1162 Г. – апошняе ўпамінанне ў пісьмовых крыніцах крывічоў.

Дрыгавічы – Паўдн. і Цэнтр. Беларусь. г. Тураў і Пінск, Слуцк і Клецк. Паўночная іх частка – вярхоўі рэк Пціч і Свіслач. Рэдка згадваюцца ў пісьмовых крыніцах.

Па меркаванню шэрагу навукоўцаў, банцараўская археалагічная культура стала асновай усходнеславянскай супольнасці плямён дрыгавічоў на тэрыторыі Беларусі.

Падпарадкаваны палачанам ў 10 ст. Узнікла Мінскае княства.

Паласа змяшэння дрыгавічоў з крывічамі па лініі Мінск – Заслаўе – Барысаў.

1149 г. – апошняе ўпамінанне ў летапісе дрыгавічоў.

Першае летапіснае прыгадванне дрыгавічоў прыпадае на недатаваную частку "Аповесці мінулых гадоў". Паводле летапіснага паведамлення яны прыгадваюцца ў сувязі з рассяленнем славян, што прыйшлі з Падунаўя.

Радзімічы – міжрэчча Дняпра і Дзясны па цячэнні Сожа і прытокаў. г. Гомій. Прупой і Чачэрск.

Па меркаваннях шэрагу навукоўцаў, калочынская археалагічная культура стала асновай усходнеславянскай супольнасці плямён радзімічаў на тэрыторыі Беларусі. Першыя звесткі пра радзімічаў – 885 г. (кіеўскі князь Алег абавязаў радзімічаў плаціць даніну яму а не хазарам). Паводле летапісных звестак радзімічы прыйшлі з прапольскіх (ляшскіх) зямель разам з вяцічамі. Вучоныя мяркуюць па падабенству назваў рэк на тэр-і Верхняга Паднястроўя што менавіта адсюль прышлі радзімічы.

У 984 г. кіеўскі князь Уладзімір Святаславіч зрабіў новы паход. Перадавы атрад узначальваў ваявода Воўчы Хвост. Перамога над радзімічамі. Яны уключаны ў склад Кіеўскай дзяржавы.

1169 г. – апошняе ўпамінанне ў пісьмовых крыніцах радзімічаў.

Міжрэчча Нёмана і Буга ў частцы Верхн. Панямоння – дрыгавічы, валыняне, мазоўшы, крывічы суседнічалі з лета-літоўскімі, яцвяжскімі і іншымі плямёнамі.

Славянская каланізацыя адбывалася ў : апошняй трэці 1 тысячагоддзя. Славянскія плямёны сталі асноўным насельніцтвам.

Кіеўская русь

З гісторыі Кіеўскай Русі.

Варагі з’явіліся ва Усх. Еўропе ў 9 ст. па іншаму – нарманы.

Яны былі: купцамі, але большасці – воінамі.

З’явіліся ў Наўгародскай зямлі. Пачалі браць даніну. Наўгародцы іх выгналі і “сталі уладарыць самі па сабе”. Не было згоды. Запрасілі Рурыка.

Руссю называліся варагі.

Рурык памёр. Яго сын Ігар малы. Таму уладарыць сваяк Алег. Ён пачаў падпарадкоўваць усходнеславянскія землі.

882 г. – Алег захапіў Кіеў. “маці гарадоў рускіх”.

Першыя кіеўскія князі – Алег і Ігар, якія падпарадкавалі амаль усе племянныя княжэнні ўсходніх славян.

У паходзе Алега на Канстанцінопаль у 907 г. і Ігара (944 г.) прымалі ўдзел дружыны з Полацка.

На рынках Канстанцінопаля Кіеў збываў футра, воск, рыбу, мёд.

Найбольшая магутнасць Кіеўскай Русі пры Уладзіміры Святаславічы (980 – 1015) і Яраславе Мудрым (1019 – 1054). Пры апошнім фактычна завяршылася існаванне Русі як фармальна адзінай дзяржавы.

Канчатковы раскол – 30-я гг. 12 ст. (“Раздрася вся Русская земля”)

Полацкае княства – зямля.

