Дайце мне волю, дайце арліную! Янка Купала

Янка Купала… Класік беларускай нацыянальнай літаратуры, першы народны паэт Беларусі, які пакінуў нам багатую духоўную спадчыну. Паэт-рамантык, паэт-змагар, паэт-прарок, апантаны ідэяй нацыянальнага адраджэння Айчыны, які “не раз пісаў у няшчасці крывёй з сваіх грудзей”. Паэзія Янкі Купалы – гэта сапраўдны подзвіг магутнага па сіле народнага таленту, народжанага стагоддзямі, подзвіг творцы-барацьбіта, які ўсё сваё жыццё аддаў справе незалежнасці і шчаслівай будучыні роднай Беларусі.

Свае погляды на ролю паэта і паэзіі Купала выказаў ужо ў ранніх творах. Паэт у разуменні Купалы – слуга народа, выразнік яго дум і спадзяванняў. Ён павінен абуджаць свядомасць народных мас, узнімаць іх на змаганне, быць праўдзівым, непадкупным,чуйным да людской бяды і слёз. У вершы “Я не для вас…” (1907) Я. Купала вызначае сваю пазіцыю паэта-грамадзяніна, свой шлях служэння народу. І з першых радкоў твора мы ўжо разумеем, што перад намі паэт, які сваю музу прысвяціць не панам: “Я не для вас, паны, о не…” Ён верыць, што па-сапраўднаму яго творчасць можа зразумець і ацаніць толькі народ. А ў вершы “З кутка жаданняў” (1912) пясняр народнай долі сцвярджае: галоўнае для паэта – быць праўдзівым выразнікам дум мільёнаў працоўных людзей: “З цэлым народам гутарку весці, // Сэрца мільёнаў падслухаць біцця…”

Паэтычная, натхнёная купалаўская песня ўпершыню прагучала ў 1905 годзе. Можна было чакаць, што чалавек, які выйшаў з самых глыбінь народа, які з малых год адчуў і спазнаў яго бяспраўнае, цёмнае і гаротнае жыццё, будзе толькі наракаць на гаротную долю беларусаў. Але смелы купалаўскі герой-селянін загаварыў рашуча і ўпэўнена на ўвесь голас не толькі аб сваёй гаротнай долі, але і аб сваёй духоўнай сіле, сваёй чалавечай годнасці: “Я буду жыць, бо я – мужык!”. А ў вершы “А хто там ідзе?” (1905 – 1907) упершыню ў беларускай літаратуры загучаў “на свет цэлы” голас пагарджанага, пакрыўджанага, занядбанага народа, агромністай грамады аб праве “людзьмі звацца”. Невыпадкова ў гэтай “красамоўнай і суровай песні” (Луі Арагон) Максім Горкі ўбачыў “штосьці накшталт беларускага гімна”…

Сваім гучным словам беларускі пясняр будзіў дух народа, усяляў у яго сэрца надзею ў непазбежнасць лепшага жыцця, навучаў любові да трох важнейшых рэчаў: да свабоды, роднага краю і матчынай мовы. Гэта стала для Янкі Купалы асноўнай ідэяй-страсцю, пафасам творчасці, вызначыла ідэйна-мастацкую своеасаблівасць твораў літаральна ўсіх жанраў лірыкі – грамадзянскай, пейзажнай, філасофскай і нават інтымнай.

Тры галоўныя святыні – Радзіма, народ, мова – сталі для паэта найвялікшым духоўным скарбам, а любоў і адданасць ім вызначылі і жыццё вялікагаКупалы, і яго творчасць увогуле.

Адным з праяўленняў любові да Бацькаўшчыны, залогам неўміручасці народа і ўмовай яго нацыянальнага адраджэння Купала лічыў любоў да мовы. Гэта думка з’яўляецца галоўным матывам патрыятычнага верша “Роднае слова” (1908):

Бяссмертнае слова, ты, роднае слова!

Ты крыўды, няпраўды змагло!

Хоць гналі цябе, накладалі аковы,

Дый да́рма: жывеш, як жыло!

Слова абвяшчаецца магутным, бяссмертным, свабодным, хаця ўсё яшчэ загнаным. Напісаны ў час сталыпінскай рэакцыі, калі царскае ўладнае чыноўніцтва ахайвала беларускі народ, яго культуру і мову, прарочыла ім непазбежную гібель, верш з’явіўся гнеўным адказам на гэтую няпраўду.

