71 Қалыпты құқықтық актiлердi есепке алу нормативтік-құқықтық актілерді жүйелеудің бір түрі ретінде

Жүйелеудiң төртiншi түрi - қалыпты құқықтық актiлердi есепке алу, яғни оларды жинау, сақтау және бақылау жағдайында ұстау, сондай-ақ есепке алынған құжаттар арасынан қажеттi құқықтық ақпаратты табуды қамтамасыз ететiн iздеу жүйесiн жасауды бiлiдiредi.

Есепке алудың негiзгi мiндетi құқықтық ақпараттарды жинау және қажеттiсiн жедел iздеп табуға мүмкiндiк беретiн күйде ұстап тұру болып табылады. Есепке алуға болатын актiлердi жинау түрлi тәсiлдермен жүзеге асырылады. Олардың едәуiр бөлiгiн қалыпты құқықтық актiлердi ресми жариялайтын жинақтардан алуға болады.

Есепке алынған қалыпты актiлер жиыны ақпарат қорын құрайды, қалыпты актiлер онда белгiлi бiр тәртiпте сақталады. Бiрнеше жүздеген немесе мыңдаған актiден тұратын қор заң шығарушылық буындар бойынша бөлiмдерге бөлiнедi. Актiлер бөлiмдер iшiнде мерзiмдiк ретпен орналасады. Картотека бiрыңғай сыныптау негiзiнде жүгiзiледi. Заңдар салалары бойынша сыныптау бөлiмдерiне, бөлiмдер бөлiмшелерге, ал кейiнгiсi қажетiне қарай жекелеген тармақтарға бөлiнген.

Қандай қалыпты актiлер қолданыста екенiн, оларға қандай өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлгенiн бiлу үшiн есепке алынған актiлер мәтiнiне, кейiнгi барлық өзгерiс пен толықтыру енгiзiлiп отырады, яғни олар бақыланған күйде ұсталып тұрады. Әлдебiр мәселе бойынша қабылданған қалыпты құқықтық нұсқаманы тез тауып алу үшiн ақпарат-iздеу жүйесi жасалады.

Iздеу мынадай түрде жүргiзiледi:

- құқықтық ақпаратқа туындаған қажеттiлiк қандай тақырыпты немесе қандай актiлердi табуға жататыны жөнiнде сұрақ түрiнде рәсiмделедi;

- түскен сұрауға сай келетiн әлiпби-пән сөздiгi немесе заңдар салаларының айдары бойынша тақырыптар тiзбесi анықталады;

- журнал бөлiмдерi немесе картотека айдарлары бойынша сұрау тақырыптарына сай келетiн қалыптар бар қалыпты актiлер анықталады;

- берiлген сұрауға сай келетiн қалыптарды актiлер мәтiнiнен оқу арқылы iрiктеу жүзеге асырылады.

Қазiр басқару саласында осы заманғы техника, соның iшiнде компьютер машиналары барған сайын кеңiнен қолданылып жатқан кезде автоматты ақпарат iздеу жүйесiн жасау үшiн мол мүмкiншiлiктер ашылуда. Қолмен iздеу жүйесiнен автоматты iздеу жүйесiнiң артықшылығы – құқықтық ақпарат iздеудi айтарлықтай жетiлдiредi және мемлекеттiк буындар мен заңды тұлғалардың оған деген қажеттiлiгiн мейлiнше толық қанағаттандыруды қамтамасыз ете алады.

72 Құқық жүйесі мен заңнама жүйесі

Заңнамада, құқықтағы сияқты, оның ішкі құрылымы болып табылатын өз жүйесі бар. Алайда, бұл түсініктерді келесі негіздер бойынша ажыратқан жөн:

1) егер құқық жүйесінің алғашқы элементі болып норма табылса, заңнама жүйесінің алғашқы элементі болып нормативтік акт табылады;

2) егер құқық жүйесі мазмұн түрінде көрініс тапса, заңнама жүйесі нысан түрінде көрініс табады;

3) егер құқық жүйесі объективтік түрде, қоғамдық қатынастарға сәйкес қалыптасса, заңнама жүйесі субъективтік сипатқа ие, себебі, заңшығарушыға тәуелді болып келеді;

4) егер құқық жүйесі негізгі, алғашқы сипатты иеленсе, заңнама жүйесі туынды сипатқа ие, себебі, алғашықысы екіншісі үшін негізгі база болып табылады;

5) құқық жүйесі мен заңнама жүйесі көлемі бойынша ажыратылады: заңнама, бір жағынан, нормативтіліктің барлық түрлерін қамтымайды, себебі, құқық заңнамамамен қатар әдет нормаларынан, нормативтік шарттардан және заңды прецеденттерден де көрініс табады; екінші жағынан, нормалардың атауларынан басқа да элементтерді қамтиды–преамбулалар, тараулардың бөлімдердің, баптардың атаулары және т.б.

73 Құқық жүйесінің түсінігі

Құқық жүйесі – бұл құқықтың өзінің құрылымы, оның салаларға, институттарға бөлінуі. Құқықтың жүйелік құрылымы оның белгілі бір байланыстағы көптеген элементтерден құралған біртұтас құрылым екендігін білдіреді.

Құқық жүйесінің негізгі сипаттары:

1) оның алғашқы элементі болып құқық нормалары табылады, олар, өз кезегінде, біріге отырып, ірі құрылымдарды – институттарды, салаларды құрайды;

2) оның элементтері бір-біріне қайшы келмейді, іштей үйлескен, тығыз байланыстылыққа ие, бұл құқық жүйесінің тұтастығын қамтамасыз етеді;

3) ол әлеуметтік-экономикалық, саяси, ұлттық, діни, мәдени, тарихи факторлармен тығыз байланысты;

4) ол объективтік сипатқа ие, себебі, объективтік сипаттағы қатынастарға тәуелді және адамдардың субъективтік қалауы бойынша қалыптасуы мүмкін емес.