Зямля падрабнела ў людскім уяўленні: Вакол абляцець – хопіць менш дзвюх гадзін…

С. Законнікаў

У наш час навука і тэхніка развіваюцца вельмі хуткімі тэмпамі, адкрыцці адно за адным укараняюцца ў вытворчасць. Гэтую паступальную бесперапынную змену стадый развіцця называюць навукова-тэхнічным прагрэсам. Галоўныя яго адметныя рысы – цесная сувязь навукі і тэхнікі, іх узаемаўплыў. Адам Глобус у вершы “Прагрэс” дае сваю характарыстыку гэтай з’яве:

На мяжы навукі і прыроды

Здольны перспектыўны чалавек

Збудаваў пратэзныя заводы,

Каб падзагрыміраваць калек.

Разгарнуўся чалавечы геній,

Загулі такарныя станкі,

Зарыпелі штучныя калені,

Рукі, ногі, пальцы, пазванкі…

Зачаткі навуковых ведаў узніклі шмат тысяч гадоў таму, калі першабытны чалавек вучыўся вырабляць прымітыўныя прылады працы, здабываць агонь, будаваць жыллё. Лічыцца, што навука ўзнікла ў Старажытнай Грэцыі, дзе былі закладзены асновы матэматыкі (Піфагор, Эўклід), клінічнай медыцыны (Гіпакрат), біялогіі (Арыстоцель). Архімед вынайшоў водапад’ёмную машыну– архімедаў вінт, з рычагоў і блокаў стварыў прыстасаванне для спуску вялікіх суднаў на ваду. У эпоху сярэднявечча прыродазнаўчыя навукі і тэхнікі ў Еўропе развіваліся даволі марудна. Навука ў сучасным яе разуменні пачала складвацца ў Еўропе ў 16-17 ст. У 18-19 ст. адбыўся так званы “прамысловы пераварот” – пераход ад ручной рамеснай тэхнікі да машыннай індустрыі. Пачаўся ён вынаходствам і выкарыстаннем шматлікіх машын, якія вызвалялі чалавека ад аперацый, звязаных з цяжкай фізічнай працай, а скончыўся стварэннем машынабудавання. У сярэдзіне 20 ст. адбыўся сапраўдны пераварот у навуцы і звязаны з ім узлёт тэхнічных дасягненняў, які часта называюць навукова-тэхнічнай рэвалюцыяй. Карані гэтай рэвалюцыі прыпадаюць на час, калі на базе навуковых адкрыццяў былі створаны рухавікі, якія выкарыстоўвалі электрычную энергію і энергію вадкага паліва. Гэта зрабіла магчымым стварэнне рухавікоў унутранага згарання, а на іх аснове масавых і хуткасных відаў транспарту – аўтамабільнага, паветранага, воднага. Галоўнымі дасягненнямі навукова-тэхнічнага прагрэсу 20 ст. сталі развіццё касманаўтыкі, кібернетыкі, энергіі мірнага атама, дзе выявіўся класічны прыклад плённага супрацоўніцтва і ўзаемадзеяння навукі і тэхнікі.

Пад уплывам навукова-тэхнічнага прагрэсу значна змяніліся ўмовы жыцця нашай цывілізацыі. Навука і тэхніка глыбока праніклі ва ўсе сферы жыццядзейнасці чалавека, аказалі ўплыў на яго ўзаемаадносіны з прыродай, далі яму новыя прыёмы і спосабы вытворчасці, паўплывалі на ўзровень і лад жыцця.

Я сведка дзён, калі знікалі рэкі,

дубровы сохлі, гінулі бары.

Грымеў прагрэс:

-Усё – для чалавека!

І шчыравалі хуткіх спраў майстры…

(Віктар Ярац. “Меліярацыя”)

Дзякуючы сучаснай тэхніцы, людзі могуць за некалькі гадзін перамяшчацца з адной кропкі зямнога шара ў другую, з дапамогай тэлефоннай і радыётэлевізійнай сувязі звязвацца адзін з адным на вялізных адлегласцях, практычна імгненна даведвацца пра падзеі ў свеце ці назіраць за імі па прамой трансляцыі. Сргей Законнікаў заўважыў, што “зямля падрабнела ў людскім уяўленні”. Чалавек можа апускацца ў самыя глыбокія мясціны Сусветнага акіяна, працаваць на іншых планетах. Тэхніка дапамагае нам вывучаць жыццё велізарных касмічных аб’ектаў і будову найдрабнейшых элементаў жывой клеткі. Стварэнне камп’ютараў і распрацоўкі ў галіне кібернетыкі дазволілі чалавеку адмовіцца ад непасрэднага ўдзелу ў многіх вытворчых працэсах і даручыць іх выкананне аўтаматам. Але, задумаўшыся, разумееш, што чалавек трапіў у палон жалезнага веку. Наконт гэтага хвалюецца і Алесь Камароўскі ў вершы “Жалезны век”:

Ствараў машыны, адшліфоўваў час,

Прагрэс іх гнаў за вынікам за лепшым…

Мы гэтак жа ад іх цяпер залежым,

Як і яны залежалі ад нас…

Чалавек павінен заставацца гаспадаром на зямлі. Аднак навукова-тэхнічны прагрэс стварае і шэраг іншых праблем для сучаснай цывілізацыі. Зноў хочацца звярнуцца да верша А. Камароўскага:

Вялікай тэхнікі задышша і засіл…

Куды вядзе яна: у скон ці ў вечнасць?

Ці не губляецца ў гэтым чалавечнасць,

Ці не расце дыктат жалезных сіл?

Навуковыя дасягненні могуць выклікаць псіхалагічныя стрэсы, звязаныя з велізарным інфармацыйным патокам, экалагічныя праблемы нашай планеты. Дадзеная праблема таксама не пакінула абыякавымі беларускіх майстроў слова. Хвалюецца за лёс прыроды Пімен Панчанка ў вершы “Сармацкае кадзіла”:

Душна ад жалезнага прагрэсу:

Дружна падразаем жылы лесу,

Траў і кветак топчам карані,

Ад зялёнай адракаемся радні…

Час не стаіць на месцы, хуткімі тэмпамі крочыць наперад. Чалавеку таксама неабходну ісці побач. Усё патрабуе разумнага выкарыстання дасягненняў навукі і тэхнікі, што дазволіць зрабіць кожнага чалавека шчаслівым насельнікам Сусвету.

Ніякіх скідак на імклівы век!

Душа не знойдзе аніякіх лекаў,

Калі ў жалезным веку чалавек

Не будзе заставацца Чалавекам.

(А. Камароўскі. “Жалезны век”)

Гэта гучыць як заклік . У любых умовах мы не можам страціць свайго чалавечага выгляду.Толькі тады чалавек застанецца чалавекам, а зямля не будзе выглядаць дробнай ні ў людскім уяўленіі, ні на самой справе

Папковіч Л.М., Боркавіцкая сярэдняя школа