Якая цішыня! Адно…

Максім Танк

Якая цішыня! Адно…

Некалькі слоў, але зразумелыя і загадкавыя адначасова. Што хацеў данесці да нас аўтар гэтага радка?

У маім уяўленні ўзнікае такая карціна: шчаслівы момант цішыні, калі не чутна рэха стрэлаў, калі ўсё замерла ў прадчуванні свабоды ад жахаў вайны, калі ўжо не будзе пралівацца нявінная кроў, калі зараджаецца зусім новае жыццё.

Мабыць, ёсць нешта знакавае ў дні, калі Максім Танк з'явіўся на свет. Дзень яго нараджэння — 17 верасня — супаў з днём вызвалення яго радзімы ад белапольскай акупацыі і ўз'яднання Заходняй Беларусі з Усходняй. Той самы дзень, які ён набліжаў, дзеля якога ішоў па этапах, сядзеў у турмах. Не лірычны герой, а сам паэт меў поўнае права сказаць пра сябе і сваіх сакамернікаў з Лукішскай віленскай турмы для палітвязняў і Картуз-Бярозскага канцлагера, што святы для Беларусі дзень уз'яднання яны не проста чакалі, а «начамі паўзлі да калючага дроту» — змагаліся.

17 верасня 1939 г. здзейснілася мара паэта-змагара: родная Беларусь стала свободнай, але шчасце было нядоўгім, радасць вызвалення азмрочылі «хмары з захаду». I Радзіму, і самога Максіма Танка чакалі новыя, яшчэ цяжэйшыя выпрабаванні.

Адно…

Здаецца, што аўтар адным, але такім ёмкім словам выказвае свае сумненні: мір на зямлі яшчэ не наступіць з гэтым доўгачаканым момантам цішыні, што на долю нашага народа выпадуць не менш цяжкія выпрабаванні.

Максіму Танку і яго сям'і давялося перажыць ўсё тое, што ўсяму нашаму народу, і ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

У вершы «Хмары з захаду», які быў напісаны ў 1941 годзе, гучыць вера ў перамогу, у вызваленне Беларусі ад фашыстаў і вяртанне яе сыноў дадому. Лірычны герой верша не па сваёй волі разлучаны з радзімай. Там — дым пажарышчаў, пакуты суайчыннікаў, родных і блізкіх. Гэтыя сумныя навіны беларусу нясуць з захаду хмары, вецер, журавы. Яны напамінаюць усім дзецям роднай зямлі, якія аказаліся па той бок фронту, пра іх сыноўні абавязак перад радзімай, якая «сыноў і чакае, і кліча». Лірычны герой клянецца ў вернасці Бацькаўшчыне, але ад імя «мы», ад усіх, каго выгнала з дому вайна, што яны вернуцца з перамогай і адновяць знішчанае, што і падкрэсліваецца двойчы паўторным прыслоўем:

Каб ты зноў расцвітала і зноў

Хваляваліся золатам нівы.

У гады Вялікай Айчыннай вайны быў напісаны і класічны верш Максіма Танка «Родная мова». Верш напісаны ў 1943 годзе, у крытычны і трагічны для Радзімы час, калі над ёй стаяў «акрываўлены вораг з пятлёй», стаяў «над спаленай хатай, над родным загонам, над будучыняй...». Філасофскае ўсведамленне паэта, што ўсё ў гэтай бітве святла з цемрай вызначыць сіла духоўнасці, знайшло незвычайнае вырашэнне ў вершы, галоўная думка якога такая: пакуль жыве мова — жыве народ, бо мова — ёсць выяўленне духоўнасці народа, яго сілы і непераможнасці:

Няма такіх нетраў, глыбокага мора

I гор, праз якія б ты не правяла.

Лірычны герой твора свае патрыятычныя пачуцці раскрывае праз любоў да мовы. Яна для паэта незвычайная, чароўная, дзіўная, захапляльная. Родная мова ўвабрала ў сябе фальклор, гісторыю народа, яго працоўную дзейнасць, прыроду краю, людскія пачуцці, акрэсленыя антонімамі “гора” і “радасць”. Родная мова не толькі называе зрокавыя карціны наваколля, але перадае і слыхавыя. У ёй чуецца, як бурляць крыніцы, шчабечуць птушкі, шумяць дубровы. Усяго гэтага так не хапае ў неспакойны час, калі ідзе вайна. Лірычны герой разлучаны з радзімай у цяжкі для яе час: яна пакутуе пад акупантам.

У заключнай частцы верша гучыць вера паэта ў перамогу. Настане тая доўгачаканая пара, калі беларусы, параскіданыя па свеце, вернуцца дадому, адновяць зруйнаванае вайной і зажывуць шчасліва. Лірычны герой перакананы, што па су­ровых ваенных дарогах

Народ пранясе цябе, родная мова,

Святлом незгасальным у сэрцы сваім

Праз цемру і годы змаганняў суровых.

