Мангола – татарскае нашэсце на Русь і ў Цэнтральную Еўропу

У пач. 13 ст. у стэпах Цэнтральнай Азіі склалася моцная Мангольская дзяржава. Сярод манголаў адным з найбольш буйных племянных аб’яднанняў былі татары.

1237 г. – пачатак заваёўніцкага паходу Батыя ў землі Русі.

1238 г. – бітва на р.Сіці. Пацярпелі паражэнне галоўныя сілы старажытнарускіх князёў.

Зіма 1239 г. – уварваліся ў паўднёварускія землі. 1240 г. – разрабавалі Кіеў. Затым – у Галіцка – Валынскае княства. Узяты Уладзімір – Валынскі і Галіч.

Найбольшую магчымасць выйсці на тэрыторыю Паўднёва – Усходняй Беларусі мангол а- татары мелі ў 1239 – 1240 гг. Археалагічныя раскопкі сведчаць, што магчыма, іх ахвярай стаў Гомель, які быў разбураны і спалены ў гэтыя гады.

У Іпацьеўскім летапісе гаворыцца, што вясной 1241 г. у ваколіцах Бярэсця нельга было “выйсці н аполе, бо быў смурод ад вельмі вялікай колькасці забітых”. Летапіс гаворыць пра напады татараў на кіеўскую і галіцка – валынскую землі ў 1240 – 1241 гг. галіцка – валынскія князі Даніла і Васілька вярталіся ў сваё княства і па дарозе вырашылі наведаць Брэст. З боку поля да горада нельга было пад’ехаць з-за смуроду і мноства забітых.

Рушылі мангола – татары дзвюма групоўкамі ў Польшчу, Венгрыю, Чэхію. У 1242 г. – павярнулі назад.

Мангола – татары перыядычна нападалі на беларускія землі ў 1258 – 1325 гг.

Паданне аб бітве пра Койданава. Мангола татары на чале з Койданам рухаліся на Міснк. На шляху заваёўнікаў знаходзіўся горад Крутагор’е. Тут адбылася бітва. Койдан загінуў. Крутагор’е назвалі Койданавам.

12 жніўня 1399 г. – бітва на р.Ворскле паміж кааліцыяй Вітаўт – Тахтамыш і войскамі Залатой арды на чале з Цімур – Кутлуем і Едзігеем. У якой “попусті бог татаром”. Армія Вітаўта была амаль цалкам знішчана, а Вітаўт “побеже в мале дружіне”.

Вынік паражэння – Віленска – Радамская унія паміж ВКЛ і Польшчай 1401 г.

8. Рэлігія і культура беларусі (6 -1 пал.13ст.) Прыняцце і распаўсюджанне хрысціянства.

У землях усходніх славян хрысціянства пачало распаўсюджвацца з сярэдзіны 9 ст.

Царква ў перакладзе на бел. мову “божы дом”.

Два значэнні: -- рэлігійная арганізацыя, якая аб’ядноўвае паслядоўнікаў хрысціянскай рэлігіі, -- будынак для хрысціянскага набажэнства, памяшканне для вернікаў (прыхаджан).

Афіцыйна хрысціянства было ўведзена ў канцы 10 ст., калі князь Уладзімір Святаславіч ахрысціўся сам і па яго загаду ў вадзе Дняпра грэчаскімі святарамі былі ахрышчаны кіеўляне (988 г.).

Афіцыйнаму ўвядзенню хрысціянства на Русі папярэднічаў зварот візантыйскага імператара за дапамогай да Уладзіміра для падаўлення паўстання, якое выбухнула ў Візантыі. Уладзімір пагадзіўся дапамагчы пры ўмове, што імператар выдасць замуж за яго візантыйскую царэўну Ганну. Паўстанне было падаўлена пры дапамозе прысланага Уладзімірам атрада. Але імператар адмовіўся выканаць сваё абавязацельства.

Тады Уладзімір з войскам уступіў у Крым і пасля доўгай аблогі ўзяў Херсанес (па – славянску Карсунь). Візантыйскі імператар паспяшаўся заключыць з Уладзімірам мір і выканаць свае абавязацельствы. Перш чым заключыць шлюб, Уладзімір павінен быў прыняць хрысціянства і ачысціць Херсанес.

Уладзімір быў ахрышчаны сам і аб’явіў хрысціянства рэлігіяй Русі.

