Жоламан .Д ТГП (6)
.pdfЖоламан •.Д.
МЕМЛЕКЕТ Ж½НЕ
•€•Ы• ТЕОРИЯСЫ
Алматы
2005
– 1 –
ÁÁÊ 67.0ÿ7 Æ 69
Жоламан •.Д.
Æ69 Мемлекет ж¾не •••ы• теориясы. О•улы•: «Н•р-пресс» – Алматы, 2005 – 296 бет.
ISBN 9965-9576-3-0
Б•л кiтап •Р-ныœ Республикалы• ƒылыми-¾дiстемелiк бiрлестiгi нiœ шешiмiмен ж¾не •аза•стан Республикасыныœ ƒылым ж¾не жоƒар ы бiлiм министрлiгiнiœ р••сатымен заœ университеттерi мен институ ттарыныœ студенттерiне, аспиранттар мен о•ытушыларына арналып о•улы• ретiнде шыƒарылып отыр.
Толы•тырылып, тšртiншi рет басылып отырƒан б•л о•улы•та •аза•стан Республикасыныœ бŸг³нг³ таœдаƒы мемлекеттiк-•••ы•ты• ер екшелiктерiне айры•ша назар аударылып, жалпы теорияныœ негiзгi ƒылыми м¾селелерi •азiргi заманныœ талаптарына с¾йкес жазылды.
О•улы• заœ университеттерi мен институттарыныœ студенттерiне, аспиранттар мен о•ытушыларына арналƒан.
ÁÁÊ 67.0ÿ7
1202000000
Æ 00(05)-05 |
|
|
© Жоламан •.Д., 2005. |
ISBN 9965-9576-3-0 |
© Н•р-пресс, 2005. |
– 2 –
Ê I Ð I Ñ Ï Å
•азiргi кезеœде ТМД елдерiнде заœ ƒылымы бiр идеологияныœ ••рсауында болудан бостанды• алып, дŸниежŸзiлiк ƒылыммен •ауышып, мемлекет ж¾не •••ы• теориясын жан-жа•ты дамытуƒа мŸмкiншiлiк •алыптасып, б•рынƒы жiберiлген •ателiктердi, кемшiлiктердi тŸзетуде, Бiз тоталитарлы•, ¾кiмшiлiк – ¾мiршiлiк бас•ару жŸйесiнiœ б•ƒауындаƒы мемлекеттiк ж¾не •••ы•ты• теориядан •азiргi д¾уiрде толы• тŸрде арылуды ескере отырып, шынды• теорияны жазуды ма•- сат еттiк. Кеœестiк заœ ƒылымында болƒан жетiстiктi ж¾не кемшiлiктi бŸркелемей, ¾дiл жазуƒа тырысты•.
О•улы• жазу барысында т¾уелсiз •аза•стан мемлекетiндегi болып жат•ан саяси ж¾не •••ы•ты• šзгерiстердi кšбiрек •амтыды•. Республиканыœ жаœа Конституциясына (1995 ж.) с¾йкес мемлекет пен •••ыƒымыздыœ мазм•нына, нысанына, •аƒидаларына, ерекшелiктерiне, функцияларына ƒылыми сипат - тама бердiк. Сšйтiп, •••ы•ты• – šмiрдi •айта тŸлету, дŸниежŸзiлiк ƒылыммен бiрлесу процесiне молыра• кšœiл бšлiндi.
БŸгiн šз ана тiлiмiзде о•ып, жоƒары бiлiм алатын кŸн туды. Студенттер мемлекет ж¾не •••ы• теориясыныœ кŸрделi та- •ырыптары бойынша •аза• тiлiнде рефераттар, курсты• ж•мыстар, баяндамалар дайындайды, ƒылыми конференциялар •йымдастырады, сына•, емтихан тапсырады. •аза• тiлiнде мемлекет ж¾не •••ы• теориясыныœ толы• тŸрде жазылƒан о•улыƒы šте аз, студенттерге жетiспейдi. Жеке та•ырыптар бойынша оку ••ралдары мен ƒылыми ма•алалар ƒана бар.
