- •Мемлекет және құқық теориясы
- •С.Торайғыров атындағы пму Ғылыми Кеңесімен ұсынылған
- •2 «Мемлекет және құқық теориясы» курсының бағдарламасы
- •4 Мемлекет және құқық теориясының заң ғылымдары жүйесіндегі орны
- •6 Алғашқы қауымдық құрылыстағы әлеуметтік нормаларға жалпы сипаттама
- •9 Мемлекет пайда болуының патриархалдық теориясы
- •11 Мемлекет пайда болуының күштеу (озбырлық) теориясы
- •12 Мемлекет пайда болуының материалистік теориясы
- •13 Мемлекет пайда болуының органикалық теориясы
- •16 Мемлекет пайда болуының патримоналдық теорясы
- •21 Мемлекеттің нысаны
- •22 Мемлекеттің басқару нысаны
- •23 Мемлекеттің құрылым нысаны
- •24 Мемлекеттің саяси режимі
- •1) Демократияның екі түрі бар:
- •25 Мемлекет функцияларының түсінігі мен белгілері
- •26 Мемлекет функцияларының түрлері
- •28 Мемлекет механизмінің түсінігі
- •29 Мемлекет механизмінің құрылымы
- •30 Мемлекеттік органының түсінігі және оның түрлері
- •31 Мемлекеттік аппаратты ұйымдастыру және оның қызметінің қағидаттары
- •33 Мемлекет пен құқықтың қоғамның саяси жүйесінде алатын орны мен рөлі
- •34 Саяси партиялар мен қоғамдық саяси қозғалыстардың саяси жүйедегі орны
- •35 Құқықтық мемлекеттің түсінігі
- •36 Құқықтың мемлекеттің қағидаттары
- •39 Азаматтық қоғамның түсінігі және құрылымы
- •44 Объективтік және субъективтік құқық
- •46 Құқықтың пайда болуы туралы теориялары
- •54 Әлеуметтік нормалардың түсінігі
- •55 Әлеуметтік нормалардың түрлері
- •56 Техникалық нормалар
- •60 Заңдардың түсінігі, белгілері және түрлері
- •62 Құқық нормасының түсінігі және белгілері
- •2) Мазмұны бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
- •66 Құқық шығармашылықтың түсінігі және түрлері
- •67 Заң шығару үрдісінің сатылары
- •69 Консолидация нормативтік-құқықтық актілерді жүйелеудің бір түрі ретінде
- •70 Кодификациялау нормативтік-құқықтық актілерді жүйелеудің бір түрі ретінде
- •71 Қалыпты құқықтық актiлердi есепке алу нормативтік-құқықтық актілерді жүйелеудің бір түрі ретінде
- •Iздеу мынадай түрде жүргiзiледi:
- •74 Құқықтық реттеу пәні мен әдісі құқық нормаларын салаларға бөлу негіздері ретінде
- •75 Құқық саласы
- •1) Мазмұны бойынша:
- •85 Құқық нормалары мен құқықтық қатынастардың өзара байланысы
- •88 Субъективтік құқықтар және заңды міндеттер
- •1) Туындайтын салдардың сипаты бойынша:
- •97 Құқықтағы қарама - қайшылықтың түсінігі мен себептері
- •98 Құқықтағы қарама- қайшылықтың түрлері
- •101 Құқықтық реттеу механизмінің түсінігі және элементтері
- •102 Құқықтық реттеу механизмінің тиімділігі
- •105 Құқықбұзушылықтардың түсінігі және белгілері
- •106 Құқықбұзушылықтардың түрлері
- •108 Заңды жауапкершіліктің түсінігі және белгілері
- •111 Әрекеттің құқыққа қайшылығын және заңды жауапкершілікті жоятын жағдайлар
- •113 Заңдылықтың кепілденуі
- •116 Мемлекет пен құқықтың арақатынасы
- •117 Экономика, саясат пен құқықтың арақатынасы
- •118 Құқық пен мораль
- •120 Құқық пен саясат
- •Әдебиеттер
31 Мемлекеттік аппаратты ұйымдастыру және оның қызметінің қағидаттары
Мемлекеттік аппараты ұйымдастыру және оның қызметінің қағидаттарын жан-жақты ескеру мемлекеттік органдарды құруда және қызмет етуінде жан жақты ескеру қоғамды мемлекеттік басқаруды арттыруға икемді болуға қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік аппаратты ұйымдастырудың және оның қызметінің қағидаттары – бұл мемлекеттік органдарды құру мен олардың қызмет етуіның негізгі бағыттарын анықтайтын бастапқы идеялар, ережелер. Оларға мыналар жатады:
- адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының артықшылығы қағидаты. Бұл қағидат демократиялық сайлау жүйесімен, азаматтардың әлеуметтік-экономикалық, саяси, жеке құқықтары мен бостандықтарына кепілдіктермен, тұлғаның мүдделерін қанағаттандыруға бағытталған барлық мемлекеттік органдардың жан- жақты қызметімен қамтамасыз етеді.