Першапачатковае насельніцтва ў Полацку – крывічы. Старажытнае племянное княжэнне ў іх узнікла ў 8 ст. Яно было створана групай плямён банцараўскай культуры і культуры доўгіх курганоў. Яно стала ядром Полацкага княства ці “зямлі”.

У 10 – 11 ст. Полацкае кн. займала ўсю Паўночную Беларусь. Межавала: поўнач – Наўгародская зямля, усход – Смаленскае княства, поўдзень – Тураўскае княства, захад – землі лета – літоўскіх плямён.

Герцыке і Кукенойс былі фарпостам Полацкага княства.

Першая згадка Полацка – 862 г. Першы гістарычна вядомы князь – Рагвалод 980 г.

“держащю и владеющю и княжащю Полотьскую землю» -- аб незалежным і самастойным княжэнні Рагвалода.

Прыкметы дзяржаўнасці:

-- размяшчэнне насельніцтва па тэрытарыяльнай прыкмеце, а не на аснове кроўнароднасных сувязей

-- наяўнасць дзяржаўнай улады (князь, дружына)

-- абкладанне падаткамі (даніна, палюддзе).

З 882 г. Полацк знаходзіўся ў пастаянных палітычных і эканамічных сувязях з Кіеўскім княствам. У гэтым годзе крывічы браі ўдзел у сумесным паходзе з кіеўскім князем на Смаленск.

Магчыма, звесткі аб удзеле палачан у паходзе Алега на Царград ў 907 г. сфальсіфікаваны з мэтай паказаць падначаленае становішча Полацку. Пасля 907 г. і да 970 г. няма ніякіх звестак аб падначаленым стане горада Кіеву.

Полацк захапіў наўгародскі князь Уладзімір Святаславіч. Рагнеда – жонка Уладзіміра. Ізяслаў – унук Рагвалода.

Ізяслаў (сын Рагнеды) – Полацкі князь да 1001 г.

Брачыслаў – 1003 – 1044. Барацьба за кантроль Полацка над заходнядзвінскім адгалінаваннем шляху “з варагаў у грэкі”. У 1021 г. адбыўся паход на Ноўгарад. На зваротным шляху Брачыслава сустрэў яго дзядзька – кіеўскі князь Яраслаў і ў бітве на р.Судамір разбіў першага. Пасля перамоваў быў заключаны мір і Брачыслаў атрымаў Віцебск і Усвяты.

Усяслаў Брачыслававіч (Чарадзей) – 1044 – 1101. найбольшая магутнасць і канкурэнцыя Кіеву.

1067 – Бітва на Нямізе (“і была сеча жорсткая, і многія пагінулі”). Кіеўскія князі запрасілі я го на перагаворы. Усяслаў паверыў іх клятве (крыжацалаванню). Затым – перамовы і вязніца ў Кіеве. Вызвалены і стаў вялікім князем Кіеўскім. Праз 7 месяцаў – вярнуўся ў Полацк.

Аднак праз кароткі час у Полацку княжыць Мсціслаў – сын Ізяслава Кіеўскага і ўнук Яраслава Мудрага (сам старэйшы сын Яраслава Мудрага). Хутка памёр. У Полацк едзе другі сын – Святаполк.

Усяслаў набірае войска з фінскага племені “водзь” і ідзе на Ноўгарад у 1069 г. Прычына – цяжкае становішча водзі з-за даніны. Разгромлены на р. Гзень. Трапіў у палон і адпушчаны.

З 1069 па 1071 г. ніякіх звестак пра Усяслава няма. Некаторыя лічаць, што ён княжыў у Тмутаракані.

У 1071 г – напаў на Полацк. Выгнаў Святаполка з горада.

У 1077 г. на Полацк ідзе Уладзімір Манамах разам са сваім бацькам. Няўдача.

1078 – новы паход. Манамах з качэўнікамі – полаўцамі. У адках Усяслаў напаў на Смаленск і спаліў яго.

У адказ Манамах – спустошыў Полацкую зямлю “ад Лукомля да Лагожска” і разрабаваў Друцк. У 1084 – захапіў і разбурыў Мінск.