На чале духавенства стаяў мітрапаліт. Рэзідэнцыя – у Кіеве. Мітрапаліта назначаў канстанцінопальскі патрыярх. Першыя мітрапаліты – грэкі ці балгары. Мітрапаліту былі падпарадкаваны епіскапы.

Мітрапалітам і епіскапам падпарадкоўвалася “белае” (жанатае) духавенства, якое было ў гарадскіх і сельскіх прыходах, а таксама “чорнае” духавенства (манахі, ці “чарняцы”).

Царква на Русі знаходзілася ў залежнасці ад грэчаскай царквы.

Мяркуецца, што хрысціянства было прынята ў Полацку адразу пасля Кіева. Запіс ў Ніканаўскім летапісе пра полацкага князя Ізяслава (памёр ў 1001 г.) пра тое, што ён “прілежашче прочітанію божественных пісаній”.

Пра Рагнеду – манахіню, якая апошнія гады свайго жыцця правяла ў “манастыры” пад імем чарніцы Анастасіі – у Цвярскім летапісе.

Епархія – тэрытарыяльная царкоўная акруга на чале з епіскапам.

Полацкая епархія створана ў 992 г.

Полацкі кафедральны Сафійскі сабор пабудаваны ў сяр. 11 ст.

Першыя звесткі аб полацкіх епіскапах епіскапах (епіскап Міна) адносяцца да 1105 г.

У пісьмовых крыніцах 12 – 13 ст. згадваюцца полацкія епіскапы: Кузьма (Грэк), Дыянісій, Мікалай, Аляксій, Сімяон (з роду полацкіх князёў), Якаў.

У позніх летапісах пра полацкага князя Ізяслава гаворыцца, што ён чытаў хрысціянскія кнігі і быў вельмі набожны.

У 12 ст. каля Полацка ўзніклі першыя манастыры. Барысаглебскі – пабудаваны на беразе р.Бельчыца, два другія заснавала Ефрасіння Полацкая на беразе р. Палаты.

Два каменныя крыжы прыплылі ў Тураў па Прыпяці, калі вала ў рацэ была чырвонай ад крыві.

У Тураў кіеўскі князь Уладзімір Святаславіч накіраваў прыёмнага сына Святаполка ў якасці пасадніка, які абавязаны быў распаўсюдзіць тут новую веру.

Аб заснаванні ў Тураве епархіі (1005 г.) гаворыцца ў Кіеўскім Пацерыку. Першы епіскап Фама. У 12 ст. епіскапамі былі: Ігнацій, Іаакім, Кірыла Тураўскі, Лаўрэнцій.

Ва ўсходнеславянскіх летапісах няма паведамленняў пра тураўскіх епіскапаў 10 – 11 ст., але ёсць звесткі ў лацінамоўных крыніцах аб епіскапе Рэйнберне. У 1013 г. тураўскі князь Святаполк І Акаянны ўзяў шлюб з дачкой польскага караля Баляслава. Разам з яе акружэннем прыехаў епіскап Рэйнберн. Гэты епіскап у Тураве рабіў захады па распаўсюджанню хрысціянства паводле лацінскай традыцыі і спробы стварэння тут каталіцкай біскупіі (епархі). Некаторыя гісторыкі мяркуюць, што епіскап нават быў ініцыятарам змовы з мэтай скінуць Уладзіміра і паставіць у Кіеве на яго месца Святаполка, які сімпатызаваў Рыму. Уладзімір зняволіў у турму Святаполка, яго жонку і Рэйнберна, які хутка памёр.

У 1054 г. хрысціянская царква канчаткова падзялілася на каталіцкую і праваслаўную.

Лешчынскі манастыр заснаваў пад Пінскам кіеўскі князь Уладзімір.

Адзін з манастыроў (жаночы) заснавала жонка князя Святаслава Ізяславіча Варвара – Варварынскі манастыр. У ім яна жыла разам з дзецьмі пасля смерці князя.

У 12 ст. у Тураве існаваў мужчынскі Барысаглебскі манастыр, пры якім знаходзілася епіскапская рэзідэнцыя.

У Тураве пад 1146 г. упамінаецца тураўскі епіскап Іакім.

У 1072 г. былі аб’яўлены святымі князі Барыс і Глеб, якія былі сваякамі Усяслава, братамі яго дзеда. Яны лічыліся заступнікамі дружыннікаў.

Новая вера была прынятая спачатку вярхамі, а затым паступова распаўсюджвалася сярод ніжэйшых платоў грамадства.