Вот так, брат, и записано. Понятно?

Даник в ответ мог вымолвить только свое “ага”. За него ответила мать.

– Хорошо-то как, боженька, – вздохнула она. – Слышала, Алена-то, а? – обернулась к Миколовой матери, тоже переставшей прясть.

• Ну что, Даник, – сказал Микола, – хочешь научиться это читать?

Даник дивився на Миколую друг його підвівся, підійшов до полиці і дістав там якусь книжку.

– Це Купала, – сказав він. – Той самий, що й про Машеку написав. Пам'ятаеш? – підморгнув він Даникові.

– Ага, – так само по-змовницьки посміхнувся Сивий…

– І про мене він написав, – гортав сторінкі Микола. – От глянь, вірш: “Я швець-молодець”. І про тебе написав. Про тебе і про маму твою. Зараз знойдемо. Ага! Ну, слухай.

Це була размова бідноі матері-селянк с своім хлопцем, який пас чужу худобу. У хлопця було те, чого в Даника ніколи не буде, – батько і брати. було й те, чого в Даника ще нема, – поневіряння по чужих людях… Рідніло Даника з тим пастушком одне – гірка доля.

Микола читав, стояч серед хати…

– Ну, і найголовніше, що ті, брат Данило, запам’ятай назавжди:

Хай печаль тебе, матусю,

Не гризе,

Ось я сили наберуся,

Зможу все.

Отак, брат, і написано. Зрозуміло?

У відповідь Даник зміг вимовити тільки свое “ага”. За нього відповіла мати:

– Як же хороше, боже мій! – зітхнула вона. – Ти чула, Альоно? – спитала вона в Миколиноі матері, яка теж не пряла, а слухала.

– Ну, то як, Данику, – промовив Микола, – хочеш отак навчитись читати?

Д/з. Падрыхтуйце вуснае паведамленне пра становішча беларускай мовы ў Вялікім княстве Літоўскім або ў Рэчы Паспалітай.

Тэма 3. Грамадзянства.

Лексіка і лексікаграфія .

Мой горад. Культурныя здабыткі майго горада.

(6 гадзіны)

План:

1. Грамадзянства.

2. Лексікалогія. Слова як асноўная адзінка мовы. Лексічнае і граматычнае значэнне слова. Прамое і пераноснае значэнне. Монасемантычныя і полiсемічныя словы.

3. Лексіка паводле паходжання.

4. Агульнаўжывальня лексіка і лексіка абмежаванага ўжытку.

5. Лексіка і тэрміналогія.

6. Лексікаграфія. Тыпы слоўнікаў. Тэрміналагічныя слоўнікі беларускай мовы.

Літаратура:

Асноўная:

1. Беларуская мова. У 2 ч.: Ч.1/ Я.М. Адамовіч, Л.А. Акаловіч, С.К. Берднік і інш.: Пад агул. рэд. Л.М. Грыгор’евай. - Мн.: Выш. шк., 2001.

Дадатковая:

Малажай Г.М. Сучасная беларуская мова: Слова. Перыфраза. Фразеалагізм. - Мн., 1992.

Красней В.П. Лексіка і фразеалогія беларускай мовы. - Мн., 1982.

Заданні:

1. Утварыце словазлучэнні з прапанаванымі словамі, каб яны рэалізавалі прамое і пераноснае значэнне.

Галава, шапка, гняздо, ласкавы, агонь, полымя, рукі, зялены, аўдыторыя, кераміка, нос, душа, паліто.

2. Падбярыце сінонімы да слоў.

Праціўнік -

Малы -

Здольны -

Ісці -

Шумець -

3. Падбярыце антонімы да слоў.

Малады, высокі, легка, весела, многа, позна, прынесці, падымацца,гаварыць, радавацца, дзень, цемра, мір, зіма.

4. Растлумачце значэнне паронімаў.