- биліктің тармақтарға бөліну қағидаты, жоғары мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалар тарапынан заңсыз әрекеттерді болдырмауға негізделген;
- мемлекет аппараты қызметіндегі жариялылық және ашықтық қағидаты. Мысалы, азаматтардың бүкіл халықтық референдум арқылы халықтың мүдделеріне қайшы келетін кез келген шешімді тоқтату. Нақты мемлекет органдарының қызметі туралы субъектінің хабардар болуы.
- демократизм қағидаты мемлекет органдарын құруда барлық халықтың қатысуы, көпшіліктің мүддесін ескеру, олардың дінге көзқарасы, ұлттық мәдениетін, салт дәстүрін, әдет-ғұрпын, ерекшеліктерін ескеру;
- заңдылық қағидаты, бұл қағидат барлық мемлекеттік қызметшілердің Конституцияны, заңдарды, заңға тәуелді актілерді сақтауға міндеттілігін білдіреді;
- мемлекеттік органдардың жоғары кәсібилік және құзреттілік қағидаты бойынша оларды мемлекет өміріндегі ел тұрғындарының мүдделеріне сәйкес жоғары ғылыми деңгейде шешуі. Кәсібилік қағидат бойынша мемлекет басқаруға білікті мамандарды жіберу.
- алқалық және дарабасшылықты сәйкестендіру қағидаты бойынша мемлекеттік аппараттың демократиялық және бюрократиялық бастауларының сәйкес келуі.
- сайланбалылық және тағайындаушылық қағидаттары, яғни бұл мемлекеттік басқаруда орталықтандыру мен орталықтандырылмағандықтың сәйкес келуі;
- бағыныстылық (иерархия) қағидаты бойынша, мемлекеттік аппаратында мемлекеттік органдардың әртүрлі деңгейде болуы. Бір органның жоғарғы тұрған органға бағынуы, жоғарғы тұрған органның шешімін төмеңгі тұрған органдарға міндетті болуы.
- федерализм қағидаты бойынша жалпыфедерациялық және федерация мүшелерінің мемлекеттік биліктері арасындағы өзара әрекеттесуді және субординацияны білдіреді.
32 Қоғамның саяси жүйесінің түсінігі
Әлеуметтік басқаруға әртүрлі субъектілер, атап айтқанда мемлекет, партиялар, саяси қозғалыстар, қоғамдық бірлестіктер қатысады. Оның барлығы қоғамның саяси өміріне белсенді түрде әсер етіп, саяси билікті жүзеге асырады.
Қоғамның саяси жүйесі - бұл құқықпен және басқада әлеуметтік нормалар негізінде тәртіпке келген, қоғамның саяси жүйесіне қатысатын және саяси билікті жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың, саяси партияларды, саяси қозғалыстардың қоғамдық бірлестіктердің жиынтығы.
Саяси жүйенің белгілері:
- оның көлемінде және оның көмегімен саяси билік жүзеге асады;
- ол қоғамдық ортаның сипатына, қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылымына байланысты;
- ол салыстырмалы дербестікке ие.
Саяси жүйе ұғымы саяси процестер қалай реттеледі, саяси билік қалай қалыптасып, қызмет ететінің көрсетеді.
Саяси жүйе келесі компоненттерден тұрады:
1) қоғамның саяси ұйымы, ол мемлекеттік органдардан, саяси партиялардан, саяси қозғалыстар мен қоғамдық бірлестіктерден, еңбек ұжымдарынан тұрады;
2) саяси сана, ол саяси билікпен саяси жүйенің психологиялық және идеялогиялық жақтарынан тұрады;
3) әлеуметтік-саяси және құқықтық нормалар, олар қоғамның саяси өмірін және саяси билікті жүзеге асыру процесін реттейді;
4) саяси қатынас, ол саяси билікке байланысты саяси жүйенің элементтері арасында қалыптасады;
5) саяси практика, ол саяси қызметтен және саяси тәжірибенің жиынтығынан тұрады.
Табиғатына байланысты саяси жүйенің келесі түрлері бар:
- демократиялық;
- командно-әкімшілік;
- теократиялық;
- өтпелі.
Қоғамның саяси жүйесінің мәні оның функциясы арқылы нақты көрінеді.
Қоғамның саяси жүйесінің келесі функциялары бар:
белгілі бір әлеуметтік топтың немесе осы қоғамның көпшілік мүшелерінің саяси билігін қамтамасыз ету (саяси жүйе арқылы билеудің нақты нысандары мен әдістері белгіленеді және жүзеге асады);
жекелеген әлеуметтік топтың және тұрғындардың көпшілігінің мүддесіне сәйкес адамдардың өмірінің әртүрлі салаларын басқару;
саяси мақсаттар мен міндеттерге жету үшін қажетті құралдар мен ресурстарды жұмылдыру;
саяси қатынастың әртүрлі субъектілерінің мүдделерін анықтау және өкілдеу;
нақты қоғамның идеалдарына сәйкес материалдық және рухани құндылықтарды бөлу арқылы саяси қатынастың әртүрлі субъектілеріның мүдделерін қанағатандыру.