19. Политическое и социально-экономическое положение белорусских земель в составе Российской империи (конец XVIII в. – первой половине XIX в.)

Российская империя провела новое административное деление на территории Беларуси. Указом Александра I в 1801 г. здесь было создано 5 губерний: Могилевская, Витебская, Гродненская, Виленская и Минская.

Была ликвидирована бесконтрольная власть и самостоятельность крупных феодалов. Они лишены права иметь свои войска и крепости.

Сословное деление населения сохранилось, но положение отдельных слоев изменилось.

Часть шляхты, которая присягала на верность российскому императору, получила права российского дворянства, те кто не желал присягать, вынуждены были эмигрировать. Часть шляхты попала под так называемый «разбор шляхты» - исключение из дворянского сословия при непредставлении документов, подтверждающих дворянское звание.

В городах ликвидировано магдебургское право, на города распространены принципы русского городского самоуправления.

Духовенство (униатское и католическое) испытывало давление со стороны центральной власти, католические монастыри и костелы стали закрываться, а верующих католиков и униатов стремились перевести в православие. Сохранилось крепостное положение крестьянства. Была введена российская система налогов: вместо налога с каждого двора, введен подушевой – с каждой души мужского пола. Введена 20-летняя рекрутская военная повинность (от 125 душ – 1 человек).

С целью создания опоры своей власти царизм насаждал на присоединенных землях и русское дворянское землевладение. Только в первые десятилетия на территории Белоруссии более 200 тыс. ревизских (мужских) душ роздано более чем 200 русским помещикам.

В экономической области принят ряд указов способствующих росту сельскохозяйственного производства. За 1796-1810 гг. количество мануфактур увеличилось в 2 раза, их стало почти 70. Широко велось строительство дорог и каналов.

Большой урон белорусским землям нанесла война 1812 г., когда Беларусь потеряла миллион жителей, то есть каждого четвертого, одни погибли от боевых действий, другие от голода и эпидемий. Наполовину сократились посевные площади и поголовье скота. Тяжелое положение населения привело к тому, что начавшееся в 1830 г. в Варшаве восстание против русского царизма, нашло отклик и на территории Беларуси (участвовало около 10 тыс. человек). После подавления восстания усилились русификаторские тенденции в политике царизма. Свыше 10 тыс. шляхетских семей лишены дворянского звания, закрыт Виленский университет, прекращено действие Литовского статута 1588г., распущена униатская церковь, территория Беларуси официально стала называться Северо-Западным краем.

20. Беларусь у вайне 1812 г.

Імкнучыся ўсталявацца ў Еўропе, французскі імператар Напалеон Банапарт у 1812 г. пачаў вайну з Расіяй. У ноч на 12 чэрвеня 1812 г. без аб'яўлення вайны армія Напалеона пераправілася праз Нёман і ўступіла ў межы Расійскай імперыі — на землі Літ-вы і Беларусі. Беларусь стала арэнай ваенных дзея-нняў. 16 чэрвеня французская армія заняла Віль-ню, 24 чэрвеня — Мінск. Напалеону супрацьстаялі тры рускія арміі: 1-я — генерала Барклая дэ Толі, штаб якой знаходзіўся ў Вільні, 2-я — генерала П. I. Баграціёна (штаб у Ваўкавыску), 3-я — гене-рала А. П. Тармасава (штаб у Луцку). Першапачат-кова Напалеон планаваў разбіць рускія арміі ў пры-гранічных баях, але гэта яму не ўдалося. Першая і другая арміі адступалі, аднак іх разбіць на тэрыто-рыі Беларусі Напалеон не змог. Пасля арміі аб'ядналіся пад Смаленскам. Тутлетам 1812 г. пра-ходзілі жорсткія абарончыя баі. Зразумеўшы, што план хуткага разгрому расійскай арміі праваліўся, Напалеон схіляўся да думкі закончыць баявыя дзеянні ў Віцебску і пачаць мірныя перагаворы з царом Аляксандрам I. Напалеон усведамляў, што

яго армія магла захаваць баяздольнасць толькі рухаючыся наперад. А наперадзе была Барадзін-ская бітва (26 жніўня 1812 г.), захоп Масквы і ад-ступленне з яе.

У час адступлення французскай арміі восенню 1812 г. баявыя дзеянні другі раз пракаціліся па бела-рускай зямлі. Рашаючая бітва адбылася пад Барыса-вам каля в. Студзёнкі. Праз Бярэзіну пераправіліся не болып за 60 тыс. чалавек — дзесятая частка «вя-лікай арміі» Напалеона. Паход Напалеона ў Расію абярнуўся для яго цяжкім паражэннем.

Адносіны насельніцтва Беларусі да варагуючых бакоў не былі адназначнымі. Для абсалютнай боль-шасці шляхты, мяшчан і сялян руская і француз-ская ўлады былі чужымі. Польская і адалячаная бе-ларуская шляхта спадзявалася на аднаўленне Напа-леонам Рэчы Паспалітай і Вялікага княства Літоў-скага (ВКЛ). Загадам Напалеона ад 1 ліпеня 1812 г. быў утвораны Часовы ўрад ВКЛ, які займаўся перш за ўсё забеспячэннем французскай арміі прадуктамі і кормам для жывёлы. Часовы ўрад выдаў распара-джэнне аб наборы 10 тыс. рэкрутаў у армію Напале-она. Войскі расійскай арміі былі таксама ўкамплек-таваны рэкрутамі з беларускіх губерняў.

Дзеля аховы тылу Напалеон пакінуў у Беларусі прыблізна 100-тысячнае войска. Беларускі народ па-вінен быў карміць, паіць і забяспечваць усім не-абходным французаў. У пачатку вайны сялянства Беларусі спадзявалася на вызваленне з-пад прыгону, аднак Напалеон не пайшоў на вызваленне баларус-кіх сялян. А бясконцыя рэквізіцыі (прымусовае адабранне маёмасці і жывёлы на карысць чужазем-най арміі) і рабаўніцтва выклікалі масавае супраціў-ленне сялянства і гараджан. Так у Беларусі разгар-нуўся партызанскі рух.

У выніку ваенных дзеянняў, а таксама з-за голаду і хвароб загінула амаль чвэрць насельніцтва Белару-сі. Велізарныя страты панесла гаспадарка. Напрык-лад, пасяўныя плошчы зменшыліся напалову, знач-на скарацілася колькасць жывёлы. Нягледзячы на ваенныя бедствы, беларускія губерні ў 1813— 1814 гг. не былі вызвалены ад рэкруцкіх набораў і паставак на патрэбы расійскай арміі, якая працягва-ла паход на Захад. Прыгонніцкі ўціск памешчыкаў у беларускай вёсцы пасля вайны рэзка ўзмацніўся.