Мiне, осыныœ б¾рiн ескере отырып, бiздiœ кафедра ана тiлiмiзде о•у баƒдарламасын, семинар жоспарларын, ¾дiстемелiк н•с•аулар дайындап, студенттерге кšмек кšрсетудi šзiнiœ негiзгi мiндетi деп бiлiп, осы о•улы•ты о•ушыларƒа, м•ƒалiмдерге •сынып отыр.
Профессор Жоламан •.Д.
– 3 –
1 ÁŠËIÌ
МЕМЛЕКЕТ Ж½НЕ •€•Ы• ТЕОРИЯСЫ (Жалпы теория)
1 – та•ырып: МЕМЛЕКЕТ Ж½НЕ •€•Ы• ТЕОРИЯСЫНЫŒ П½Н² МЕН ½Д²С²
1. Жалпы теорияныœ п¾нi, оныœ мазм•ны
½р ƒылымныœ šз саласында объективтi а•и•ат•а жетуге, заœд ылы•- тарды бейнелеуге ж¾не алдын-ала болжауƒа арналƒан, жŸйелi тŸрде ••рылƒан м¾селелерi болады. Сол м¾селелер ƒылыми т•рƒыдан зерттелiп, т•жырымдалып, ƒылымныœ п¾нiне – предметiне айналады. Мемлекет ж ¾не
•••ы• теориясы – •оƒамдаƒы саяси-экономикалы•, м¾дени-¾леуметтiк ••былыстарды зерттеп, •оƒамды• šмiрдегi •арым-•атынастарды реттеу, бас•ару ¾дiс-т¾сiлдерiн, объективтiк заœдылы•тарын аны•тап отыратын ƒылым. Жалпы теория – мемлекет пен •••ы•тыœ šмiрге келу, даму заœдылы•тарын, ма•сатын, мазм•нын, ••рылысын, нысанын, •аƒида ларын, белгi-нышандарын, функцияларын зерттейдi.
Жалпы теорияныœ п¾нi •оƒам мен мемлекеттiœ арасындаƒы сан •ырлы кŸрделi •арым-•атынастарды, •оƒамныœ саяси жŸйесiндегi мем лекеттiœ алатын орнын, маœызын, азаматты• •оƒам мен мемлекеттiœ šза ра байланысын, адамдардыœ сана-сезiмiн, оныœ •оƒамдаƒы маœызын, мемл екеттiœ болашаƒы, •••ы•ты• мемлекет •алыптастыру баƒыттарын зер ттеп, •орытынды т•жырымдар жасап отырады.
Мемлекет пен •••ы•ты бiр-бiрiнен айыруƒа болмайды. Олар объективтiк т•рƒыдан тыƒыз байланыста бiрлесiп дамитын ƒы лым. Бiра•та олар бiр ƒылымƒа жат•анымен šздерiнiœ на•ты баƒыттары бола ды. Мемлекет – •оƒамныœ саяси-экономикалы• ••рылысымен ш•ƒылданады,
•••ы•-нормативтiк актiлер жŸйесiн •алыптастырады.
Мiне, осы бiрлестiкпен дербестiк олардыœ мазм•нын, ма•сатын, •ызметiнiœ ¾дiс-т¾сiлдерiн, функцияларын жан-жа•ты зерттеуге , жаœартуƒа, дамытуƒа мŸмкiншiлiктер бередi. Мемлекет пен •••ы•ты т ереœiрек зерттеп бiлуге жаƒдай туады.
Заœ ƒылымы šткен д¾уiрде (алƒаш•ы •оƒамда, ••лиелену, феодалды•, буржуазиялы• формацияларда), •азiргi кезеœде, болаша•та мем-
– 4 –
лекет пен •••ы•тыœ •оƒамды бас•арудаƒы объективтiк ж¾не субъективтiк заœдылы•тарын, ¾дiс-т¾сiлдерiн зерттейдi. Осы Ÿш д¾уiрде болƒ ан ж¾не болаша• •оƒамныœ ж¾не мемлекет пен •••ы•тыœ šздерiнiœ дам у процесiнде болƒан жа•сы т¾жiрибелердi жина•тап •орытынды т•жырымдар жасалып отырады.
