Жџкті ѕйелдердіњ нефропатиясы

Жџкті ѕйелдердіњ нефропатиясы кеш дамитын уттанудыњ бір тџрі. Бђл кезде негізінен ќан тамырлары мен бџйректіњ бџліністері болады да, тіндердіњ ісінуі, гипертензия, протеинурия дамиды.

Этиологиясы мен патогенезі љте кџрделі жѕне оныњ даму тізбектері толыѓынан зерттелмеген. Оны ѕйел денесініњ жџктілікке ќалыпты бейімделуініњ бђрмалануы ретінде ќарастырады. Содан мый тамырларыныњ жиырылуы нѕтижесінде ОЖЖ-сі мен дербес жџйке жџйесі ќызметтерініњ љзгерістері дамиды. Бђл кезде симпато-адреналдыќ жџйеніњ ќозуынан катехоламиндердіњ жѕне «ренин-ангиотензин-ѕлдостерон» жџйесініњ ѕсерлерінен артериолалардыњ жиырылуы, ќан аѓып љтуне ќарсы шеткері тамырлардыњ жалпы кедергілік ќасиеті артуы артериалыќ ќысым кљтерілуіне, бџйрек ишемиясына ѕкеледі. Сол себепті нефрон шумаќтарында несеп сџзілуі азаяды, протеинурия дамиды, натрий организмде тђтылады. Аѓзалар мен тіндерде микроциркуляция бђзылуынан гипоксия байќалады. Содан оларда зат алмасулары толыѓынан жџрмей аралыќ ќышќыл љнімдер жиналады, метаболизмдік ацидоз дамиды. Бђл ќышќыл љнімдердіњ ѕсерінен ќан тамырлары ќабырѓаларыныњ љткізгіштігі кљтеріледі де, ќанныњ сђйыќ бљлігі жѕне электролиттер тіндерге ауысады, ісіну пайда болады. Ангиотензин II ѕлдостерон љндірілуін арттырады, ол љз алдына натрийдіњ несептен кері ќанѓа сіњірілуін кџшейтіп, гипернатриемияѓа жауап ретінде вазопрессин љндірілуі кљбеюден денеде сђйыќ тђтылуы айналымдаѓы ќан кљлемін ђлѓайтып, артериалыќ гипертензия дамуына ѕкеледі.

Жџкті ѕйелдерде бауырдыњ нѕруыз љндіру ќызметініњ ѕлсіреуі бџйрек ќызметініњ бђзылуымен жѕне протеинуриямен бірігіп гипопротеинемия дамуына ѕкеледі. Бауырдыњ уытсыздандыру, зѕрнѕсіл тџзу, гликоген тџзу т.б. ќызметтері бђзылады. Организмде гистаминніњ дењгейі кљтеріледі, гистаминді ыдырататын диаминоксидаза ферментініњ белсенділігі тљмендейді. Бђл келтірілгендер кеш дамитын уыттану кезінде организмніњ ќорѓаныстыќ тетіктерініњ жеткіліксіздігін кљрсетеді. Жџкті ѕйелде неѓђрлым гистаминніњ дењгейі жоѓары болып, диаминоксидаза ферментініњ белсенділігі тљмен болса, соѓђрлым нефропатия ауыр љтеді.

Жџкті ѕйелде нефропатияныњ ауырлыѓы арта тџсуіне байланыты тіндердіњ гипоксиясы кџшейеді, метаболизмдік ацидоз, гиповитаминоз џдейді. Бђл кезде гемостаз жџйесінде де љзгерістер пайда болады. Бауырда фибриногенніњ, антиплазминдердіњ, проконвертинніњ т.б. ќан ђю факторларыныњ љндірілуі азаяды. Осыдан жџкті ѕйел босануы кезінде ауыр ќан кетулер болады. Жатырда ќанайналым бђзылыстарынан миометрий мен бала жолдасында зат алмасуларыныњ љзгерістері ђрыќтыњ гипотрофиясын туындатады.

Клиникалыќ кљріністері. Жџкті ѕйелдерде нефропатияныњ асќынбаѓан, біріншілік жѕне асќынѓан салдарлыќ тџрлерін ажыратады. Асќынѓан тџрі артериалыќ гипертензия, нефрит, диабет, гепатит т.с.с. организмде жџктілікке дейін дамыѓан аурулар кездерінде байќалады. Жџкті ѕйелдердіњ нефропатиясы даму алдында ѕдетте шемендік болады.