Сваю бязмежную любоў да бацькаўскай зямлі, асабістае дачыненне да лёсу мілай Беларусі і яе будучыні Янка Купала выразіў у надзвычай лірычным, меладычным вершы “Мая малітва” (1906). Гуманістычны сэнс гэтай малітвы – у сцвярджэнні права беларусаў на свабоду і незалежнасць. Паэт настойлівы і непахісны ў жаданні засцерагчы свой народ ад розных жыццёвых напасцяў:

Я буду маліцца і сэрцам, і думамі,

Распетаю буду маліцца душой,

Каб чорныя долі з мяцеліцаў шумамі

Не вылі над роднай зямлёй, нада мной.

Пясняр верыць у духоўнае абнаўленне беларускага народа, у нацыянальнае адраджэнне, у вялікае і слаўнае будучае Бацькаўшчыны. З радасці нараджэння і абнаўлення вынікае і заклік паэта, што стаў даўно крылатым выслоўем:

Падымайся з нізін, сакаліна сям’я,

Над крыжамі бацькоў, над нягодамі;

Занімай, Беларусь маладая мая,

Свой пачэсны пасад між народамі!..

“Маладая Беларусь” (1906 – 1912).

Як у ваду глядзеў паэт-прарок! Прадбачыў і ўбачыў наш час, калі незалежная Рэспубліка Беларусь годна заняла свой пачэсны пасад у супольнасці не толькі славян, але і народаў усяго свету.

Пясняр горача абараняў ідэю нацыянальнага адраджэння і незалежнасці Беларусі, на грунце якой нарадзілася і расцвіла яго прарочая паэзія, запальваў гэтай ідэяй іншых. Янка Купала выступаў як паэт-будзіцель, які напярэдадні новага этапу сусветнай гісторыі, на пачатку XX стагоддзя, актыўна фарміраваў нацыянальную самасвядомасць народа на шляхах да волі і свабоды.

Вялікі цыкл вершаў, створаны Янкам Купалам у кастрычніку–снежні 1918 года, з’явіўся не толькі водгукам на падзеі рэвалюцыі і грамадзянскай вайны, але і кардыяграмай самаадчування паэта-грамадзяніна і патрыёта: “Для Бацькаўшчыны”, “Свайму народу”, “Паязджане”, “У вырай”, “Мая вера”, “Спадчына” і інш.

Беларусь пакутавала ад войнаў і разбурэнняў. Падзеі мяняліся нібы ў калейдаскопе. На беларускіх шматпакутных землях з’яўляліся то адны акупанты, то другія, сам наш край раз за разам крэмсаўся ўсё новымі і новымі межамі… Янка Купала – прызнаны ўжо народам пясняр – стрываць гэтага не мог. У яго душы па-ранейшаму буяла неўтаймоўная стыхія прарока, змагара, праўдалюбца. Верны сын сваёй маці-зямлі, з вялікім болем асэнсоўваючы яе лёс, ён голасам свайго лірычнага героя (верш “Свайму народу”) зваў беларусаў прачнуцца, паўстаць, усяму свету паказаць сваю годнасць:

Паўстань, народ! Для будучыны шчасце

Ты строй, каб пут не строіў больш сусед;

Не дайся ў гэты грозны час прапасці –

Прапашчых не пацешыць шчасцем свет.

З незвычайнай сілай у вершах гэтай пары гучыць тэма народных пакут. Так, у купалаўскіх “Паязджанах” прысутнічае даўняя тэма пошукаў беларускім народам свайго гістарычнага лёсу, больш таго, тут гучыць і прадбачанне будучых блуканняў Беларусі па горкіх шляхах гістарычнага бездарожжа:

Як у моры, ў белым снегу,

Без днявання, без начлегу,

Ў бездарожжа, ў беспрыстанне

Едуць, едуць паязджане.

Гнеўны голас лірычнага героя верша “Мая вера” ўздымаецца супраць сляпой веры, супраць усяго прадажніцкага, фальшывага, крывадушнага. Па-максімалісцку катэгарычна і годна акрэсліў для сябе паэт тыя абсягі, на якіх ён быў і заставаўся ўладаром:

Ў народ і край свой толькі веру

І веру ў самаго́ сябе.

