Х тарау. Босанғаннан кейінгі қалыпты кезең

Босанғаннан кейінгі кезең деп - жүктілік пен босану кезіндегі әйел ағзасындағы өзгеріске ұшыраған ағзалардың бұрынғы қалпына келуін айтады. Бұл кезең бала жолдасы түскеннен кейін басталады (6-8 жұма). Босанғаннан кейінгі кезеңдегі ана жас босанған әйел деп атайды. Бұл кезең ерте және кеш кезең деп бөлінеді.

Ерте кезең деп - алғашқы 2-4 сағат шамасын айтады, бұл мезетте ана босанған бөлмеде, дәрігерлердің қарауында болады.

Жүкті кезде өзгеріске көп ұшырайтын ағзалардың бірі – жатыр. Босанғанға дейін ол өсіп, кіндік түбінен жоғары көтеріледі. Ал босанғаннан кейін бірітіндеп кішірейіп, бұрынғы өз қалпына келеді.

Босанғаннан кейін бірден жатырдың салмағы 1000г болып, жатыр түбі кіндік шекарасында тұрады, өлшегіш зонтпен өлшегенде ұзындығы 15-20 см-ге таяу болады. Босанғаннан кейінгі ерте кезеңде босанған әйелдің жатыр мойнын, қынабын тексеріп қарайды. Егер жыртылған жері болса, тігеді.

Сонымен қатар осы кезеңде әйелдің жалпы жағдайын, тамыр соғуын, қан қысымын өлшеп, жатыр жағдайын бақылап, әрбір 15 минут сайын жатырды уқалап отыру қажет. Бұл кезеңде жатырдан шамалы қан (250-300 мл) бөлінеді.

Босанғаннан кейінгі кеш кезең деп - босанған бөлмеден көшірген мезгілден бастап, әйел ағзасындағы жүктілік пен босанғаннан кейінгі барлық өзгерістердің, ағзалардың өз қалпына келу мезгілін айтады. Мәселен, жатырдың бұрынғы қалпына келуі мынадай: босанғаннан кейінгі бірінші жұмада оның салмағы екі есе кішірейеді (500 г), екінші жұмада 350 г, үшінші жұмада 250 г, 6-8-жұмада жатыр өз қалпына келеді, туған әйелдің жатыры 75 г. Босанғаннан кейін жатыр түбі 1-ші күні кіндіктен 2-4 см төмен, ал төртінші күні кіндік пен қасағаның ортасында анықталады. Ал 8-9 күндері қасағадан төмен түседі.

1 қосымша. Жатыр жиырылуымен бірге бездердің түбіндегі бөлімдерінің эпителийі және эндометрийдің базальді қабатының өсуі арқасында жатырдың кілегей қабығының қалпына келуі жүреді. Кілегейдің регенерациясы жараланған жатыр бетінің жазылу процесі болып табылады. Жараланған жатыр бетінің жазылуы кезінде лейкоциттер көптеп жиналып, жатырға және басқа да жыныс мүшелеріне микроптардың енуіне кедергі жасайды.

Жатырдың ішкі (жаралық) бетінің эпителизациясы 10-күні, эндометрийдің толық қалпына келуі босанудан кейінгі 20-күні аяқталады.

Жатыр инволюциясының жылдамдығы бірқатар себептерге байланысты: әйелдің жалпы жағдайына, әйелдің жас шамасына, босану сипатына, төспен тамақтандыруына, т.б. Жатыр инволюциясы әлсіз және көп босанған әйелдерде, бірінші рет босанатын кәрі әйелдерде, патологиялық босанулардан кейін баяу өтеді; төс сүтімен емізетін әйелдерде емізбейтіндерге қарағанда жатыр жылдамырақ жиырылады.

Қазіргі уақытта жатыр инволюциясын бақылау УДТ арқылы жүргізіледі.