Максіму Танку, якому давялося перажыць некалькі войнаў, змагацца супраць паняволення Заходняй Беларусі Польшчай, добра ведаў, якой цаной аплачваюцца мір, свабода і незалежнасць народа. Як гуманіст паэт пратэставаў супраць вайны, калі і дзе яна ні пачыналася б. У вершы «Жэтон» (1955) паэт звяртаецца да сыноў, удзельнікаў Вялікай Айчыннай вайны,каб помнілі, якой цаной заваяваны мір. Знойдзены на нашай зямлі жэтон за цумарам 7000345 належыць чужынцу, які тут загінуў. Гэтая лічба паўтараецца ў кожнай страфе верша і сведчыць пра прыблізную колькасць немцаў, якіх забрала вайна ў імя гітлераўскай авантуры –

панавання ва ўсім свеце. Дзеці, якія не ведаюць, дзе магілы бацькоў, павінны сказаць сваё рашучае «не» вайне, бо ў адваротным выпадку гісторыя другой сусветнай вайны не будзе ўрокам для чалавецтва. Лёс яе ўдзельнікаў могуць паўтарыць іх дзеці і ўнукі.

Глабальныя праблемы чалавецтва могуць быць вырашаны намаганнямі ўсіх насельнікаў планеты Зямля незалежна ад іх расы. Гэтая думка раскрываецца ў вершы «Тост за дружбу». Перад зямлянамі стаіць шмат нявырашаных праблем. Многія з іх звязаны з войнамі, з паняволеннем адных народаў другімі і імкненнем некаторых да сусветнага ўладарання. Гэтыя складаныя праблемы нашага часу вырашыць пад сілу толькі ўсёй чалавечай супольнасці — белым, чорным, жоўтым.

Вялікую сэнсавую нагрузку заключае назва верша — «Тост дружбу». Як любы тост, маналог лірычнага героя гучыць узнёсла, патэтычна. Сіла тых, хто супрацьстаіць вайне, любому насіллю, рабству, — у яднанні. Зямляне для лірычнага героя верша – браты. Сваяцкія ўзаемаадносіны паміж імі — гарант міру, свабоды і незалежнасці кожнага народа. Гэтая думка ў творы рэалізуецца за кошт паўтораў аднолькава пабудаваных сказаў з даданым умовы. Праз увесь верш праходзіць вобраз «рук белых, жоўтых, чорных». Паэтычны радок паўтараецца чатыры разы, аднак пералік рук, якія ўвасабляюць чалавечыя расы, мяняецца. Кожны раз на нершы план выходзяць то белыя, то чорнвя, то жоўтыя, чым і падкрэсліваецца іх роўнасць у чалавечай супольнасці.

Вершам "Я помню звычай старадаўні...» Максім Танк сцвярджае, што сутнасць чалавека вызначаецца справай, якой ён прысвяціў сваё жыццё, праз якую рэалізаваў свой дар і якою пакінуў пасля сябе след на зямлі:

Я помню звычай старадаўні:

Калі каго ў сяле хавалі,

Таму любімыя прылады

Заўсёды ў дамавіну клалі.

Аратаму — яго сявеньку,

Стральцу — рог, што будзіў дубровы,

Музыку — бубен ці жалейку,

А кавалю — гвозд ці падкову,

Шаўцу — капыл ці скрутак дратвы,

А вінакуру — коўш з дубіцай, —

Каб не з пустымі ім рукамі

Перад святым Пятром з'явіцца.

Але ці можа ўсё гэта здзейсніцца, калі ідзе вайна, якая не дасць аніякай магчымасці чалавеку праявіць свае таленты?

У вершы «Шчаслівы дзень» сцвярджаецца філасофская думка, што якім бы мудрым ні быў чалавек, якімі б здольнасцямі ўбіраць у сябе вопыт папярэднікаў ні валодаў, — адкрыццяў на ўласным шляху яму не пазбегнуць, як не ўхіліцца ад вырашэння праблем «праўды, няпраўды, дружбы, кахання, жыцця і смерці». Шчаслівы той дзень, лічыць паэт-філосаф, калі чалавек пераасэнсаваў раней асэнсаванае, калі змог перагледзець свае каштоўнасці. Шчаслівы дзень вызначаецца словамі «I аказалася», бо чалавек на сваё ранейшае «Я думаў» глядзіць ужо з вышыні вопыту, сталення розуму і душы.

Адно…

Хочацца спадзявацца, што мір на зямлі, які дасягнуты такімі нечалавечымі выпрабаваннямі, мы зможам зберагчы, бо сучасны “герой” зусім не падобны на героя таго часу. І хто ведае, чым скончыцца чарговая вайна…

 

Аржанік Алеся Мікалаеўна, Асвейская сярэдняя школа