Ніхто з беларускіх паэтаў пачатку XX стагоддзя з такім запалам, мужнасцю і паслядоўнасцю не адстойваў, не бараніў ідэю нацыянальнага Адраджэння і незалежнасці, як Янка Купала. Сваёй творчасцю вялікі пясняр паказваў, што была, ёсць і будзе жыць Беларусь, што яна смела глядзіць у будучыню.

Пясняр Надзеі,

выспаведнік Волі –

Ты ведаў, як нам жыць

і як жылося,

Ты сеяў зерне ў адвечным полі

і прад табой схіляецца калоссе.

Яўген Пясецкі

Магутнае слова, ты роднае слова!..

Янка Купала

Слова! Цуд найвялікшы між цудаў-дзівосаў,

Што здзіўляў у вякаў і здзіўляе нанова.

Трапяткое,

жывое,

як сонца ў росах,

Несмяротнае, роднае матчына слова!

Ніл Гілевіч

Сёння наша родная мова з’яўляецца самабытнай славянскай мовай і займае дастойнае месца сярод моў свету. Па разнастайнасці граматычных форм і па багацці слоўніка беларуская літаратурная мова – адна з найдасканалейшых моў свету. “Тлумачальны слоўнік беларускай мовы” (у 5 тамах) змяшчае каля 100 тысяч лексічных адзінак. Трапная і прыгожая, яна заўсёды была прадметам гонару сапраўдных беларусаў. Вядомы паэт Алесь Разанаў адзначыў: мова – гэта адзін з самых “геніяльных твораў, напісаных чалавецтвам”. Так, гэта твор, які складаўся на працягу некалькіх стагоддзяў.

Мова продкаў нашых і нашчадкаў –

Шэпт дубровы і пчаліны звон, –

Нам цябе ласкава і ашчадна

Спазнаваць ажно да скону дзён,

Па чужых краях не пабірацца,

Не аддаць цябе на забыццё,

Наша невычэрпнае багацце,

Наша несмяротнае жыццё.

Генадзь Бураўкін

Вялікі знаўца самабытнага беларускага слова Фёдар Міхайлавіч Янкоўскі некалі заўважыў: “Родная мова – акно ў свет, у пазнанне яго, у авалоданне выпрацаванай чалавецтвам культурай, здабыткамі навукі, у пазнанне людскога шчасця, святаў барацьбы і перамог чалавецтва, усталявання хараства і гуманізму на зямлі”.

Родная мова данесла да нашага часу незвычайны духоўны скарб – жывую, трапяткую вусную народную творчасць дзядоў і прадзедаў. Чароўнае, мудрае народнае слова жыве і сёння ў казках, легендах, паданнях, загадках, прыказках і прымаўках, звычаях і традыцыях, песнях. Усе мы з маленства захапляемся казкамі, якія вучаць нас дабру, справядлівасці, адкрываюць свет прыгажосці і таямніц, прывабліваюць глыбокай шчырасцю, мастацкасцю. А народныя песні з’яўляюцца крыніцай, адкуль мы чэрпаем роднае слова, паэтычнае, ласкавае, мілагучнае. Цудоўны духоўны скарб – прыказкі і прымаўкі – надаюць мове выразнасць, дасціпнасць, паэтычнасць, сваёй мудрасцю выхоўваюць нас і вучаць. Услухайцеся ў моўныя жыяменты народных выслоўяў:

Якое дрэва, такі і клін, які бацька, такі і сын.

Як топішся, то і за саломінку ўхопішся.

Што ўмеем, тое за плячыма не носім.

Чалавек без сябра, што яда без солі.

Хто да сонца ўстае, таму Бог дае.

Узяўся за гуж – не кажы, што не дуж і інш.

Загадкі развіваюць кемлівасць і назіральнасць, вучаць параўноўваць адно з другім, пашыраюць кругагляд. А ў легендах і паданнях, як у чароўным люстэрку, адбілася сівая даўніна: уяўленні пра паходжанне сусвету, назваў гарадоў, вёсак, рэк, азёр і інш.

Фальклор – гэта выток мовы, першааснова мастацкага вобразнага слова, падмурак нацыянальнай самасвядомасці.