Сонымен, мемлекет ж¾не •••ы• теориясыныœ п¾нi – адам •оƒамыныœ šмiрiндегi ••былыстардыœ, мемлекет пен •••ы•тыœ šмiрге келу, даму объективтiк заœдылы•тары мен олардыœ м¾нiмаœызы, ••рылымы ж¾не ма•саты.
Б•л тŸсiндiрме Ÿш тараудан т•рады:
–•оƒамныœ •алыптасу, мемлекет пен •••ы•тыœ šмiрге келу заœдылы•тары;
–•оƒамныœ, мемлекеттiœ, •••ы•тыœ даму заœдылы•тары;
–•оƒамныœ, мемлекеттiœ, •••ы•тыœ тарихи маœызы, ••рылымы, ма•саты.
Мемлекет пен •••ы• теориясы iргелi-тереœ ƒылым ретiнде бiрнеше функциялар ат•арады:
Онтологиялы• функция – (шын бiлiм – грек...) Адам •оƒамыныœ т•рмысын, оныœ •аƒидаларын, даму заœдылы•тарын зерттеу. Б•л зерттеу ар•ылы мемлекет пен •••ы•тыœ šмiрге келуiн, дамуын, бола шаƒын бiлуге мŸмкiншiлiк •алыптасады.
Гносеологиялы• функция – (гр... бiлiм, теория). Таным теориясы ар•ылы мемлекет пен •••ы•тыœ ••рылымын, маœызын, ма•сатын бiлуге болады.
Эвристикалы• функция – (гр... табу). Заœ ƒылымыныœ барлы• саласында зерттеудiœ ¾дiс-т¾сiлдерiн жетiлдiрiп •оƒамдаƒы ••былыстардыœ даму процесiнiœ жаœа заœдылы•тарын табу, ашу.
Методологиялы• функция – мемлекет ж¾не •••ы• теориясы заœ ƒылымыныœ салаларыныœ талаптарына с¾йкес жалпы ¾дiстеме лiк ƒылыми т•жырымдар жасап, ƒылымныœ жа•сы дамуына жаƒдай жасау.
Саяси функция – •оƒамныœ алдында т•рƒан ма•сатты, саясатты, жалпы теория т•рƒысынан орындау баƒыттарын, жолдарын белгiлеу. Мемлекеттiœ iшкi-сырт•ы саясатыныœ ƒылыми негiздерiн жасап, оныœ ƒылыми т•рƒыдан орындалуын •амтамасыз ету.
Идеологиялы• функция – жалпы теория •оƒамдаƒы ¾ртŸрлi кšз•а- расты, саясатты, идеяларды бiрiктiрiп, ƒылыми т•ра•ты жŸйе •а лыптастырып адамдардыœ сана-сезiмiн, •••ы•ты• м¾дениетiнiœ сапасы н жа•- сарту.
–5 –
Т¾жiрибелiк-•йымды• функция – т¾жiрибелерге сŸйене отырып, жалпы теория •оƒамдаƒы заœдылы•ты, т¾ртiптi сапалы iске асы ру Ÿшiн •сыныстар жасап отыруы •ажет.
Болжау функциясы – жалпы •оƒамдаƒы саяси – •••ы•ты• ••былыстармен ƒана шектелмей сол ••былыстардыœ болаша• баƒыты н зерттеп, ƒылыми •орытынды т•жырымдар жасап, оны •••ы•ты• реттеп-ба с•ару баƒдарламасын дайындауы •ажет.
•••ы• ж¾не мемлекет теориясыныœ функциялары бiр-бiрiмен ты ƒыз байланыста дамиды. Олардыœ •ызметiн бiрiктiрiп зерттегенде ж алпы теорияныœ •оƒамдаƒы маœызы жа•сы кšрiнедi. Жалпы теория šз функцияларын заœ ƒылымыныœ бас•а салаларымен бiрлесiп ат•арад ы. Сонда ƒана н¾тиже болады.