Асобны - асабісты, балотны - балоцісты, давераны - даверлівы, далекі - дальні, турысцкі - турыстычны, арэал - арэол, гліністы - гліняны, чытач - чытальнік, факт - фактар, спадчына - спадчыннасць, дрэўка - дрэўца, чалавечы - чалавечны, эфектны - эфектыўны, праблемны - праблематычны, запаветны - запаведны.

5. Запішыце словазлучэнні са словамі-амонімамі, назавіце значэнне амонімаў.

Бор, варта, вось, газ, журавель, завод, заранка, коцік, лава, світа, ток, каса, сон, парны, стан.

6. Падбярыце беларускія адпаведнікі да запазычаных слоў.

Аграрны, адукацыя, акропль, аранжарэя, аргумент, афарызм, аратар, апладысменты, аркуш, дыкцыя, рэзюме, кліпсы, кавалерыя, ландшафт, гарызонт, маентак, фігура, сцюардэса, арфаграфія, аўдыенцыя, індустрыя, туберкулез, шарэнга, фрукты, эксперымент.

7. Вызначце, з якіх слоўнікаў ўзяты слоўнікавыя артыкулы.

АЗЯБНУЦЬ, -ну, -неш, -не; законч. Адчуць холад, змерзнуць. А ў чым ты пойдзеш? Ты ж уся азябла.

ЖАЛЕЙКА, беларускі і рускі духавы музычны інструмент; драўлянае трубка з адзінарнай трысцінкай (пішчыкам) і галасавымі адтулінамі (пераважна з шасцю), якая канчаецца раструбам з бяросты або каровінага рога. На Беларусі адзін з асноўных традыцыйных народных інструментаў.

АМФІТЭАТР – 1. У антычнасці: збудаванне для тэатральных відовішчаў, у якіх месца для гледачоў узвышалася паўкругам. 2. У сучаных тэатрах: частка глядзельнай залы, размешчаная за партэрам.

БЕЛАРУСЬ. Велічная, гордая, сінявокая, дарагая, мілая, родна, пяшчотная; белая, сінявокая, сіняя; баявая, добрая, маладая, мужная, прасторная, працавітая, прыгожая, ўрачыстая, юная; баравая, завадская, зубрыная; сенняшняя, старажытная, шчаслівая.

Пранікнецеся любоўю да маей роднай Беларусі, людзі. Велічная і гордая, яна таго вартая (У. Караткевіч)

БЕРАСЦЯНКА¹ ж. Каробка з бяросты. Невялічкая берасцянка; плесці берасцянку.

БЕРАСЦЯНКА² ж. заал. Зяблік. Берасцянкак падобная на вераб’я

Д/зСкладзіце невялікі тлумачальны слоўнік спецыяльных слоў (10-15), якія ўжываюцца ў галіне юрысдыкцыі.

8. Карыстаючыся этымалагічнымі слоўнікамі, выпішыце: а) агульнаславянскія; б) усходнеславянскія; в) уласна беларускія; г) запазычаныя словы.

Паміж пустак, балот беларускай зямлі,

На ўзбярэжжы ракі шумацечнай

Дрэмле памятка дзён, што ў нябыт уцяклі, –

Ўдзірванелы курган векавечны.

Дуб галле распусціў каранасты над ім,.

Сухадзелле ў грудзі ўпілося,

Вецер стогне над ім уздыханнем глухім, –

Аб мінуўшчыне ў жальбах галосе.

На купалле там птушка садзіцца, пяе,

У піліпаўку воўк нема вые;

Сонца днём распускае там косы свае,

Ночкай зоры глядзяць залатыя.

Хмары неба ўсцілалі мо тысячу раз,

Перуны білі з краю да краю, –

Ён стаіць – гэта памяць людская, паказ…

Толькі гутарка ходзіць такая.

Тэма 4. Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь.

Праблемы беларуска-рускай інтэрферэнцыі.

Асаблівасці фанетычнай сістэмы беларускай мовы

Культурная спадчына беларускага народа

(4 гадзіны).

План:

1. Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь.

2. Паняцце моўнай інтэрферэнцыі. Віды інтэрферэнцыі.

3. Фанетычная інтэрферэнцыя.

4. Акцэнтная інтэрферэнцыя.