Родная беларуская мова… Скарб, перададзены праз тысячагоддзе з вуснаў у вусны, пасля падхоплены Скарынавым друкам, Статутам… Людзі сусветнай славы ганаравалі яе. “… гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, якая ўзнікла даўно і цудоўна распрацавана” (Адам Міцкевіч). А пра вусную народную творчасць сказаў: “У іх казках і песнях ёсць усё”.

Сучасная беларуская літаратурная мова лічыцца добра апрацаванай, гнуткай, выразнай, мілагучнай і спеўнай. Сёння мы маем высокаразвітую мову з багатым слоўнікавым складам, з дасканалымі словаўтваральнымі спосабамі, з даволі стабільнымі нормамі і з тым агульным вынікам, што яна можа абслугоўваць ўсе патрэбы ў зносінах на ўсіх узроўнях і ва ўсіх сферах дзейнасці сучаснага грамадства.

Мова родная, мова дзядоў!

Іншай мовы мы сэрцам не чуем.

Мілагучнасць любых нам слоў,

Быццам музыкай, душы чаруеш.

Ларыса Геніюш

Жывое, роднае беларускае слова! Яно жыве з чалавекам штохвіліны праз гады, дзесяцігоддзі. Пакуль жыве чалавек, існуе і яго жывое слова, тое, што гаворыцца, вымаўляецца, спяваецца. Слова жывое, як вада ў хуткаплыннай рацэ.

Беларускія словы розныя і шматзначныя. Адно і тое ж, яно можа выразіць сум і радасць. Калі здарыўся пажар і агонь спапяліў дом, чалавек скажа: “Агонь усё злізаў”. І зусім па-іншаму ўспрымаецца сказанае гаспадыняй: “Смачная тая ежа, што на агні ў печы гатуецца”.

Слова не толькі знак, але і выразнік душы чалавека, яго настрою, самадчування.

Мы кажам пры сустрэчы: “Добрай раніцы!”, “Добры дзень!” ці “Добры вечар!” – і гэтыя шчырыя выразы складаюць наша павітанне, пажаданне дабра.

У кожным слове ёсць нешта таямнічае, цікавае. Слова вядзе нас у далёкае мінулае, у глыбіню вякоў, дапамагае разумець час. У слове бачыцца сам чалавек, яго душа, яго характар, думкі, мары, захапленні, занятак, яго радасці і няўдачы, пякучы боль і адчай.

З лёгкай рукі таленавітага філолага, знаўцы роднай мовы прафесара Фёдара Міхайлавіча Янкоўскага ў беларускім мовазнаўстве прыжыліся “гаваркія словы”. Гэта празрыстыя, матываваныя найменні, якія шмат могуць расказаць нават чалавеку абыякаваму, няўважліваму да мовы. Гаваркія словы гавораць, шмат расказваюць самі пра сябе, самі за сябе, іх унутраная форма – навідавоку.

Гэтыя словы не выдумаеш, не прыдумаеш, седзячы ў самых высокіх, ганаровых кабінетах. Яны – у жывой мове тых мудрых і сціплых людзей, якіх мы называем “простымі”. Гаваркія словы надзіва далікатныя, зразумелыя. Чаму? Відаць, таму, што народ спрадвеку – у жыцці, у мове – кіраваўся не толькі крытэрыем прыгожага, але і крытэрыем зразумелага, здатнага, па-гаспадарску дагледжанага. Свядомае імкненне да зразумелага, няблытанага нараджаецца не ад спрошчанасці, прымітывізму, а ад вечнай цягі чалавека да яснага, выразнага, даходлівага слова. Звернемся да прыкладаў.

Хлебнічак – так у жывой мове называюць першы зуб дзіцяці.

Добрыца – скажа вясковая (а значыць, не адвучаная ад роднай мовы) жанчына пра правы, лепшы бок тканіны.

Прысіліць – прымусіць нешта рабіць сілаю.

Здароўкацца, парукацца – павітацца за руку.

Вясёлка, настольнік, ручнік, немаўля, красуня, жывіца…

А беларускія назвы месяцаў. Дзівіцеся, любуйцеся гэтымі даходлівымі, самымі гаваркімі словамі!