2. Жалпы теорияныœ ¾дiсi, оныœ мазм•ны
Методология – дŸниенi философиялы• т•рƒыдан тŸсiндiретiн iлiм. •ылыми методологияныœ негiзi – материализм мен диалектика . •ылымныœ методологиясы – оныœ ƒылыми-зерттеу ¾дiс-т¾сiлдерi. Жалп ы ƒылым дегенiмiз екi м¾селенi •амтиды, екi баƒытты бiрiктiредi – теория ж¾не методика. Теория – ƒылымы ненi зерттейдi? – деген с•ра••а жауап бередi. Метод – ƒылымы •андай т¾сiлмен, амалмен зерттеу жŸргiзедi? – деген с•ра••а жауап бередi. Теория мен метод šмiрде тыƒыз байланыста дамиды. Б•л объективтiк байланыс ƒылымныœ мыœдаƒан саласындаƒ ы т¾жiрибеде д¾лелденген.
•оƒамныœ мазм•нын, объективтiк даму процесiн ƒылыми зерттеуде теория мен методиканыœ маœызы šте зор. Онсыз ƒылымды д•рыс зерттеу, д•рыс ƒылыми •орытынды жасау мŸмкiн емес. Методологияныœ екi тŸрi болады: Жалпы ƒылыми ¾дiс-т¾сiл ж¾не жекелiк ƒылыми ¾дiс-т¾сiл. Жалпы ƒылыми ¾дiс-т¾сiлдi – ƒылымды зерттеудiœ методологиялы• негiзi деп атайды.•азiргiзамандаƒыƒылымизерттеулерфилософияныœматериалистiкж¾не диалектикалы• заœдарына сŸйене отырып жŸргiзiледi. Материализм – философияныœ бiр баƒыты. Ол материя, табиƒат, болмыс алƒаш•ы, ал сана, рух, ой материяныœ •асиетi болƒанды•тан туынды деп санайт ын, идеализмге тŸбiрiнен •арама-•арсы ƒылыми философиялы• баƒыт. Материализм адам санасын, ойын сырт•ы дŸниенiœ бейнесi деп •арастырып, дŸние нi, табиƒатты, •оƒамды танып бiлуге болатынын д¾лелдейдi. Материализм ƒылым мен практиканыœ жетiстiктерiне сŸйене дамиды ж¾не бiлiмнiœ šсуiн е, ƒылыми методтыœ жетiлуiне, адамзат практикасыныœ, šндiрiс кŸштерiнi œ артуына ы•палын тигiзедi.
– 6 –
Диалектика – табиƒаттыœ, •оƒамныœ ж¾не адам ойыныœ дамуы мен •озƒалысыныœ жалпы заœдары жайындаƒы ƒылым, дŸниенi танудыœ ¾дiсi мен теориясы. Диалектика объективтi кŸрделi заœдылы•тарды œ, •ажеттiгiн •арама-•айшылы••а толы табиƒатын зерттейдi. Диалектиканы œ негiзгi заœдары: •арама-•арсылы•тардыœ бiрлiгi мен кŸрес³; сан šзгер iстерiнiœ сапа šзгерiстерiне ауысуы; терiстеудi терiстеу заœы.
Диалектиканыœ заœдары табиƒаттыœ, •оƒамныœ объективтiк д амуыныœ •айнар кšзiн, iшкi •озƒалысын ж¾не баƒытын кšрсетедi. Диа лектикалы• категориялар (анализ бен синтез, мазм•н мен форма, •• былыс пен м¾н, шынды• пен мŸмкiншiлiк т.б.) танымныœ д¾йектiлiгiн, заœдылыƒын бейнелейдi.
Сонымен, материалистiк диалектиканыœ методологиясыныœ негiздерiне с¾йкес мемлекеттiк-•••ы•ты• ••былыстар •оƒамныœ šмiрiмен бiрге зерттелуге тиiс. Сонды•тан, •оƒам, мемлекет, •••ы• – осылардыœ арасындаƒы •атынастарыныœ тŸрлерiн бiлу •ажет. •оƒамныœ мемлекет, •••ы•пен Ÿш тŸрлi байланысы бар: •оƒамныœ базисы мен •ондырмасы ар•ылы, •оƒам мен мемлекет-•••ы•тыœ байланысы , •оƒамныœ мŸдде-ма•сатыныœ •••ы• – мемлекет пен байланысы.