Дадатковая:

1. Блінава Э.Д. Беларуская мова. - Мн., 1996.

2. Лепешаў І.Я. Практыкум па бел.мове: Вучэбны дапаможнік для філал.фак. пед. Ін-таў /Пад рэд. Ф.М.Янкоўскага. - Мн., 1988.

3. Кривицкий А.А., Подлужный А.И. Учебник белорусского языка: Для самообразования. - Мн., 1994.

Літаратура:

Асноўная:

1. Беларуская мова. У 2 ч.: Ч.1/ Я.М. Адамовіч, Л.А. Акаловіч, С.К. Берднік і інш.: Пад агул. рэд. Л.М. Грыгор’евай. - 3-е выд., перапрац. і дап. - Мн.: Выш. шк., 1998.

Заданні

1. Перакласці словы на беларускую мову. Паставіць націск, вызначыць адрозненні ў вымаўленні слоў у беларускай і рускай мовах.

Ветры, алфавит, донести, талант, вихрь, выходить, восьмой, крупа, кольцо, одиннадцать, крапива, зерно, арест, развитие, имя, воду, документ, ольха, оконце, верба, досуха, агенство, каменный, мести, дочка, коршун, товарищи, хаос, статуя, церковь, квартал, шестеро, диспансер, аргумент.

2. Перакласці на беларускую мову. Растлумачыць правапіс е, ё, я. Растлумачыць значэнне выдзеленых слоў. Скласці з імі сказы.

Генерал, герой, геолог, десятник, загледение, зеландец, зефир, обелиск, Белград, Херсон, перон, Версаль, днепровский, лететь, поединок, пенсне, персидский, зеленеть, немецкий, пятерка, секунда, снегирь, связист, сетчатка, феномен, бережок, беленький, белить, делить, стена, Печера, девятка, коллектив, аппетит, осветить, великий, высевать, верба, весенний, ведро, гектар, семантика, сезон, сеньер, село, седеть, темнеть, вечереет, ледяной, легкомысленный, землекоп, жизнеутверждающий, генезис.

3. Устаўце прапушчаныя літары ў беларускія словы і вызначце, які гук будзе вымаўляцца у першым пераднаціскным складзе ў рускіх і беларускіх словвах.

Рус. ворона – бел. в…рона, металл – м...тал, генерал – г…н…рал, жонглер – ж…нглёр, мороз – м…роз, енот – …нот, семестр – с…местр, топор – т…пор, веранда – в…ранда, пенал – п…нал, зенит – з…нит, медаль – м…даль, аппетит – ап…тыт, балерина – бал…рына, ермолка – …рмолка, сестра – с..тра, ведро – в…дро, секунда – с…кунда, бегун – б…гун, лечебный – л…чэбны, дежурный – дз…журны, овес – …вёс.

4. Устаўце прапушчаныя літары ў беларускія словы і вызначце, які гук вымаўляецца ў гэтых пазіцыях. Перакладзіце словы на рускую мову і параўнайце суадносіны галосных гукаў ў рускай і беларускай мовах.

Адажы…, тры…, Токи…, Ватэрло…, сальфеджы…, гр..міць, бр…во, ябл…к, ябл…чны, інж..нер, р…сора, Мантэвідэ…, кр…васмок, пл…вунец, др..мота, Мака…, більба…, ц…р…монніца, Жалі…-Кюры, Цында…, канц…лярскі, Бакачы…, скр…гатаць.

5. Перакладзіце словы на беларускую мову. Параўнайце вымаўленне гука [в] .

Кровь, любовь, нерв, нрав, состав, улов, порыв, вызов, километров, дров, столов, остров, вторник, динозавр, автоинспекция, здоровье, соловьи, автобус, автомат, коровка, правда, вчера, взвод, вход, власть, внук, ловкий, муравьи, лавр,. Плавник, взнос, ковбой, бородавка, поголовье, канавка, плеврит.

6. Устаўце прапушчаныя літары, растлумачце напісанне.