Студзень – з казкамі снежных аблокаў,

Люты – шчодры на сіні мароз,

Сакавік – з сакатаннем і сокам

Непаўторных вясновых бяроз,

Красавік – час маланак і ліўняў,

Травень – з першым каханнем, сяўбой,

Чэрвень – з ягаднаю зарой,

Ліпень – з мёдам,

З пшаніцаю – жнівень,

Спелы яблычны верасень,

Светлы кастрычнік

У празрыстасці чыстай, крынічнай,

Лістапад – залаты лістапад,

Снежань – першы густы снегапад…

Пімен Панчанка. З верша “Родная мова”

Дзівосным дыяментам зіхацяць у нашай мове і міжмоўныя аднаслоўныя сінонімы: адвячорак, знічка, дакопкі, вятрак, бярозавік, гумовікі, крупеня, насоўка, агораць і інш.

Прыемна слухаць, вымаўляць надзіва празрыстыя, такія «скла́дныя і ладныя», запамінальныя родныя словы!

Наша самабытнае беларускае слова – той падмурак, на якім узвышаецца ўся мова людская, той сатканы з гукаў шматфарбны, стракаты дыван, які распасціраецца перад чалавекам усё шырэй і далей, ведучы яго ў неабсяжна глыбокі моўны акіян. І ўспамінаецца дарагі Уладзімір Караткевіч:

«Наша мова вечная, бо ўся яна, як наш характар. Здаецца, кволая ад пяшчотнай мяккасці, яна раптам кідае наверх схаваную ад усіх жалезную мужнасць і сілу. І, як быццам дамогжыся свайго, б’е, як перапёска ў жытах, – мякка, а за тры вярсты чуваць. “Эль” – як салодкае віно, “дзе” – як шкляной палачкай па крышталю, мяккае “с” – як соннае ціўканне сінічкі ў гняздзе. І побач “р”, як гарошына ў свістку, і доўга, пявуча, адкрыта гучаць галосныя. А “г” прыдыхае так ласкава, як маці на лобік дзіцяці, каб перастаў сніць дрэнны сон.

Дык што ж лепей за цябе, мова мая, мова наша! За цябе, даўняя, за цябе, вечна жывая, за цябе, неўміручая?!»

Вайцяхоўская Я. У., Лявонішанская базавая школа

Нясвіж і Мір – сусветная культурная спадчына ў спісе ЮНЕСКА.

Ад прадзедаў спакон вякоў

Мне засталася спадчына;

Паміж сваіх і чужакоў

Яна мне ласкай матчынай.

Я.Купала

Спадчына! Якое простае слова і які няпросты яго сэнс! Спадчына – гэта наша мінулае, наша памяць. Сапраўды, цяжка ўявіць сабе чалавека без гісторыі, без кроўных сувязей з роднай зямлёй, без адчування сваіх вытокаў, без памяці, без роду і племені. Давайце ж пройдземся сцежкамі памяці беларускага народа, прыгадаем яго спадчыну.

Праз смугу стагоддзяў, з пажаўцелых старонак летапісаў паўстае перад намі Мірскі замак – выдатны помнік беларускага абарончага дойлідства XVI стагоддзя.

Жыццё нашых продкаў часта праходзіла ў братазабойчых войнах з суседзямі, таму князь Іллініч у пачатку XVI стагоддзя ў пасёлку Мір закладвае першы камень будучага абарончага замка. А ўжо ў 1568 годзе пабудова пераходзіць ва ўладанне Мікалая Радзівіла, які дабудоўвае яго ў стылі рэнесансу. Вакол замка ўзведзены земляныя валы з бастыёнамі на вуглах, у паўночнай частцы разбіты сад у італьянскім стылі, на поўдні – штучнае возера. Тыя, каму пашанцавала апынуцца ля сцен Мірскага замка, не могуць паверыць у тое, што выдатны помнік архітэктуры за некалькі стагоддзяў неаднаразова разбуралі і аднаўлялі зноў. Узяць, напрыклад, Айчынную вайну 1812 года. Цяжка ўявіць, але пасля гэтай навалы замак стаяў у запусценні больш як стагоддзе.