1)•оƒамныœ экономикалы• базисы šзiнiœ •ондырмасымен байланыста дамиды. •ондырманыœ бiр саласы •••ы• пен мемлекет. •ондырма – базис ар•ылы •оƒам, •••ы• ж¾не мемлекетпен тыƒыз байланыс та болады. •оƒамды реттеп-бас•аратын •••ы•пен мемлекет.
2)•••ы• пен мемлекет •ондырманыœ бiр кŸрделi саласы, олар •о ƒамныœ барлы• саласымен Ÿздiксiз байланыста болады ж¾не •••ы • пен мемлекеттiœ •ызметi •оƒамдаƒы адамдардыœ сана-сезiмiмен де байланыста дамиды. Б•л екi жа•ты объективтiк процесс.
3)Мемлекет пен •••ы• •оƒамныœ жалпы халы•ты• ж¾не тапты• мŸдде-ма•саттарын реттеп-бас•арып iске асырып отырады. Б• л да екi жа•ты объективтiк процесс.
Сонымен, материалистiк ж¾не диалектикалы• метод•а с¾йкес мемлекет пен •••ы• •оƒамныœ экономикалы•, саяси, рухани жаƒдайларымен тыƒыз байланыста, Ÿздiксiз •озƒалыста, дамудаƒы объективтi шынды• ••былыстар. Мемлекет пен •••ы•тыœ šздерiнiœ даму заœдары б олады.
Жалпы ƒылыми зерттеудiœ ¾дiс-т¾сiлдерiнiœ еœ кŸрделiсi материалистiк диалектика. Ол •азiргi ƒылыми танымныœ теориясы мен методы . Танымныœ ма•саты – зерттелiп отырƒан заттыœ, м¾селенiœ тереœ м¾н iн, •айшылы•тар жŸйесiн ашу.
Таным – объективтi шынды•тыœ адам санасындаƒы белсендi ж¾не
–7 –
•айшылы•ты бейнеленуi. Б•л процесте логиканыœ ат•аратын р šлi зор. Логиканыœ негiзгi ма•саты мен зерттеу п¾нi танымныœ а•и•ат тылыƒы, танымды• т¾сiлдер мен ¾дiстердiœ д•рыс жŸйесiн •алыптастыру.
Заœ ƒылымыныœ зерттеу процесiнде анализ ж¾не синтез т¾сiл дерi де •олданылады. Теориялы• ж¾не т¾жiрибелiк зерттеу процесiнде кŸрделi объектiлердi талдау, ••рамды бšлiктердi жiктеп ажырату.
Синтез – сол талданƒан бšлiктердi жина•тап •осу ар•ылы белгiлi бiр объектiнi, затты ••растыру. Мысалы: жалпы теорияда мемлекеттiк органдарды, оныœ функцияларын, •••ы•ты• нормаларды, •атынастыœ субъектiлерiн жŸйе-жŸйеге, сала-салаƒа топтастырып зерттеу, немесе оларды бiрiктiрiп зерттеу жŸрг³зу.
Жеке ƒылымдардыœ теориялы• ж¾не методологиялы• негiздерi тек философиямен ƒана емес, олардыœ šздерi ар•ылы да зерттелуде. Мысалы, мемлекет ж¾не •••ы• теориясы зерттеудiœ жалпы методтарымен азаматты•, мемлекеттiк, ¾кiмшiлiк, •ылмысты• т.б. •••ы•тарды б³рлест³р³п зерттеу методикасын дамытып отырады.
Б•л процесте •••ы• ж¾не мемлекет теориясы философияƒа сŸ йене отырып, заœ ƒылымыныœ барлы• жет³ст³ктер³н пайдаланады. О ныœ барлы• саласына бiрдей •атысты методологиялы• м¾селелердi зе рттейдi. Осы типтес •арым-•атынас бас•а ƒылымдарда да болады.
Жекелiк ƒылыми-зерттеу ¾дiс-т¾сiлдерiнiœ тŸрлерi: жŸйелiк, функционалды•, статистикалы•, социологиялы•, Ÿлг³лiк, салысты ру-теœестiру т.б.
ЖŸйелiк т¾сiл – •оƒамдаƒы мемлекеттiк-•••ы•ты• ••былыстарды жŸйеге, салаƒа топтастырып зерттеу.