А...кцыён, а…дыторыя, натары…с, а…л, па…за, ла…рэат, кансілі...м, ня…дача, воста…, попла…, аквары...м, за ..ралам, каля …зды, наста…нік, сімпозі…м, со…с, пайсці … лес, на …сю моц, рака …шача, па…ночна-сходні, хлопцы-…дальцы, шлагба…м, ўндывіду…м, калёкві…м, Анатоль …ладзіміравіч, піса…, прачыта…, па-…дарнаму.

7. Устаўце прапушчаныя літары, растлумачце прынцып напісання арфаграм.

Ціха ўсюды. Вецер не скалыхне ні аднаго лісціка, ні адной травінкі. Ласкавае неба пазірае на з…млю; нідзе не хмурынкі. Ясна і хораша, усё роўна як в…рнулася лета, падарыла людзям вос…нь некалькі ясных, светлых і цёплых дзён.

8. Растлумачце прынцып напісання арфаграм.

Палявы, раздолле, рачны, весялосць, падарожжа, кляновы, смецце, просьба, развіднець, сплаў, мароз, грыб, бездарожжа, мыешся, савецкі, адрэжце, зрух, баразна, абласны, перапісчык, абвясціць, надтачыць, абчасаць, гарадскі, рыбацкі, рускі, палескі, грамадства, месяц, завязь.

Тэма 5. Заканадаўчая ўлада ў Рэспубліцы Беларусь.

Органы дзяржаўнага кіравання.

Асаблівасці марфалагічнай сістэмы беларускай мовы

Экалагічныя праблемы Беларусі.

8 гадзіны)

План:

1. Органы дзяржаўнага кіравання.

2. Заканадаўчая ўлада.

Літаратура:

Асноўная:

1. Беларуская мова. У 2 ч.: Ч.1/ Я.М. Адамовіч, Л.А. Акаловіч, С.К. Берднік і інш.: Пад агул. рэд. Л.М. Грыгор’евай. - 3-е выд., перапрац. і дап. - Мн.: Выш. шк., 1998.

Дадатковая:

4. Блінава Э.Д. Беларуская мова. - Мн., 1996.

5. Лепешаў І.Я. Практыкум па бел.мове: Вучэбны дапаможнік для філал.фак. пед. Ін-таў /Пад рэд. Ф.М.Янкоўскага. - Мн., 1988.

6. Кривицкий А.А., Подлужный А.И. Учебник белорусского языка: Для самообразования. - Мн., 1994.

Заданні:

1. Паставіць назоўнікі ў родным склоне, растлумачыць правапіс канчаткаў.

Крок, тэкст, сцяг, дэмакратызм, боль, рэферэндум, квас, воцат, бег, лес, край, бялок, парк, дарвінізм, сорам, кілаграм, тэрмін, дождж, алей, Брэст, лістапад, пропуск, цэмент, авес, воск, цукар, вольт, крык, напоўп, зараснік, гром, будаўнік, тэлефон, стацыянар, філіял, Днепр, воклік, страх, снег, дэкан.

2. Праскланяць назоўнікі.

Страха, кніга, рака, дачка, сцяг, крык, гарох, дырэктар.

3. Утварыць магчымыя формы ступеняў параўнання ад дадзеных прыметнікаў.Параўнаць утварэнне форм ступеняў параўнання прыметнікаў у беларускай і рускай мовах.

Вялікі, адукаваны, лясны, дрэнны, горкі, добры, спакойны, ганарлівы, белы.

7. Дапасаваць назоўнікі да лічэбнікаў.

Два (тыдзень, падручнік, мужчына);

Чатыры (хвоя, дзяўчына, дакумент, плошча, будынак);

Пяць (студэнт, камп’ютэр, сшытак);

Паўтара (паўтары) (год, тона, рубель, кілаграм);

Абодва (абедзьве) (сяброўка, сын, афіцэр, выкладчыца).

8. Перакласці на бел. мову.

Три длинных колонны, метрах в четырехстах, пять лучших студентов, две неразлучные подруги, четыре новых книги, в двух шагах от станции, сегодня – девятнадцатое марта, в полутора метрах от института.