З цемры мінулых стагоддзяў дайшлі да нас выдатныя помнікі культавага і абарончага дойлідства. Сярод іх асобае месца займае Нясвіжскі палац. З ім асацыіруецца не толькі свецкае жыццё Радзівілаў, але і ўся шматвяковая гісторыя Вялікага княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай. І, як мне здаецца, панараму архітэктурных пабудоў XVI стагоддзя нельга ўявіць без Нясвіжскага палаца - самага вядомага ў Беларусі і ў Еўропе палацава-замкавага комплексу.

У першай палове XVI стагоддзя ўладальнікам Нясвіжа стаў адзін з самых багатых у Еўропе род Радзівілаў. Першы камень у фундамент Нясвіжскага замка заклаў Радзівіл Сіротка ў 1583 годзе. Замак-палац будаваўся ў першую чаргу як абарончая пабудова, а пасля вайны са шведамі ён набыў больш вытанчаны знешні выгляд. У канцы XIX стагоддзя каля Нясвіжскага замка быў закладзены адзін з самых буйных ландшафтных паркаў у Еўропе. У 1939 годзе, калі ў Нясвіж увайшла Чырвоная Армія і была ўстаноўлена савецкая ўлада, Радзівілы пакінулі замак. Пасля Другой сусветнай вайны ў Нясвіжскім замку размяшчаўся санаторый, парк прыйшоў у заняпад.

Кожны беларус з маленства ведае, што павінен пакінуць сваім нашчадкам не разбураную і разрабаваную зямлю, а цудоўны свет, у якім яны маглі б жыць і гадаваць сваіх дзяцей. Таму на працягу апошніх гадоў у Міры і Нясвіжы актыўна вядуцца рэстаўрацыйныя работы, каб аднавіць былое хараство замкаў. Нам, беларусам, засталася спадчына багатая і разнастайная, цікавая і загадкавая, яна вучыць нас цаніць вечнае, духоўнае. А цяпер значнасць і непаўторнасць нашай гісторыі і культуры высока ацаніў і ўвесь свет. У 2000 і 2006 г. ЮНЕСКА ўнесла Мірскі і Нясвіжскі замкі ў Спіс сусветнай культурнай спадчыны. А гэта ўжо зусім іншая прастора, магчымасць пазнаёміць сусветную супольнасць з дасягненнямі беларускай навукі, культуры і адукацыі, даказаць усяму свету, што мы, беларусы , здольны вярнуць і адрадзіць страчанае, рассеяць цемру людскога непаразумення і змагацца ў імя будучага.

Са старажытных цудоўных камянёў складаюцца прыступкі будучыні. Без мінулага немагчыма ні сучаснае, ні будучае. Мінулае – гэта пачатак. Сучаснае і будучае – працяг. Мінулае – гэта карані, сучаснае – само дрэва, а будучае – плод. І як дрэва і плод немагчымы без каранёў, так сучаснае і будучае немагчымы без мінулага, без памяці, без спадчыны.

Драздова С.П., Нураўская базавая школа

Аповесць пра дзіцяці – гэта часта аповесць пра дарослых

У кожнага чалавека павінен быць сябар. І не проста сябар, а сапраўдны сябар. Вы запытаецеся, чым адрозніваецца проста сябар ад сапраўднага? Наконт гэтага ў мяне ёсць шласныя думкі.

На мой погляд, сапраўдным сябрам лічыцца той, хто цябе разумее, хто заўжды гатовы дапамагчы ў бядзе, хто шчыра радуецца тваім поспехам і, нарэшце, той, хто гатовы не толькі сказаць табе нешта прыемнае, але, калі трэба, то і справядліва пакрытыкаваць, параіць, як выправіцца.

Даволі часта я чую прыкладна такія словы: “Якім цяжкім стала жыццё. Якімі злымі зрабіліся людзі. Не людзі, а ваўкі. Сябар сябра гатовы прадаць за грошы. Ды й ўвогуле, - пра сяброў усе забываюць”. З пачутага я раблю выснову: зразумела, час, у які мы жывём, - складаны. А сяброўства, якое прадаецца, нельга называць сяброўствам. А аб тым, што ўсе забывюць пра сяброў, я мяркую так: не важна бачыцца кожны дзень, часта хадзіць адзін да аднаго ў госці, галоўнае – прыйшоўшы ад сябра са сваёю радасцю ці бядою, пабачыць у яго вачах шчырую падтрымку, радасць за твае поспехі ці спачуванне тваёй бядзе. Сапраўдны сябар зробіць усё магчымае, каб дапамагчы табе, хоць словам, хоць справай.

