерді жүйелеудің бір түрі ретінде
- •70 Кодификациялау нормативтік-құқықтық актілерді жүйелеудің бір түрі ретінде
- •71 Қалыпты құқықтық актiлердi есепке алу нормативтік-құқықтық актілерді жүйелеудің бір түрі ретінде
- •Iздеу мынадай түрде жүргiзiледi:
- •74 Құқықтық реттеу пәні мен әдісі құқық нормаларын салаларға бөлу негіздері ретінде
- •75 Құқық саласы
- •1) Мазмұны бойынша:
- •85 Құқық нормалары мен құқықтық қатынастардың өзара байланысы
- •88 Субъективтік құқықтар және заңды міндеттер
- •1) Туындайтын салдардың сипаты бойынша:
- •97 Құқықтағы қарама - қайшылықтың түсінігі мен себептері
- •98 Құқықтағы қарама- қайшылықтың түрлері
- •101 Құқықтық реттеу механизмінің түсінігі және элементтері
- •102 Құқықтық реттеу механизмінің тиімділігі
- •105 Құқықбұзушылықтардың түсінігі және белгілері
- •106 Құқықбұзушылықтардың түрлері
- •108 Заңды жауапкершіліктің түсінігі және белгілері
- •111 Әрекеттің құқыққа қайшылығын және заңды жауапкершілікті жоятын жағдайлар
- •113 Заңдылықтың кепілденуі
- •116 Мемлекет пен құқықтың арақатынасы
- •117 Экономика, саясат пен құқықтың арақатынасы
- •118 Құқық пен мораль
- •120 Құқық пен саясат
- •Әдебиеттер
2) Мазмұны бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
- жалпы құқықтық нормалар (барлық қатынастарды реттейді);
- арнайы құқықтық нормалар (жеке қатынастарды реттейді).
3) сипаты бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
- материалдық құқықтық нормалар (қылмыстық, аграрлық құқық);
- іс жүргізушілік құқықтық нормалар (азаматтық, қылмыстық іс жүргізу құқығы).
4) құқықтық реттеудің әдісіне байланысты құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
- императивті құқықтық нормалар (міндеттеуші ережелерден тұрады);
- диспозитивті құқықтық нормалар (ерік беруші);
- ынталандырушы құқықтық нормалар (пайдалы әрекетті марапаттау);
- ұсыныс беруші құқықтық нормалар (қолайлы нұсқаны ұсынады).
5) уақыты бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
- тұрақты құқықтық нормалар (заңдарда болады);
- уақытша құқықтық нормалар (төтенше жағдай еңгізу туралы Президенттік жарғысы).
6) функциясы бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
- реттеуші құқықтық нормалар (тараптардың құқықтары мен міндеттері белгілейді);
- конституциялық қорғаушы құқықтық нормалар (субъективті құқықты қалпына келтіруге бағытталған нормалар).
7) адамдарға таралуы бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
- жалпы құқықтық нормалар (барлық ҚР азаматтарға);
- арнайы құқықтық нормалар (мүгедектерге, ардагерлерге).
8) таралу саласы бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
- жалпы федеративті құқықтық нормалар;
- республикалық құқықтық нормалар;
- локальді құқықтық нормалар.
9) заңи күшіне байланысты құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
- заңды құқықтық нормалар;
- заңға тәуелді құқықтық нормалары.
10) құқық шығармашылық субъектілері бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
- мемлекеттік органдар қабылдаған нормалар;
- мемлекеттік емес ұйымдар қабылдаған нормалар.
11) құқықтық норма элементтерінің анықтылық деңгейіне байланысты құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
- абсолютті анықталған құқықтық нормалар (тараптардың құқықтарын нақты көрсету),
- салыстырмалы анықталған құқықтық нормалар (әрекеттік нұсқаларын көрсету, мысалы, ҚРҚК жазаның жоғарғы, төменгі шегін белгілеу),
- балама құқықтық нормалар (бірнеше әрекеттер нұсқасын көрсету, мысалы, айыппұл, түзу жұмыстар).
12) құқықтық реттеу әдісіне байланысты құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
- құқық беруші құқықтық нормалар (белгілі бір әрекеттерді жасауға ерік беру),
- міндеттеуші құқықтық нормалар (адамдарға белгілі бір әрекеттерді жасауды міндеттеу),
- тыйым салушы құқықтық нормалар (белгілі бір әрекеттерді жасауға тиым салу).
Осы себеппен құқық нормалары әр алуан. Бұл қоғамдық қатынастардың әр алуандылығына байланысты.
65 Құқық нормасы мен нормативтік акт бабының арақатынасы
Құқық нормасы мен нормативтік акт бабы бір ұғымдар емес, көп жағдайларда олар сәйкес келмеуі де мүмкін. Құқық нормасы – бұл гипотезадан, диспозициядан және санкциядан құралған жүріс-тұрыс ережесі, ал заңшығармашылық актісінің бабы – бұл құқық нормасының жүзеге асырылу құралы, мемлекеттің ерік білдіру нысаны. Құқық нормасы нормативтік акті бабының мазмұны болып табылса, бап құқықтық норманың нысаны болып табылады. Олардың арасындағы байланыс әртүрлі сипатқа ие. Жүріс-тұрыс ережесін бекіте отырып, заңнама құқық нормасының логикалық құрылымының үш элементін де нормативтік актінің бір бабына енгізуі мүмкін, бір бапқа бірнеше құқық нормасын енгізуі мүмкін, кейбір жағдайда құқық нормасы элементтерін әр түрлі нормативтік актілердің бірнеше баптарында немесе бір нормативтік актінің бірнеше баптарында көрсетуі мүмкін.
Көрсету тәсілдері бойынша құқық нормасы мен нормативтік акт бабының арақатынасының үш түрі болады:
а) тікелей тәсіл –құқық нормасы нормативтік акт бабының өзінде тікелей көрсетіледі;
ә) сілтемелі тәсіл – нормативтік акт бабы норманы толығымен ашпастан, осы актінің басқа бабына сілтеме жасайды;
б) бланкеттік тәсіл – нормативтік акт бабы нақты бір бапқа емес, белглілі бір нормативтік акті түріне сілтеме жасайды.