9. Перакладзіце на беларускую мову. Растлумачце правапіч канчаткаў у рускай і беларускай мовах.

1. И, с криком и свистом несясь по песк…, бросал и ловил он копье на скак… . 2. Он растерял в пыл… сраженья винтовку, шашку – и бежит! 3. Когда волнуется желтеющая нива, и свежий лес шумит при звук… ветерка, и прячется в сад… малиновая слива под сенью сладостного листка. 4. Носились знамена, как тени, в дым… огонь блестел. 5. Добрый конь в зеленом пол… без узды, один, по воле скачет, весел и игрив. 6. Молю, чтоб буря не застала, гремя в наряд… боевом. 7. Печально я гляжу на наше поколенье! Его грядущее – иль пусто, иль темно, меж тем под бременем познанья и сомненья, в бездействи… состарится оно. 8. Стану думать, что скучаешь ты в чужом кра… .

10. Растлумачце правапіс канчаткаў.

1. мяцеліца ў пол… сапе, завывае, свіст віхраў спакойна заснуць не дае. 2. Хараства такога ў свец… не было, не будзе; аб ёй людзі гаварылі, як аб нейкім цудз… . 3. Дабро ш сэрц… ажыве, і зацвітуць красой святою дзіцячы думкі ў галаве. 4. Да сягоння жыве памяць аб злым гэтым дус… на ўсёй чыста Украіне і на Беларусі. 5. Яшчэ дзесь здрадна ласка панская на беларускім едзе карк… і крупіць з поласцю паганскай на свой лад нашу гаспадарку.

Д/з. Перакласці на беларускую мову. Вызначыць род назоўнікаў, падабраць да іх прыметнікі.

Медаль, летопись, степь, собака, гусь, тополь, лесостепь, туфля, мозоль, Антарио, мадам, конфети, метро, Борнео, Батуми, Миссисипи, авеню, бренди, Сухуми, Палермо, яблоко, белоручка, шимпанзе, знамя, невежда, соблазн, тень, торжество, час, шляпа.

Тэма 6. Метады дзяржаўнага кіравання.

Асаблівасці беларускага сінтаксісу.

Эканоміка Беларусі і шляхі яе развіцця

(6 гадзіны)

План.

1. Метады дзяржаўнага кіравання.

Тэма 7. Камітэт дзяржаўнага кантролю.

Стылістыка як лінгвістычная дысцыпліна.

Асаблівасці навуковага стылю мовы. Беларуская навуковая тэрміналогія.

Дзеячы беларускай навукі.

(6 гадзіны)

План:

3. Стылістыкаяк лінгвістычная дысцыпліна.

4. Асноўныя патрабаванні функцыянальных стыляў.

Літаратура:

Асноўная:

1. Беларуская мова. У 2 ч.: Ч.1/ Я.М. Адамовіч, Л.А. Акаловіч, С.К. Берднік і інш.: Пад агул. рэд. Л.М. Грыгор’евай. - 3-е выд., перапрац. і дап. - Мн.: Выш. шк., 1998.

Дадатковая:

1. Цікоцкі М.Я. Стылістыка беларускай мовы. - Мн., 1995.

2. Каўрус А.А. Стылістыка беларускай мовы. - Мн., 1987.

Заданні:

1. Прааналізаваць тэксты. Вызначыць, да якога стылю яны адносяцца.

2. Размеркаваць словы паводле стылевай прыналежнасці.

Верасень, аблуда, крывуля агароджа, аксаміт, вакцына, генезіс, весялуха, блакнот, лес, братва, вільгаць, вернісаж, дацэнт, гамонка, нарада, картопля, глымазда, дактрына, абабак, дэкларацыя, настаўнік, Айчына, незалежнасць, бялянка, крыўда, рыжота, пастанова, гравейка, дагавор, разява, паведамленне, хлопец, цыркуляр, прыняць да ведама, ануляваць, белабрысы, прыняць меры, невук, натарыяльны, менталітэт.