Бђл дерт жџктіліктіњ џшінші триместрінде (кейде екінші триместрініњ соњында) дамиды жѕне дененіњ ісінуімен, артериалыќ гипертензиямен жѕне протеинуриямен кљрінеді. Ѕдетте дененіњ айќын немесе жасырын ісінуі байќалады. Ѕйелдіњ дене массасы аптасына 400 г-нан астам ђлѓаяды. Артериалыќ гипертензия байќалмауы мџмкін. Оны ѕйелдіњ бастапќы ќысымымен салыстыра ќарау ќажет. Егер жџктілікке дейін ѕйелде гипотензия болса, онда артериалыќ ќысым кљпшілікке тѕн ќалыпты дењгейге дейін кљтерілуі бђл ѕйел џшін гипертензия болып есептеледі. Жџкті ѕйелдердіњ нефропатиясы кезінде оњ жѕне сол ќолдарындаѓы артериалыќ ќысымныњ айырмашылыѓы с.б.б. 10 - 40 мм-ден астам болады. Сонымен бірге, бђл кезде диастолалыќ ќысымныњ жоѓарылауы, тамыр соќќылыќ (пульстік) ќысымныњ тљмендеуі нефропатияѓа тѕн ќђбылыс. Ќалыпты жаѓдайда самай артериясында ќысым иыќ артериясындаѓы ќысымныњ жартысына (0,5) сай келеді. Нефропатия кезінде бђл араќатынас 0,6-0,7-ге дейін кљтеріледі.

Кљздіњ тџбін тексергенде тамыр бђзылыстары ерте ањѓарылады. Бђл кезде артериялардыњ жиырылуы, кљктамырлардыњ кењеюі аныќталады. Нефропатия неѓђрлым ауыр љтсе, соѓђрлым тамырлардыњ љзгерістері де айќыныраќ болады, кљздіњ торлы ќабыѓы ісінеді, ол сыдырылуы да мџмкін, ђсаќ ќан ќђйылулар пайда болады.

Протеинурия нефропатияныњ мањызды ѕйгіленімдерініњ бірі. Несепте, нѕруыздармен ќатар, басында гиалинді, артынан тџйіршікті жѕне балауыз тѕрізді цилиндрлер пайда болады. Бђлар нефрон љзекшелерініњ дистрофиялыќ љзгерістерін кљрсетеді. Несеп шыѓарылуы азайып, олигоурия дамиды.

Ќан сђйыѓында нѕруыздар (ѕлбуминдер) азаяды, С-реактивті нѕруыз пайда болады, трансаминаза, ѕлдолаза, лактатдегидрогеназа, фосфогексоизомераза ферменттерініњ белсенділігі, сау жџкті ѕйелдерге ќараѓанда, 4-6 есе кљбейеді. Бђл кљрсетілгендер бауырда, бџйректе т.б. аѓзаларда зат алмасуларыныњ бђзылыстарын жѕне дистрофиялыќ љзгерістер дамуын кљрсетеді.

Кейбір зерттеушілер жџктіліктен дамыѓан нефропатияныњ џш дѕрежесін ажыратады:

● бірінші дѕрежесінде аздаѓан ісіну, шамалы гипертензия (артериалыќ ќысым с.б.б. 150/90 мм-ден аспайды), несепте нѕруыздыњ дењгейі 1 г/л дейін болады, тіндерде сђйыќтыњ тђтылуы 15%-дан аспайды;

● екінші дѕрежесінде дене ісінуі ауќымдыраќ болады. Артериалыќ ќысым с.б.б. 170/100 – 180/110 мм-ге дейін кљтеріледі немесе нефропатия дамыѓанѓа дейінгі ќысымнан 40%-ѓа жоѓарылайды. Несепте нѕруыздыњ мљлшері 2-3 г/л-ге дейін, денеде судыњ тђтылуы 15-25%-ѓа дейін жетеді;

● џшінші дѕрежесінде дене ісінуі ауќымды (судыњ тђтылуы 25%-дан асады) болады, артериалыќ ќысым с.б.б. 170-180/110 мм-ден (жџктілікке дейінгі дењгейінен 40%-дан) астам кљтеріледі, несепте нѕруыздыњ мљлшері 3 г/л-ден астам кљбейеді, цилиндрлер пайда болады.

