Местный падеж

Местный падеж показывает место совершения действия или место нахождения лиц или предметов. Он образуется при помощи аффикса –da, - də , отвечает на вопросы kimdə? у кого? nədə? в чём? harada? где?

İlkin məktəbdə oxuyur. Илькин учится в школе.

Əhməd mədəndə işləyir. Ахмед работает на промыслах.

Əli Moskvada yaşayır. Али живет в Москве.

Zərifə xəstəxanada işləyir. Зарифа работает в больнице.

Məmməddə kitab var. У Мамеда есть книга.

Məmməddə dəftər yoxdur. У Мамеда нет тетради.

Arifdə qələmlər var. У Арифа есть ручки.

Arifdə qələmlər yoxdur. У Арифа нет ручки.

Слова var и yoxdur сочетается с существительными в именительном падеже.

Kitabda çoxlu maraqlı hekayələr var.

В книге много интересных рассказов.

Исходный падеж

Исходный падеж означает исходный пункт движения или действия лиц и предметов. Он отвечает на вопросы kimdən?, nədən?, haradan? Он образуется при помощи двухвариантного аффикса - dan, - dən.

Sel dağdan axırdı- С горы бежал поток.

Qardaşım məktəbdən qayıtdı – Брат вернулся из школы.

Mən yoldaşımdan məktub aldım – Я получил от товарища письмо.

Mən Muraddan dərman istəyirəm – Я прошу лекарство у Мурада.

Firəngiz Çingizdən məktub alır – Фирангиз получает письмо от Чингиза.

Mahir mədəndən gəlir – Махир приходит с промысла.

Qizım universitetdən gəlir – Моя дочь приходит с университета.

Bakı

Bakı Azərbaycan Respublikasının paytaxtıdır. O, dünyanın ən gözəl və böyük şəhərlərindən biridir. Bakıda iki milyondan çox əhali yaşayır. Bakıya hər gün çoxlu qonaqlar gəlir. Turistlər Qız qalasına, İçərişəhərə maraqla baxırlar. Şəhərin geniş meydanları, küçələri, muzeyləri onların çox xoşuna gəlir. Onlar boş vaxtlarında Dənizkənarı parkda istirahət edirlər.

Bakıda nəqliyyat vasitələrindən biri də metrodur. Adamlar şəhərin ən uzaq yerlərinə metro ilə gedirlər. Bakı metrosu hər gün yüz minlərlə sərnişin daşıyır. Şəhərin əhalisi də, Bakıya gələn qonaqlar da metronun xidmətindən çox razıdırlar. Şəhərdə metronun stansiyaları çoxdur: “Sahil”, “28 May”, “Nizami”, “Cəfər Cabbarlı”, “İnşaatçılar”, “Xətai”, “Gənclik”, “Əhmədli”, “Memar Əcəmi”. Metronun stansiyaları çox geniş, təmiz, işıqlı və bir- birindən gözəldir.

Комментарии к тексту:

ən gözəl – посредством частицы ən образуется превосходная степень прилагательных.

xoşuna gəlir – слово xoş переводится как приятный, благоприятный, употребляется и как существительное «приятное чувство», изменяется по падежам и лицам. Xoşuma gəlir – мне нравится, xoşuna gəlir – тебе нравится.

Bakı metrosu.

Bakı nəqliyyat vasitələrindən biri də metrodur. Adamlar şəhərin ən uzaq yerlərinə metro ilə gedirlər. Bakı metrosu hər gün yüz minlərlə sərnişin daşıyır. Şəhərin əhalisi də, Bakıya gələn qonaqlar da metronun xidmətindən çox razıdırlar. Şəhərdə metronun stansiyaları çoxdur: “ Sahil”, “ 28 May”, “Nizami”, “Cəfər Cabbarlı”, “İnşaatçılar”, “Xətai”, “Gənclik”, “Əhmədli”, “Memar Əcəmi” və s. Daha hansı stansiyalar var? Bəlkə özünüz deyəsiniz! Metronun stansiyaları çox geniş, işıqlı və bir- birindən gözəldir. Hansı stansiya sənin daha çox xoşuna gəlir? Bunu deyə bilmərəm. Ancaq mən “ Nizami” stansiyasından daha böyük zövq alıram. Məncə, siz də mənim fikirimlə razılaşarsınız.

Ramazan ayı

Biz ilin on ayinda yeyib- içirik. Amma nəfsimizi saxlamağı bacarmalıyıq. Axı həyatda bolluq da olur, qıtlıq da. Ona görə də Allah ilin bir ayını oruc tutmağı buyurmuşdur. Ramazan ayı oruc tutulan aydır. Oruc dan yeri ağarandan günəş batana qədər bir şey yeyib- içməməkdir.

Oruc - ürəkdən yerinə yetirməlidir. Oruc tutan adam sağlam olmalıdır. O, heç kəsi aldatmamalı, yalan danışmamalı, insaflı, ədalətli olmalı, böyüklərə hörmət etməli, kiçiklərə qayğı göstərməlidir.

Bu ayda oruc tutan adam bütün günahlardan təmizlənir.

Oruc tutmaq insana bir çox yaxşı sifətlər bəxş edir. Oruc aclığa, susuzluğa dözməyi öyrədir. Bu zaman aclığa, susuzluğa dözən adam, yoxsulların nələr çəkdiklərini daha yaxşı başa düşür və onlara yardım edir. Beləlikdə birlik və qardaşlıq yaranır.