3. Скласці сказы са словамі-штампамі.

Транспартныя сродкі, месца пастаяннай прапіскі, ажыццяўляць кіраўніцтва, стварэнне перашкод

Д/з. Падрыхтаваць тэксты публіцыстычнага, мастацкага і навуковага стылю. Зрабіць іх аналіз.

1. Камітэт дзяржаўнага кантролю.

2. Асаблівасці афіцыйна-дзелавога стыля.

3. Паняцце «дакумент» і «службовы дакумент». Лексіка-граматычныя асаблівасці мовы справавых папер і службовых дакументаў.

4. Групы афіцыйна-дзелавых дакументаў па іх функцыянальным прызначэнні.

Літаратура:

Асноўная:

1. Беларуская мова. У 2 ч.: Ч.1/ Я.М. Адамовіч, Н.І. Бурака, Л.М. Грыгор’ева і інш.: Пад агул. рэд. Л.М. Грыгор’евай. - 2-е выд., перапрац. і дап. - Мн.: Выш. шк., 1998.

Дадатковая:

1. Цікоцкі М.Я. Стылістыка беларускай мовы. - Мн., 1995, с.232-238.

Заданні:

1. Вызначце асаблівасці мовы афіцыйна-дзелавога стылю.

2. Прывядзіце прыклады канцэлярызмаў.

3. Напішыце тэкст аб’явы аб святочным вечары напярэдадні свята

4. Напішыце пратакол пасяджэння Савета групы.

Д/з Напісаць загад аб прыняцці на работу супрацоўніка аддзела.

Тэма 8. Шлюб па сямейным праве.

Навуковы тэкст. Структура і моўнае афармленне Сістэма жанраў навуковай літаратуры.

Мой інстытут.

(6 гадзіны)

2. Навуковы стыль мовы. Агульнанавуковая лексіка.

3. Гісторыя развіцця беларускай тэрміналогіі.

4. Асаблівасці ўтварэння і перакладу з рускай мовы тэрмінаў і тэрміналагічных словазлучэнняў.

5. Навуковы тэкст: структура і моўнае афармленне.

6. Жанры навуковай літаратуры.

Заданні:

1. Прааналізаваць тэксты навуковага стылю.

2. Скласці тлумачальны слоўнік эканамічных термінаў.

3. Падрыхтаваць рэцэнзію на рэферат.

Д/з. 1. Падрыхтаваць анатацыю на падручнік.

2. Скласці тэзісы выступлення «Навуковы стыль мовы».

Літаратура:

Асноўная:

1. Беларуская мова. У 2 ч.: Ч.1/ Я.М. Адамовіч, Н.І. Бурака, Л.М. Грыгор’ева і інш.: Пад агул. рэд. Л.М. Грыгор’евай. - 2-е выд., перапрац. і дап. - Мн.: Выш. шк., 1998.

Дадатковая:

1. Цікоцкі М.Я. Стылістыка беларускай мовы. - Мн., 1995.

2. Каўрус А.А. Стылістыка беларускай мовы. - Мн., 1987.

Тэма 9. Грамадзянска-прававы дагавор.

Асаблівасці афіцыйна-справавога стылю.

Мая будучая прафесія.

(6 гадзін)

Тэма 10.Справавыя лісты: моўнае афармленне і рэдагаванне.

(4 гадзіны)

1. Шлюб па сямейным праве.

2. Справавыя лісты

3. Кампазіцыя справавых лістоў.

4. Патрабаванні да афармлення справавых лістоў.

Літаратура:

Асноўная:

1. Беларуская мова. У 2 ч.: Ч.1/ Я.М. Адамовіч, Н.І. Бурака, Л.М. Грыгор’ева і інш.: Пад агул. рэд. Л.М. Грыгор’евай. - 2-е выд., перапрац. і дап. - Мн.: Выш. шк., 1998.

Дадатковая:

1. Цікоцкі М.Я. Стылістыка беларускай мовы. - Мн., 1995, с.232-238.

Заданні:

1. Складанне справавых лістоў розных відаў.