Босанғаннан кейін 10-12 сағатта жатыр мойны өзгере бастайды, тек үшінші күні ғана оның өзегі 2 см дейін кішірейіп, 10-күні өз қалпына келеді. 2-3 жұмада жатырдың өзегі түгел қалыптасып, саңылау ғана қалады. Әйел босанғаннан кейінгі алғашқы күндері жатырдан қан аралас сұйықтық (үш күндей), содан кейін қанды сарысу ағады. Тек үшінші жұманың соңында жатырдан сұйықтықтың бөлінуі тоқталады.

Ал емшек безінің қызметі босанғаннан кейін бұрынғыдан да ұлғая бастайды. Босанғаннан кейінгі емшек безі 1-3-ші күндері уыз, ал 3-4–ші күндерінде сүт бөледі. Емшек бездерінде сүттің көп пайда болуынан кейде емшектің ісініп, дене ыстығы да көтерілуі мүмкін. Ана сүтінің құрамында 88 % су, 1,13 % белок, 7,2 % қант, 3,36 % май, т.б. болады.

Қалыпты жағдайда жас босанған әйелдің жалпы жағдайы өзгермейді, ыстығы көтерілмейді, тамыр соғысы шамалы төмендеп, қан қысымы бірінші, екінші күндері төмендейді, жатырдан бөлінген сұйықтық өз күндеріне сәйкес келеді, ал емшек бездері жеткілікті сүт бөледі.

Осы жоғарыда аталған қалыпты жағдайға қарамастан, кейде жас босанған әйелдің ыстығы көтеріледі.

Әдетте, дене ыстығы екі рет көтерілуі мүмкін. Бірінші рет босанған мезгілден бастап 12 сағатқа дейін, бұл босанған кездегі әйел ағзасындағы көптеген өзгерістерге байланысты болады. Ал екінші рет 3-4-күндері байқалады, ол сүт бездерінің ұлғаюына және осы күндері инфекцияның қынаптан жатырға қарай өтуіне байланысты болады, яғни, жатырдың инфекцияға қарсы қорғаныс реакциясы. Бұл - физиологиялық құбылыс.

2 қосымша. Босанғаннан кейінгі кезеңде бүйрек жұмысы әдетте қалыпты болады, бірақ зәр бөлінудің қиындауы қуық қызметінің бұзылуымен байланысады. Әйелдер көптеген жағдайларда қуық толық болғанымен, дәретке отыру сезімін сезінбейді.

Босанғаннан кейінгі кезеңде жиі ішек атониясына байланысты іш қату байқалады.

Қажетті жағдайда ананың қаны мен зәрі тексеріліп тұрады.

Босанғаннан кейінгі алғашқы тәуілікте жыныс мүшелерінің ернеулері мен қынап ептеп ауырғандай болады. Ал жатырдың біртіндеп жиырылуына байланысты іштің төменгі жағы 3-4 күндей толғақ тәрізденіп, бүріп ауырады.

Жүктілік, босану кезеңі асқынбаған әйел әдетте 7-8 күннен кейін перзентханадан шығады. Сонымен, босанған әйелдің ішкі-сыртқы жыныс мүшелері тек екі айдан кейін ғана қалпына келеді. Босанғаннан кейінгі кезеңнің дұрыс өтуі жүктілік кезеңі мен толғақтың қалыпты өтуіне байланысты. Жүктілік кезеңі асқынбаған жағдайда босану кезеңі де асқынбайды.

Босанғаннан кейінгі кезеңде ана гигиеналық шарттарды қатаң сақтауы тиіс. Перзентханада ана ауру жұқтырып алмауы үшін барлық шараларды қолданады, атап айтқанда, бұл жерде әйелдің жыныс мүшелері күніне бірнеше рет жуылып, іш киімдері мен төсек орындары әр үш күн сайын ауыстырылады, жататын бөлмесі күн сайын тазартылады. Дене қызуы күніне екі рет өлшенеді, егер бұл кезең асқынып, дене ыстығы 37,5-тен жоғары көтерілсе, әйелді обсервация бөліміне ауыстырады.