“Самая цудоўная, самая міжнародная музыка – дзіцячы смех”, - гаворыць Янка Брыль – вобразна, афарыстычна, з усёй шчырасцю добрай душы.

Янка Брыль па-асабліваму любіць і адчувае маленства. Усё, што ён напісаў і піша пра дзяцей, прадыктавана глыбокім душэўным замілаваннем, роздумам і пачуццём. І сярод яго запісаў столькі жывой непасрэднай радасці і эмацыянальнага ўзрушэння там, дзе ён сустракаецца з дзецьмі, захапляецца шчырай наіўнасцю і чысцінёй іх пачуццяў, даверлівасцю іх вачэй.

Тое, што Брыль піша пра дзяцей, з асаблівай асалодай чытаюць дарослыя. Можна выдатна, цудоўна пісаць пра дзяцей, і ўсё ж гэта будзе літаратурна для дарослых. Брыль, які адчувае пэўную мяжу паміж літаратурай пра дзяцей і літаратурай для дзяцей, пакуль што не зусім упэўнена пераходзіць на яе другі бок.

На першы погляд, гэта здаецца загадкай. У чым тут сакрэт?

Дасканала валодаючы кампазіцыяй псіхалагічнага сюжэта, дасканаласцю дэталі, натуральнасцю паводзін сваіх герояў, сціпласцю, суровай ашчаднасцю кожнага слова, Брыль дастаткова мае і той душэўнай шчодрасці, якую так тонка адчуваюць і цэняць дзеці. Кожны сапраўдны мастак рана ці позна прыходзіць да дзяцей. У гэтым ёсць свая заканамернасць. Прыходзіць, бо мае патрэбу далучыцца да той крыніцы, якая жывіць чалавека шчасцем творчасці.

З радаснай гатоўнасцю дзеці прымуць сваю гульню, залучаць у свет сваёй выдумкі і фантазіі кожнага, калі мы шчыра паверым і з поўнай павагай і захапленнем будзем глядзець на будучага касманаўта, які круціць перад сабой нябачнае стырно і гудзе на поўную моц усяго свайго рэактыўнага рухавіка.

Сапраўдная духоўная еднасць там, дзе дарослы становіцца сябрам дзіцяці. Такая блізкасць нясе асалоду і радасць жыцця. Жывая, непасрэдная сувязь з дзецьмі – вось крыніца думак, назіранняў, адкрыццяў, радасцяў і засмучэнняў.

У дзіцяці ўзнікае патрэба перадаць свае пачуцці і перажыванні, расказаць аб прыгажосці ўбачанага: мысленне пачынаецца са здіўлення.

Аб тым, што дружба можа быць вялікай, моцнай і вечнай, сцвярджае Генрых Далідовіч у апавяданні “Страта”.

Праз мастацкія вобразы Міці Бобуця і яго аднакласніка Стаса аўтар сумеў перадаць душэўную прыгажосць, высакароднасць, прастату і чалавечнасць.

Голас аўтара то трывожны, то пяшчотны, то задуменны, то прадбачліва разважны – так не адразу складваліся сяброўскія адносіны паміж хлапчукамі. Не адразу Стас змог прыняць Міцю як лепшага сябра, але адчуў, што ён не ганарлівец, не задзірака, а ветлівы, разумны і сталы, і ад Міцевай перавагі адчуў сваю мізэрнасць.

Стас шчаслівы. У яго ёсць сапраўдны сябар. З ім можна падзяліцца і болем, і радасцю, і трывогай, і няўдачай. Сябар дапаможа знайсці выйсце з цяжкага становішча, параіць, як зрабіць лепш. Самы лепшы, чулы, самы справядлівы.

Твор хвалюе, бярэ за сэрца, запамінаецца. Змест напаўняе душы маленькіх і дарослых дабрынёй і чалавечнасцю, уменнем цярпець сябра і даверам. Хто прачытаў апавяданне, не дапусціць у свой мір зайздрасць і падман.

“Толькі сапраўдны друг можа цярпець слабасці свайго друга,” – сказай некалі Уільям Шэкспір.

Чарнавок Н.В., Прыдзвінска-Бароўская сярэдняя школа