Функционалды• т¾сiл – •оƒамдаƒы заœды ••былыстардыœ ¾леуметтiк баƒытына, маœызына, •ызметiне •арай жiктеп зерттеу жŸрг³зу. Б•л ¾дiс мемлекеттiœ аппаратын, функциясын, •••ы•ты• ••рыл ымын, жŸйесiн, •••ы•ты• сананы, жауапкершiлiктiœ тŸрлерiн т.б. ••былыстарды зерттеуде пайдаланылады.
Статистикалы• ¾дiс – заœды ••былыстардыœ санды деректерiне, факт³лерiне сŸйене отырып, зерттеу жŸрг³зу. Оныœ кезеœдерi: ба•ылау, деректердi, фактiлердi жина•тау, жиналƒан материалдарƒа анализ жасау.
•лгiлiк ¾дiс – болƒан ••былыстыœ Ÿлг³сiн жасап, сол ар•ылы iстiœ мазм•нын, кšлемiн жобалап келтiрiп барып зерттеу жŸрг³зу.
Социологиялы• т¾сiл – жŸйелiк, функционалды•, статистикалы•, Ÿлг³лiк т¾сiлдер ар•ылы жŸргiзiлген зерттеулердiœ •орытынды н¾тижелерiн бiрiктiрiп зерттеудi жалƒастыру.
– 8 –
Салыстырмалы–теœестiрмелi ¾дiс – бiрнеше мемлекеттердi,
•••ы•тарды салыстырмалы зерттеу ж¾не олардыœ тарихи дам у процестерiнде теœестiрмелi ¾дiспен зерттеу жŸрг³зу.
Математикалы• ¾дiс – ЭВМ, компьютер, автоматика, телемеханиканы •олданып зерттеулер жŸрг³зу. Осы аталып šткен зерттеулердiœ ¾дiст¾сiлдерiн барлы• •оƒамды• ƒылымдар пайдаланады. Б•л ¾дiст ердi жеке, сирек •олданады. Олар кšбiнесе бiрiктiрiлiп, зерттеу барысынд а бiрiнбiрi толы•тырып отырады.
Мемлекет ж¾не •••ы• теориясыныœ алдында екi мiндет т•р: бiрiншiсi
– заœ ƒылымыныœ, заœ мамандыƒыныœ негiзiн •алыптастыру, жа•сы дамыту, сол ар•ылы салалы• заœ п¾ндерiн жа•сы о•ып – бiлуге мŸмкiншiлiк жасау; екiншiсi – жоƒары заœ мектебiн бiтiрiп, жа•сы маман болуды •амтамасыз ету.
3. •оƒамды• ж¾не заœ ƒылымдарыныœ жŸйесiнде жалпы теорияныœ алатын орны
½лемнiœ материалды• ж¾не рухани т•тастыƒы мен бiрлестiгi дŸ ние жŸзiндегi барлы• ƒылымныœ šзара байланысын д¾лелдейдi. ½сiр есе, б•л šзара байланыс •оƒамды• ƒылымдар арасында жа•сы •алыпта с•ан. Б•л ƒылымдар •оƒамды, адамды, олардыœ ара •атынасын, сана-сезiм iн зерттейдi. Зерттеудiœ негiзгi ма•саты адамныœ бостандыƒы, •••ыƒы, •адiр- •асиетi, ар-намысы.
•оƒамды• šмiрдiœ еœ šзектi м¾селесi – мемлекет пен •••ы•тыœ маœызы, олардыœ алатын орны. Б•л проблемаларды жалпы теория •оƒамды• ƒылымдардыœ бас•а тŸрлерiмен (философия, экономика, социология, политология т.б.) бiрiгiп зерттеп отырады.
Философия – адамзаттыœ дŸниедегi алып отырƒан орнын аны•тап, соныœ негiзiнде адамныœ дŸниеге деген танымды•, ••ндылы•, э тикалы• ж¾не эстетикалы• •атынастарын зерттейдi. Философия дŸние ге теориялы• т•рƒыдан кšз жiберiп, ерекше логикалы•, танымды• критер ийлерге сŸйене отырып, адамныœ дŸниеге деген кšз•арасын т•жырымд айды.