Салдарлыќ нефропатия тым ауыр тџрде љтеді жѕне ѕйелдіњ босануына жѕне іштегі балаѓа ќатер тљндіреді. Нефропатияныњ љту ќарќыны ауырлаѓан сайын ѕйелдіњ жалпы жаѓдайы нашарлайды, ђйќысы бђзылады, жиі анемия дамиды, баланыњ гипотрофиясы аныќталады.

Нефропатияныњ ушыѓуы оныњ кезкелген тџрінде пайда болды. Іштегі балада гипоксия, гипотрофия дамуы мџмкін, ќђрсаќ ішінде ол љліп ќалуы ыќтимал. Бђндай ушыѓу жатыр мен бала жолдасы арасында ќанайналым бђзылыстарынан, бала жолдасында бџраралыќ кењістіктердіњ фибрин талшыќтарымен бітеліп ќалуы нѕтижесінде инфаркт дамуынан байќалады. Іштегі ђрыќтыњ жаѓдайы бала жолдасыныњ ќђрылымдыќ жѕне функциялыќ жеткіліксіздігініњ дѕрежесіне байланысты болады.

Анасында кљздіњ торлы ќабыѓыныњ сыдырылуынан кљз кљрмей ќалуы мџмкін. Нефропатия бала жолдасыныњ мерзімінен бђрын сыдырылуымен, талмадерт алды жѕне талмадертке ауысуы љте ауыр асќынуларѓа жатады.

Егер нефропатия артериалыќ гипертензия немесе сџлде нефрит кездерінде дамыса, онда ол тым ќатты љтеді. Љйткені: бђл кездерде нефропатия бауыр мен бџйрек ќызметтерініњ жіті жеткіліксіздігімен, мыйда ќанайналым бђзылыстарымен жѕне оныњ ісінуімен, ќан ђюыныњ ауытќуларымен ќабаттасады. Осындай жаѓдай науќас ѕйелдіњ љліміне жиі ѕкеледі. Асќынбаѓан нефропатия кезінде бала жолдасыныњ мерзімінен бђрын сыдырылуы ауыр ќан кетулерге ѕкеледі. Љйткені нефропатияныњ нѕтижесінде тђтынулыќ коагулопатия дамиды жѕне фибринолиз жџйесі ѕсерленеді.

Босанѓаннан кейінгі жѕне хирургиялыќ операциядан кейінгі кезењдерде ѕйелдіњ ќабынулыќ-сепсистік асќынуларѓа бейімділігі артады.

Емдеу шаралары. Тђзы аз тамаќ беру, артыќ су ќабылдауды шектеу љте мањызды. Тамаќта жеміс-жидектер, кљкљністер, витаминдер жеткілікті болуы ќажет. Дене ісінуін азайту џшін зѕрайдатќылар, калий препараттары таѓайындалады. Артериалыќ ќысымды тљмендететін дѕрілер ќолданылады. Кљктамырѓа инсулин ќосылѓан глюкоза ерітіндісі, гексозофосфат, плазма, ѕлбумин, протеин, аминќышќылдарыныњ жиынтыѓы енгізіледі. Организмніњ уыттануын басу џшін реоплиглюкин, полидез т.б. ерітінділер ќолданылады. Ѕйел мен ђрыќта зат алмасуларын ќалпына келтіру маќсатында 5%-дыќ аскорбин ќышќылыныњ ерітіндісін енгізу пайдалы, сонымен бірге оттегімен дем алдыру ќажет.

Егер џш-тљрт аптада кешенді емшара нѕтиже бермесе, онда жџктілікті мерзімінен бђрын тоќтату туралы шешім ќабылдауѓа мѕжбџрлік пайда болады. Ѕйел босануы кезінде жоѓары артериалыќ ќысымды тљмен дењгейде ђстап тђру џшін 0,1% арфонад ерітіндісін, 5% пентамин ерітіндісін немесе басќа ганглиолитик дѕріні тамызѓымен тамызу ќажет. Виадрил мен дроперидолды енгізуде нефропатияныњ талмадертке ауысу ќауіпін азайтады.