Винительный падеж

Винительный падеж отвечает на вопросы kimi?,nəyi?, haranı? и nə? hara?.

Винительный падеж с вопросами kimi?,nəyi?, haranı? обозначает определенность предмета, а с вопросами nə?, hara? – неопределенность предмета. Например: Lalə kitabı oxuyur означает, что Лала читает определенную, известную книгу. А предложение Lalə kitab oxuyur означает, что она вообще читает книги.

При обозначении определенности предмета винительный падеж выражается аффиксом, а при неопределенности предмета аффикс отсутствует.

Аффиксом винительного падежа является четырехвариантный –ı, - i, - u, - ü, который присоединяется к существительным, оканчивающимся на согласные:

Asiman kitabı oxuyur. Асиман читает книгу.

Solmaz şeri öyrənir. Солмаз учит стихотворение.

Oğlan buzovu otarır. Мальчик пасет теленка.

Qız gülü dərir. Девочка срывает цветок.

Если существительное оканчивается на гласный, то в винительном падеже перед этим аффиксом вставляется сонорный n:

Atam ustanı çağırır. Мой отец зовет мастера.

Mən quşunu əzizləyirəm. Я ласкаю птицу.

Sən məni görürsən. Ты видишь меня.

Bacım ütünü alır. Моя сестра берет утюг.

Исключением из этого правила являются существительное su (вода), винительный падеж которого имеет форму suyu, а также вопросительное местоимение nə?. Он имеет форму nəyi?

Имена собственные всегда принимает аффикс винительного падежа

Переходные глаголы

Переходные глаголы выражают действие, которое переходит на объект. Эти глаголы требуют прямого объекта, который отвечает на один из вопросов kimi? nəyi? nə? haranı? – кого? что?

Demək (nə?)

Yazmaq (nə?)

Bağlayın (nəyi?),

Düzəldin (nə?),

Gəzdim (haranı?),

Переходные глаголы:

Almaq, aparmaq, bitirmək,bürümək, dərmək, yaratmaq, yemək. Köçürmək, göndərmək, görmək, götürmək, otarmaq, oxumaq, öyrənmək, sevmək, seçmək, sürmək, tamamlamaq, tikmək, çağırmaq.

Непереходные глаголы

Эти глаголы не требуют объекта. К данной группе, например относятся глаголы: adlanmaq, baxmaq, yerləşmək, getmək, gəlmək, gülmək, məşğul olmaq, oynamaq, oturmaq, uçmaq, üzmək, hirslənmək, çimmək, çıxmaq.

Balaca qara balıq

Çillə axşamı idi. Qoca Balıq dəryanın dibində nəvə- nəticələrini ətrafına toplayıb onlara nağıl danışırdı:

- Biri var idi, biri yox idi, bir Balaca Qara Balıq var idi. O, anası ilə birlikdə kiçik bir arxda yaşayırdı. Arxın suyu dərəyə axırdı. Balaca Qara Balıqla anasının bir qara daşın dalında, yosunların arasında evləri vardı. Ana və bala səhərdən axşama qədər bir- birinin dalına düşüb üzür, hərdən başqa balıqlara qoşulub şürətlə balaşa bir yerdə gəzişir və geri qayıdırdılar. Qara balıq anasının bircəsi idi.

Bir neçə gün idi ki, o, fikrə dalır, az danışırdı. Könülsüz və tənbəl- tənbəl o tərəf- bu tərəfə gedir, geri qayıdırdı. Çox vaxt anasından xeyli geri qalırdı. Anası əvvəlcə elə bilirdi ki, sadəcə olaraq balasının kefi yoxdur, bu kefsizlik tezliklə keçib gedəcəkdir. Lakin. . . Demə, Balaca Balığın dərdi varmış. . .

Bir gün səhər tezdən, günəş doğmamış, Balaca Balıq anasını yuxudan oyadıb:

- Anacan, - dedi, - sənə bir neçə kəlmə sözüm var.

- Eh, sən də vaxt tapdın! Danışmağı sonraya saxla. Yaxşı olar ki, gəzməyə çıxaq, - deyə Ana Balıq gözlərini ovuşdurdu və əsnədi.

- Yox, anacan, mən daha belə gəzməyi istəmirəm. Gərək buradan gedəm, - deyə Balaca Balıq etiraz etdi.

Anası heyrətlə ona baxıb soruşdu:

- Doğrudan getmək istəyirsən?

- Bəli, anacan, hökmən getməliyəm!

- Axı, alaqaranlıqda hara getmək istəyirsən?

- İstəyirəm, gedim görüm, arx harada qurtarır. Bilirsənmi, anacan, uzun müddətdir ki, fikirləşirəm, görəsən arx harada qurtarır? Amma indiyə qədər bir nəticəyə gələ bilməmişəm. Dünən gecədən gözümü yummayıb hər seyi götür- qoy etmişəm. Belə qərara gəlmişəm ki, özüm gedim arxın qurtaracağını tapım. Bilmək istəyirəm başqa yerlərdə nə var, nə yox. . .

______________________________________________________

Комментарии к тексту.

Könül- süz - - süz - словообразующий аффикс, выражает отсутствие признака, представленного основой.

Eh – междометие, выражает чувство сожаления.

Getməliyəm - malı, - məli – долженствовательное наклонение глагола, выражает действие, совершение которого является обязательным.