Экономикалы• ƒылым – •оƒамныœ экономикалы• базисын, šндiрiстiк •атынастарды, šндiрушi кŸштердi, меншiктiœ тŸрлерiн зерттеп, олардыœ •оƒамныœ дамуындаƒы маœызын жан-жа•ты аны•тап от ырады. Тарих – адамзат •оƒамыныœ šткен д¾уiрлерiн барлы• •ырынан жанжа•ты зерттеп, кšптеген т¾жiрибе жина•тады, соныœ iшiнде мем лекет пен •••ы•тыœ пайда болуы, дамуы, •оƒамды бас•ару заœдылы• тары.
– 9 –
Социология – •оƒамныœ ¾леуметтiк жаƒдайыныœ дамуы, оны бас•ару ¾дiс-т¾сiлдерiн, адамдардыœ ¾леуметтiк т¾ртiбiн, •атынастары н зерттейдi.
Барлы• •оƒамды• ƒылымдар šз т•рƒысынан адамзаттыœ тарих ын зерттеуге тиiстi Ÿлес •осады. Б•л ƒылымдардыœ жŸйесiнде мемлекет п ен
•••ы• теориясыныœ алатын орны šте жоƒары.
Заœ ƒылымы, оныœ ³ш³нде мемлекет пен •••ы• теориясы •оƒамды жеке танитын ƒылым болып XIX ƒасырдыœ ортасында •алыптасты . Жалпы теория тšрт топ•а бšлiнедi:
1)Жалпы теория – мемлекет пен •••ы•ты• •оƒамды реттеп-бас• аруын, мазм•нын, •аƒидаларын, белгi-нышандарын, функцияларын зер ттейд³.
2)€лтты• мемлекет – •••ы• пен саясаттыœ тарихи даму процес iн зерттеу п¾ндерi. Шет мемлекеттерiнiœ тарихы.
3)Салалы• заœ ƒылымдары: азаматты•, •ылмысты•, ¾кiмшiлiк, конституциялы•, •аржы, отбасы т.б. •••ы•тар.
4)Арнаулы заœ ƒылымдары: криминалистика, сотты• медицина, психиатрия т.б.
Мемлекет ж¾не •••ы• теориясы заœ ƒылымыныœ барлы• саласы ныœ объективтiк даму заœдылы•тарын, бiр-бiрiмен байланысын зерт теп жалпылама т•жырымдар жасап отырады. Б•л т•жырымдарды салалы • ƒылымдар пайдаланып отырады. Ал жалпы теория салалы• ƒылы мдардыœ жетiстiктерiн пайдаланып, жалпы заœ ƒылымыныœ негiзiн да мытып отырады.
Сонымен, жалпы теория барлы• заœ ƒылымыныœ салаларын бiрiктiрушiсi, негiзiн ••раушы, дамытушы жетекшi ƒылымƒа айналып отыр. Адам •оƒамы диалектикалы• даму процесiнде болƒанды• тан ƒылымныœ мiндеттерi де šзгерiп, толы•тырылып, жаœарып отыра ды.
•азiргi заманда елiмiз нары•ты экономикаƒа кšшiп жат•анда •аза•- стан мемлекетiмiздiœ заœ ƒылымыныœ баƒыты да, функциясы да к Ÿрт šзгердi. Жаœа šмiрге сай ƒылым šзiнiœ ж•мысын •ар•ынды тŸрде жŸргiзiп, жаœа •оƒамныœ тiлектерiне, мŸдделерiне с¾йкес ƒылыми зерттеулер, •орытындылар жасауƒа тиiс.
Сонымен, адам •оƒамыныœ тарихын, даму процесiн, мазм•нын, бо - лашаƒын зерттейтiн п¾ндердi •оƒамды• ƒылым деп атайды. Ола р •оƒамды жан-жа•ты ƒылыми-зерттеу т•рƒысынан зор Ÿлес •осады. Б• лардыœ iшiнде мемлекет ж¾не •••ы• теориясына кеœiрек кšœiл бšлетiн философия, саяси экономия мен тарих.
•оƒамды• ƒылымдар кейбiр кŸрделi м¾селелердi бiрлесiп зертт ейдi. Олар •оƒамныœ жалпы объективтiк даму заœдылы•тарын, бiр-бiр iмен
–10 –