Именное сказуемое

В азербайджанском языке именные части речи, выступая в качестве именного сказуемого, изменяются по лицам (в отличие от русского языка).

1 лицо ед. ч. – - am,- əm (- yam,- yəm);

Mən həkim +əm. Я врач.

Mən direktor +am. Я директор.

Mən usta +yam. Я мастер.

Mən tələbə+yəm. Я студент.

Mən ikinci+yəm. Я второй.

2 лицо ед. ч. –san, - sən;

Sən həkim+sən. Ты врач.

Sən direktor+san. Ты директор.

Sən usta+san. Ты мастер.

Sən tələbə+sən. Ты студент.

3лицо ед. ч. –dır, - dir, - dur, - dür;

O, həkim+dir. Он врач.

O, direktor+dur. Он директор.

O, alma+dır. Это яблоко.

O, ütü+dür. Это утюг.

1лицо мн. ч. –ıq, - ik, - uq,- ük; (- yıq, - yik, - yuq, - yük);

Biz həkim+ik. Мы врачи.

Biz direktor+uq. Мы директора.

Biz usta+yıq. Мы мастера.

Biz tələbə+yik Мы студенты.

Biz təqaüdçü+yük Мы пенсионеры.

2 лицо мн. ч. –siniz, - sınız, - sunuz, - sünüz;

Siz həkim+siniz. Вы врачи.

Siz direktor+sunuz. Вы директора.

Siz usta+sınız. Вы мастера.

Siz sürücü+sünüz. Вы водители.

3 лицо мн. ч. –dır, - dir, - dur, - dür + - lar, - lər;

Onlar həkim+dirlər. Они врачи.

Onlar usta+dırlar. Они мастера.

Onlar oxucu+durlar. Они читатели.

Onlar sürücü+dürlər. Они водители.

Если слова заканчиваются гласным звуком, то перед аффиксом

1 лица ед. и мн. числа вставляется буква y :

Mən tələbə+y+əm. Я студент.

Biz tələbə+y+ik. Мы студенты

Показатели лица у глагола

Приведенные выше аффиксы лица именного сказуемого могут совпадать с показателями лица глагола в некоторых временных формах. Например:

Ед. ч. 1- е лицо Мн. ч.

Yazır+am пишу yazır+ıq пишем

Tikir+əm шью tikir+ik шьём

Uçur+am летаю uçur+uq летаем

Üzür+əm плаваю üzür+ük плаваем.

2- е лицо

Yazır+san пишешь yazır+sınız пишите

Tikir+sən шьёшь tikir+siniz шьёте

Uçur+san летаешь uçur+sunuz летаете

Üzür+sən плаваешь üzür+sünüz плаваете

3- е лицо

Yazır пишет yazırlar пишут

Tikir шьет tikirlər шьют

Uçur летает uçurlar летают

Üzür плавает üzürlər плавают

Слово bir.

В азербайджанском языке слово bir (один) употребляется для выражения неопределенности существительного в позиции между определением и определяемым. Оно придаёт определению повышенную степень качества: gözəl bir çiçək - красивый цветок, soyuq bir su - холодная вода, doğru bir söz - правильное слово. В этих случаях оно чаще всего остается без перевода.

Текст.

Mən Məmmədova Sevdayam. Mən universitetdə oxuyuram. Sən Səfərova İradəsən. Sən də universitetdə oxuyursan. Biz maraqlı fənlər keçirik.

Bəs sən kimsən? Sən Cəfərova Laləsən. Sən də universitetdə oxuyursan. Biz maraqli kitablar oxuyuruq. Bəs o kimdir? O, Cəfərov Mahirdir. O, həkimdir. O, xəstəxanada işləyir. Bu, Əlieva Kamalədir. O, da həkimdir. O da xəstəxanada işləyir. Onlar müalicə edirlər.

Bəs siz kimsiniz? Biz məktəbliyik. Mən İsmayilov Vugaram. O isə, Məmmədov Vusaldir. Biz məktəbdə oxuyurug. Maraqli kitablar oxuyurug. Biz yaxin dostlariq. Biz futbol oynayırıq.