Упражнение. Прочитайте и переведите.

Qışda

Indi qış fəslidir. Qışda qar yağır, havalar çox soyug olur. Qışda təbiyət dincəlir. Bəzi çöl heyvanları, cücülər yuxuya gedir. Mal- qaranı tövlədə, pəyədə saxlayırlar. İnsanlar isti paltar geyinirlər.

Nadir və Mətanət qışı çox sevir. Onlar gartopu oynayır, xizəklə sürüşür, qardan adam düzəldirlər. Qışda hava təmiz olur.

Ответьте на вопросы.

1. İndi nə fəslidir?

2. Qışda nə yağır?

3. Havalar necə olur?

4. Mal- qaranı harada saxlayırlar?

5. . Qışda hava necə olur?

Упражнение. Переведите на русский язык.

MEŞƏDƏ.

- Bura haradır?

- Bura meşədir.

- Bu meşədə hansı ağaclar var?

- Meşədə palıd, şam, cökə, qovaq ağacları var.

- Meşədə söyüd var?

- Xeyr, meşədə söyud yoxdur.

- Meşədə hansı heyvanlar var?

- Meşədə ayı, canavar, tülkü, dovşan, çaqqal var.

- Meşədə pələnk var?

- Yoxdur.

- Meşədə hansı meyvə ağacları var?

- Meşədə qoz, alma, armud, zoğal ağacları var.

- Meşədə köbələk var?

- Bəli, var. Meşədə köbələk çoxdur.

Упражнение. Переведите на азербайджанский язык:

1. На заводе собрание. 2. В комнате шкаф, диван, стол, стул. 3. В книге интересные рассказы. 4. В саду нет абрикосов. 5. В кабинете нет директора. 6. В книге нет рисунков.

Упражнение. Составьте 10 предложений, используя слова: var, yoxdur.

Упражнение. Вставьте пропущенные аффиксы и переведите на русский язык.

1. Mən. . . Azərbaycan dili kitabı var. 2. Onun qardaşı zavod. . . işləyir. 3. Ağıl yaş. . . yox, baş. . . olar. 4. Mən teatr. . . “Hacı Qara” komediyasına baxdım. 5. Uşaqlar park. . . oynayırlar. 6. Qardaşım Kiyev. . . oxuyur.

Упражнение. Составьте предложения со следующими словами, употребляя их в местном падеже:

Küçə, Gəncə, iş, fabrik, dəniz, qış, kənd.

Упражнение. Переведите предложения.

Mənim kitabım məktəbdə qaldi. Qız tarda gözəl çalır. Babam bağda işləyir. Anam fermada sağıcı işləyir. Biz bu gün teatrda onu gördük. Balıqlar hovuzda üzürlər. Usaqlar dənizdə çimirlərə. Babək qatarda Bakıya gedir. Kitabxanada sərgi açılır. Onlar qatarda görüşürlər.

Упражнение. Составьте предложения с данными словами.

1. Mən, müəllim, cavab verir. 2. Aysel, mağaza, beş, dəftər, al. 3. Uşaqlar, bağ, alma, heyva, nar, yığır. 4. Gündüz, bayraq, goy, yaşil, qırmızı, rənglədi. 5. Uşaqlar, məktəb, həyat, mübahisə edirdilər. 6. Rəfiqələr, Arzu, kömək etdi.

Диалог.

Tural və Kamran

- Salam, Tural, necəsən? İşlərin necədir?

- Salam, Kamran. Sağ ol, mənim işlərim yaxşıdır.

Sənin işlərin necədir?

- Sağ ol, mənim də işlərim yaxşıdır.

- Sən haradan dəlirsən?

- Mən teatrdan gəlirəm. Bəs sən haradan gəlirsən?

- Mən kinodan gəlirəm.

______________________________________________________

Словарь – Lüğət

Paytaxt - столица

Əhali – население

Yaşayır – живет

Hər gün – каждый день

Qız qalası – Девичья башня

İçerişəhər – Ичери – шехер (древняя часть города)

Meydanlar –площади

Xoşuna gəlir – нравится

Boş vaxtlarında – в свободное время

Istirahət edirlər –отдыхают

Nəqliyyat – транспорт

Vasitələr – средства

Uzaq – далеко

Yüz minlərlə - сотнями тысяч

Sərnişin – пассажир

Daşıyır – возит

Xidmətlər – услуги

Razıdırlar – они довольны

İnşaatçılar – строители

Memar – архитектор

Geniş – широкий

Bir – birindən – один – другого (одна – другой)

Palıd - дуб Şam- сосна

cökə - липа qovaq- клен

söyud- ива heyvan- животное

ayı- медведь canavar- волк

tülkü- лиса dovşan- заяц

çaqqal- шакал pələng- тигр

köbələk- гриб

Прочитайте стихотворение.

Bakı.

Adın gəzir dodaqlarda, Buruqların gəlməz saya

Yaxınlarda, uzaqlarda, Ucalırsan günə, aya,

Şöhrətin var hər diyarda, Səs salırsan bu dünyaya,

Gözəl Bakı, gözəl Bakı! Gözəl Bakı, gözəl Bakı!

Zeynal Cabbarzadə

Пословицы и поговорки.

Şirin söz baldan da şirindir.

Доброе слово слаще меда.

Şirin söz ilanı yuvadan çıxardar.

Ласковое слово и змею из норы вытянет.