71.Қаржылық бақылау әдістері мен ұйымдастырылуы

Қаржылық бақылау деп әдетте тиісті ақша қорлары бойынша қоғамдық жалпы өнімді құндық бөлу және оларды белгілі бір мақсаттарға жұмсаудың негізділігін тексеруге бағытталған айрықшалық қызметті айтады.

Қаржылық бақылау қаржыны басқарудың функционалдық элементтерінің бірі, ол басқарудың басқа элементтерімен тығыз байланысты және бір мезгілде жүзеге асырылады.

Бақылау функциясы-қаржының ішкі қасиеті, ал қаржылық бақылау қаржыға тән объективті мазмұн ретіндегі бақылау функциясын практикалық қолдану болып табылады. Қаржылық бақылаудың өзгешелігі-оның ақша нысанында жүзеге асырылатындығында.

Қаржылық бақылау әр түрлі әдістермен (тәсілдермен немесе амалдармен, оны жүзеге асырудың құралдарымен) жүргізіледі.

Алдын ала және ағымдағы бақылауды жүзеге асырудың негізгі әдісі көзбен шолып ( визуалды) тексеру болып табылады.

Шоттық тексеру-бұл бухгалтерлік есептердің, баланстардың, салық есеп-қисаптарының ақиқаттығын тексеру.

Тақырыптық тексеру-бұл бақылауға жататын объектінің шаруашылық-қаржы жұмысының жеке жақтары мен учаскелерін зерделеу, мысалы, жалақыдан ұстап қалудың дұрыстығын тексеру; шығындарды өнімнің өзіндік құнына жатқызудың дұрыстығын тексеру және т.т.

Экономикалық талдау-бұл объектінің шаруашылық-қаржы қызметіне баға беру; қызметтің түрлі нәтижелерін анықтау және осының негізінде экономикалық жағдайды жақсартудың жолдары мен факторларын негіздеу.

Құжаттық тексерісті жүргізген кезде есептер, сметалар ғана емес, сондай-ақ құжаттар, әсіресе бастапқы ақша құжаттары (шоттар, төлем тізімдемелері, ордерлер, чектер, бағалы қағаздар) тексеріледі.

Нақтылы тексеріс құжаттарды ған емес, сонымен бірге қолда бар ақшаны, материалдық құндылықтарды да тексереді.

Толық тексеріс деп белгілі бір кезеңдегі шаруашылық жүргізуші субъектілерің бүкіл қызметін тексеруді айтады.

Іріктемелі тексеріс кезінде бақылау қаржы-шаруашылық қызметінің әйтеуір бір жағына (мысалы, іссапардың шығындарын, әр түрлі нысаналы шығындар мен шығыстарды тексеру) бағытталады.

Қаржылық бақылаудың тиімділігі көп жағдайда оны ұтымды ұйымдастырумен, бақылаудың субъектілерін, олардың құқықтары мен міндеттерін айқын етіп анықтаумен, қаржылық бақылауды жүргізудің нысандарын және әдістерін дұрыс ұйымдастырумен анықталады.

Жалпымемлекеттік қаржылық бақылауды мемлекеттік билік пен басқарудың мына органдары жүргізеді: Президенттің аппараты, Қазақстан Республикасының Парламенті, Үкімет, жергілікті өкілетті органдар (депутаттардың жиналыстары), жергілікті әкімшілік органдар. Бақылаудың бұл түрін Республикалық бюджеттің атқарылуына бақылау жасау жөніндегі есеп комитеті де жүргізеді.

72. Несиелік ресурстар

Коммерциялық банктердің несиелік ресурстары дегеніміз – бұл оның жарғылық капиталы мен басқа да пассивті операциялары нәтижесінде құралған және уақытша бос тұрған ақшалай қаражаттарының жиынтығы.

Банктің несиелік ресурстары – бұл меншікті капиталдың және тартылған қаражаттардың ақшалай түрдегі активті несиелік операцияларға бағытталған бір бөлігі. Несиелік ресурстар несиеге берілген уақытында олар банкке ресурс болудан қалады және олар қор емес (клиент қайтарымдылығы – тәуекелді операция), ол орналастырылған несиелік ресурстарға айналады.

Банк тәжірибесіне және теориялық зерттеу негіздеріне сүйене отырып, несиелік ресурстарды келесі критерийлерге байланысты жіктеп көрсетуге болады:

1) Пайдалану көздеріне байланысты:

- жоспарланған;

- орналастырылған.

2) Өтімділігіне байланысты:

- мезеттік;

- ағымдағы.

3) Құралу көздеріне байланысты:

- депозиттік;

- депозиттік емес.

4) Орналастыру мерзіміне байланысты:

- қысқа;

- орта;

- ұзақ.

5) Кепілдендіру дәрежесі бойынша:

- мемлекетпен кепілдендірілген;

- банкпен кепілдендірілген;

- кепілдендірілмеген.

Нарық жағдайында банктердің ресурстық потенциялын өсіру мәселері және оның тұрақтылығын қамтамасыз ету бірінші дәрежелі маңызға ие. Несиелік ресурстар халық шаруашылығының уақытша бос ресурстары мен жинақтары (ақшалай және тауарлы формада) және банктік жүйенің арнайы несиелеу үшін арналған қаражаттарының жиынтығы.

Несиелік ресурстар ақшалай ресурстардың бір формасы. Демек, экономикалық белгісі бойынша анағұрлым дұрысы, несиелік ресурстардың қайтрымдылық негізде уақытша пайдаланылатын ақшалай қаражаттардың бөліктері ретінде айқындалуы болып табылады.

Коммерциялық банктер қарыз беру процесінде пайдалану үшін жинақтайтын несиелік ресурстар келесі көздер есебінен құралады:

- депозиттер;

- банкаралық займдар;

- депозиттік емес көздер;

- коммерциялық банктердің меншікті қаражаттары.