Bəs onlar kimdirlər? O, Vahidov Səməddir. O, dülgərdir . O gözəl mebel düzəldir. Bu isə Əhmədov Mədətdir. Mədət gözəl dərzidir. O gözəl paltar tikir. Sən Babayev Farizsən. Sən mühəndissən. Bu isə Salmanov Şahindir. O da mühəndisdır. Siz zavodda işləyirsiniz.

Bu Kamal müəllimdir. O, alimdir. Bu isə Oruc müəllimdir. O da alimdir.

Bu Firuzə xaladır. Firuzə xala sağıcıdır. O, gözəl insandır. Bu, Mehman dayıdır. O, ustadır. O, da çox gözəl insandır. Onlar kənddə yaşayırlar.

______________________________________________________

Комментарии к тексту.

Məktəbli – словообразующий аффикс –li –lı изменяет лексическое значение слов, к которым присоединяются и образуют прилагательные.

Ağıl – ağıl- lı

Ум – умный _____________________________________________________

Упражнение. Переведите.

Əhməd xəstəxanada işləyir. Validə tələbədir.

O kitab maraqlıdır. O, ağıllı oğlandır. O, sürücüdür. Mətanət ağıllı qızdır.

Portağal.

Portağal ətirli və dadlı meyvədir. Ondan mürəbbə və şərbət hazırlanır. Portağal şirəsi dünyada ən dadlı içkidir. Qrip və angina xəstəlikləri olanlar portağaldan istifadə edirlər. İştahanı artırmaq üçün portağal ən xeyirli meyvə hesab olunur. Respublikamızın Lənkəran və Astara rayonlarında portağal daha çox yetişdirilir.

Foto - 79

Упражнение. Поставьте существительные во множественном числе:

Alma, quzu, heyvan, kənd, ördək, ot, şəhər, tarla, qəsəbə, zanbaq, sərçə, gül, quş, armud, bina, meyvə, məktub, quş, ev.

Упражнение. Вместо точек вставьте пропущенные гласные:

Heyvand. . . rl. . . r, quzud. . . rl. . . r, sərçəd. . . rl. . . r, üzürl. . . r.

Упражнение. Напишите под вопросами kimlər? nələr? haralar?, стоящими во множественном числе, соответствующие существительные:

oğlanlar, qızlar, sərçələr, dəftərlər, almalar, zanbaqlar, kəndlər, şəhərlər.

Упражнение. Образуйте от следующих слов множественное число существительных:

Fəhlə, ağac cücə, ceyran, qardaşlar, bacı, mahnı, çay, yarpaq, qoyun, meydan.

Упражнение. Переведите на русский язык:

Həkimlər, cümlələr, yumurtalar, qocalar, uşaqlar, paltarlar, tələbələr, çiçəklər,, kitab, sürücü, dülgər, qərənfil, söz, nar, dövlət, sərçə, cavan, siniflər, jurnallar, qadınlar, kişilər, pəncərələr, atlar.

Упражнение. Переведите на азербайджанский язык:

Рабочие, заводы, врачи, города, дома, птицы, цветы, студенты, женщины, мужчины, журналы, окна, старики, дети.

Упражнение. Существительные tələbə, həkim, təqaüdçü и прилагательные gözəl, maraqlı проспрягайте во всех трех лицах в единственном и множественном числе.

Упражнение. Переведите на азербайджанский язык.

Я студент. Ты студент. Он студент. Мы студент. Вы студент . Они студент .

Я девушка. Ты девушка. Она девушка. Мы девушки. Вы девушки. Они девушки.

Упражнение: Образуйте формы именного сказуемого для всех лиц.

Mən həkiməm. Mən sağıçıyam. Mən adamam. Mən tələbəyəm

Упражнение. Припишите соответствующие аффиксы и переведите.

1. O, tələbə. . . . , 2. Siz həkim. . . . , 3. Mən müğənni. . . . , 4. Onlar bələdçi. . . . , 5. Sən mühəndis. . . . , 6. Biz adam. . . . , 7. Onlar həkim. . . . , 8. Biz tələbə. . . . , 9. Mən sağıçı. . . . , 10. O, adam. . . . , 11. Sən Kamal. . . . ,12. Siz bələdçi. . . . , 13. Onlar mühəndis. . . . , 14. Biz müğənni. . . . , 15. Mən bələdçi. . . . , 16. O, sağıçı. . . .

Упражнение. Вставьте соответствующие местоимения и переведите.

