Ой Нёман, і песня, і слава Народу майго і зямлі… а.Астрэйка

Блакітным павуціннем ахутваюць зямлю маю рэкі. Быццам жылы нясуць кроў, так нясуць яны разам са сваімі водамі жыццё. Цэнтральнай артэрыяй Беларусі з’яўляецца бацька Нёман. Яго ціхая і поўная плынь, маляўнічыя краявіды, якія раскінуліся абапал берагоў, зрабілі раку ўлюбёным месцам адпачынку і дарослых, і дзяцей.

Нёман – прыгажун беларускіх прастораў – бярэ свой пачатак недалёка ад мястэчка Узда. Тут сціплы ручаёк называецца проста – Нёманец. Толькі з таго месца, дзе рака зліваецца са значна большымі за сябе прытокамі Уса і Лоша, яе пачынаюць называць Нёманам. Зрабіўшы некалькі вялікіх паваротаў, абмінаючы марэнныя ўзвышшы, Нёман перасякае Беларусь і Літву і на тэрыторыі Калінінградскай вобласці ўпадае ў Балтыйскае мора.

Агульная даўжыня магутнай ракі 850 кіламетраў, больш як 450 з іх Нёман цячэ па тэрыторыі маёй Радзімы. Шырокія раўнінныя прасторы змяняюцца то нізкімі, пакрытымі сыпучым белым пяском берагамі, то крутымі, аж на некалькі метраў узнятымі над вадой.

З даўніх часоў рака Нёман была вядома нашым продкам і выкарыстоўвалася імі як водны гандлёвы шлях. Першыя ўспаміны пра яе сустракаем у Іпацьеўскім летапісе (другая палова 13-га стагоддзя), у польскіх летапісах гэтага часу. Нямецкія псы-рыцары атакуюць уваход з мора ў Нёман і будуюць па яго берагах абаронныя гарады. Пачынаючы з другой паловы 13-га і на працягу 14-га стагоддзяў, чытаем у летапісах, нашы продкі і літоўцы вялі суровую барацьбу з крыжаносцамі, якія грабілі мірныя караваны са збожжам і іншымі таварамі, што перавозіліся па рацэ. У 15-ым і 16-ым стагоддзях рака была асноўнай артэрыяй паміж Беларуссю і Захадам, куды сплаўлялі лес, клёпкі, мачты, смалу, попел, воск, лой, ільняное валакно, скуры. На Белую Русь прывозілі залатыя і срэбныя вырабы, сукно, соль, селядцы і розныя іншыя тавары. У 1857 годзе на Нёмане ўбачылі вялікія прыгожыя параходы. Так было аж да першай сусветнай вайны.

Нёманскія воды багатыя на планктон – бактэрыяльныя, раслінныя і жывёльныя арганізмы, якія садзейнічаюць ачысцы вады, узбагачаюць яе кіслародам, выпрацоўваюць складаныя бялковыя злучэнні, неабходныя для жыцця ўсіх жывёл. Самыя маленькія з іх служаць кормам для малявак рыб.

Нёман толькі трэцяя па даўжыні рака Беларусі, але ён стаў для беларусаў тым, чым Волга для рускіх, Дняпро для ўкраінцаў, Вісла для паляка, -- гэта наша нацыянальная рака, прыгажосць якой народ апявае ў сваіх песнях, празаікі і паэты – у мастацкіх творах.

Незабыўныя вершы прысвяцілі гэтаму прыгажуну беларускіх прастораў Адам Міцкевіч, Ян Чачот, Максім Багдановіч, Янка Купала , Змітрок Бядуля, Цішка Гартны і многія іншыя паэты.

Зялёныя салаўіныя берагі падарылі свету незабыўную песню. Песню, імя якой – Якуб Колас. Менавіта тут, на нёманскіх прасторах, спазнаваў свет будучы славуты пясняр. Менавіта нёманская гармонія наталяла Кастуся пачуццямі і ўражаннямі, зачароўвала і вабіла.” Сагрэты быў пяскамі Наднямоння”, --пісаў пазней Якуб Колас. Самым дарагім хараством, якое трэба яшчэ пашукаць на зямлі, быў Нёман, з сіняю глыбінёю віроў, са старымі прысадзістымі дубамі ўздоўж берага, вольхамі і лозамі:

І дзе на свеце ёсць такая,

Як Нёман , рэчанька другая?

Тут хвалі светлы, срэбралітны,

А беражок – ну, аксамітны,

На дне пясочак жоўты, чысты,

Вадою згладжаны, зярністы.

У воду войдзеш – шчасце раю,

Я шчасця большага не знаю,

Ці знаць яго ўжо не прыйшлося,

Як толькі тут, на сенакосе.

Вясна жыцця Я.Коласа пачыналася тут, ля нёманскіх берагоў, пад гоман хваль ракі-пяюна, ракі-карміцелькі, пра якую пранікліва і прыгожа спявала Кастусю матуля -- самы дарагі чалавек на свеце. У будучым не раз вобраз роднага Нёмана будзіў творчае натхненне паэта:

Гой ты , Нёман, наша рэка!

Поіш ты і корміш нас,

Бедну чайку чалавека

Ты з сабой насіў не раз.

Невыпадкова, што менавіта тут, на берагах вольнай і шумлівай ракі, у ліпені 1906 года адбыўся нелегальны настаўніцкі з’езд, у якім прымалі ўдзел многія слаўныя сыны Беларусі-маці, у тым ліку і Колас.

Яго голас спявае славу Нёману, а Нёман распасцірае сваю пяшчоту, быццам надзейная заслона ад усіх бед, на ўвесь мой народ і зямлю. Бацька Нёман такі ж дужы і адкрыты, як беларускі характар, такі раз’юшаны і неўтаймоўны ў хвіліны вялікай небяспекі для Айчыны, такі ж непахісны ў цвёрдасці сваіх перакананняў, як і ўвесь люд беларускі. Ляціць над зямлёй голас, нагадваючы гімн галоўнай рацэ беларускай:

Ой, Нёман наш, Нёман, зямлі нашай слава,

Ты вабіш красою ўсіх да сябе.

Шумяць над табою лясы велічава,

Дубы векавыя вартуюць цябе.

І сёння над краем свет новы лунае

І слава Радзімы ўзлятае да зор.

Аб шчасці вялікім народ наш спявае,

А Нёман плыве на шырокі прастор.

(музыка і словы Шыдлоўскага)

Барэйка Л.В., Верхнядзвінская гімназія