. . . . tələbəsən, . . . . müğənnidir, . . . . Arzuyam, . . . . bələdçisiz, . . . . mühəndisdirlər, . . . . İradədir, . . . . həkimsən. . . . . müğənniyəm, . . . . tələbədir, . . . . Kamilsən, . . . . bələdçiyik, . . . . tələbəsiz, . . . . sağıçıyam.

Упражнение. Переведите.

Он – гид, она – студентка, они – инженеры, мы – певицы, ты – гид, это – яблоко, я – студент, это – письмо, они – доярки, мы – врачи, она – инженер, вы – доярки, он – Анар.

Упражнение. Переведите.

Это вкусный хлеб. Это свежий хлеб. Он школьник. Она студентка. Это красивое платье. Это новое платье. Это высокое дерево. Это красивое дерево. Это молодое дерево. Это широкая улица. Это узкая улица. Это красивый город. Это старый город.

Упражнение. Прочитайте и переведите.

Bu, Nigardır, o Kəmalədir. Bu, Babəkdir, o, Kamrandır.

Bu, atadır, o, anadır. Bu, məktəbdir, o, kitabdır.

Bu, almadır, o, nardır. Bu, əldir, bu, kitabdır.

Диалог.

- Sən kimsən? - Bəs siz kimsiniz?

- Mən tələbəyəm. - Biz məktəbliyik.

- O kimdir? - Onlar kimdir?

- O, müəllimdir. - Onlar mühəndisdirlər.

- Siz kimsiniz? - O kimdir?

- Biz bələdçiyik. - O, həkimdir.

- Bu oğlan kimdir? - Bu qız kimdir?

- Bu, Sənandır. O, xəstədir. - Bu, Sevdadır. O, tələbədir.

- O, Elmandır. O, ustadır. –Bu, dəstədir.

- Bu, dəftərdir. – Bu, kitabdır.

___________________________________________________

Примечание: В словах usta (мастер), xəstə (больной), dəstə (отряд), şaxta (мороз) и др. согласный звук t произносится как d.

Пишутся: Произносится:

usta usda

Xəstə xəsdə

Şaxta Şaxda

Dəstə Dəsdə

Dəftər Dəfdər

______________________________________________________

Упражнение. Переведите текст на русский язык.

Sürü və qurd

Sürü otlaqda otlayırdı. Boz köpək də onu qoruyurdu.

Bir qurd kol dalında dayanıb fikirə getmişdi.

Tülkü qurdu görüb dedi:

- Ay qurd lələ, nə durmusan? Tez ol! Qoyunları görmürsən?

Qurd cavab verdi:

- Mən qoyunları çox yaxşı görürəm. Sən də yanlarındakı yaramazı gör.

Новые выражения:

Hələlik – пока

Əla – отлично

Babat – так себе

Əyləşin – садитесь

Salamat qalın –будьте здоровы

Görüşərik- увидимся

Xahiş edirəm – прошу

Sizi görməyimə şadam – рад вас видеть

______________________________________________________

Словарь – .

Fənn - предмет

Keçirəm - изучаю, прохожу

Həkim - врач

Xəstəxanada - больница

Işləyir - работает

Müalice - лечение

Müalicə edir - лечит

Məktəbliyik - мы школьники

Dost - друг

Oynayırıq - играем

Dülgər - плотник

Düzəldir - изготовляет

Dərzi - швея

Paltar - одежда

Tikir - шьёт

Bələdçi - гид

Müğənni - певец

Прочитайте стихотворение.

Quzum

Mənim balaca quzum, Böyü,səni otarım,

Mənim alaca quzum. Dağa, daşa aparım,

Gəl sənə yonca verim, Ancaq bircə şərtim var,

Su da doyunca verim. . . Yun ver, borcunu qaytar.

Məmməd Araz.

Ağıl yaşda deyil, başdadır.

Мудрость в голове, а не в бороде.

Ağıllı düşməndən qorxma, qorx axmaq dostdan.

Глупого друга бойся больше, чем врага.

Урок 4

Грамматические темы.

1. Ударение.

2. Слова да –bəli, hə, нет – xeyr, yox, не – deyil.

3. Отрицание именного сказуемого.

4. Вопросительный аффикс: - mı, - mi, - mu, - mü.