Упражнение. Переведите предложения.

1. Usta evi tə`mir edir. 2. Çoban sürünü otarır. 3. Direktor Kamili çağırır. 4. Əməyi sevmək lazımdır. 5. Lalə gülü sulayır. 6. Sevirəm Qavqazı mən. 7. Abbas baltanı (mişarı, bıçağı, qayçını) itiləyir. 8. Xidmətçi otağı (həyəti) süpürür. 9. Mən rəisi gözləyirəm. 10. Sara qaşığı yuyur.

Упражнение. Переведите предложения.

Дедушка сажает дерево. Бабушка вяжет чулки (варежки).

Фарид играет на сазе, поет и рассказывает сказки. Хабиль читает газету.

Упражнение. Ответьте на вопросы. Переведите.

1) Oğlan nəyi aparır? 2) Tələbələr kimi gözləyirlər? 3) Usta nəyi rəngləyir? 4) Poçtalyon nə gətirir? 5) Tələbələr nə oxuyurlar? 6) Azad kimi çağırır? 7) Sən haranı görürsən?

3. Переведите предложения на русский язык:

Kitabı oxuyun. Məktubu verin. Pəncərəni açın. Otağı təmizləyin. Qapını örtün. Məhsulu vaxtında yığın. Fəhlələr bizi gözləyirlər. Məktubu bu gün göndərin. İşığı söndür. Mən çörək yeyirem. Vətəni qorumaq borcumuzdur. Samir mahnı oxuyur. Xalqımız sülh istəyir.

Упражнение. Переведите предложения на азербайджанский язык:

1) Иса видит Вагифа. 2) Маляр красит стол. 3) Алим дарит розу. 4) Маленький мальчик пьет молоко. 5) Девочка зовет отца. 6) Учитель любит своих учеников. 7) Моего брата пригласили играть шахтаты. 8) Я пишу письмо.

Упражнение. Прочитайте.

Otaqda şkaf var. В комнате шкаф (есть)

Kitabda maraqlı в книге есть интересные рассказы

hekayələr var. В магазине – сахар, мука, рис,

Mağazada qənd, un соль.

Düyü, duz var. На стене картина.

Divarda şəkil var в городе широкие улицы.

Şəhərdə albom var. У меня альбом

Kənddə su kəməri yoxdur. У тебя пила.

Direktor haradadır? Где директор?

Məndə kitab var. У меня книга.

Dağlarda qar var. На горах снег.

Bakıda çoxlu park var. В Баку много парков.

Azərbaycanda on altı ali məktəb var.

В Азербайджане шестнадцать высших учебных заведений.

Упражнение. Прочитайте. Переведите предложения.

Uşaqlar həyəti təmizlədilər. 2. Mahmud quzunu gətirdi. 3. Bulağın suyu çox sərindir. 4. Atası İsanı çağırdı. 5. Orxan öküzü tövləyə saldı. 6. İnək ağzını ota vurmurdu. 7. Mən otu arabaya atdım. 8. Kamil kitabı Mahmuda verdi.

Упражнение. Вставьте слова по смыслу ( в винительном падеже) и переведите на русский язык.

1. . . . dəstəyə qəbul etdilər. 2. O, . . . ilk dəfə görürdü. 3. . . . təmirə göndərdilər. 4. . . . gülərüzlə qarşıladılar. 5. . . . alaq otları basmışdır. 6. . . . Qubadaki istirahət düşərgəsinə göndərdilər. 7. Qızlar . . . səbətə yığdılar.

Упражнение. Спишите предложения, добавляя соответствующие аффиксы.

1. Ceyhun paltar. . . geyindi. 2. Seymur yer. . . bellədi. 3. Uşaqlar ləklər. . . yumşaltdılar. 4. Ramiz ütü. . . elektrik xəttinə calaşdırdı. 5. Aydın naxır. . . otlağa apardı. 6. Kamran ferma. . . etdirdi. 7. Xidmətçi klub. . . süpürürdü. 8. Bağban bağ. . . suladı, ağaclar. . . budadı.

Упражнение. Спишите слова, добавляя аффиксы винительного падежа.

Çay, göl, qarğıdalı, armud, alma, liman, pəncərə, qapı, gəmi, ütü, quyu, dərə, Lalə.

Упражнение. Переведите предложения.

1. Günəşin ilıq şüaları torpağı qızdırırdı. 2. Ana layla çala- çala beşiyi yırğalayırdı. 3. Çoban köpəyi çağırdı. 4. Malabaxanlar otu tayaya yığdılar. 5. Kababçı kömürü yandırdı. 6. Külək zəmini dalğalandırırdı.

Упражнение. Прочитайте слова и задайте им вопросы.

Məktubu, atasının, evini, kitabı, şagirdin, müəllimə, dənizi, şəkildə, oğul, dirriyin, çobana, uşaq, naxırı, hovuzu, məktəb, məktəbi, dəftər, taxtanı, biliyini, kömürü, şirəni, parta, gölü, inşa, meşəni, çəkic, partanı.

Упражнение. Переведите предложения.

Asif dəftəri Laləyə verdi. Anam dibçəyi pəcərənin qabağına qoydu.

Tofiq təyyarədən tarlanı aydın görürdü. 2. Xəyalə bacısından aldığı məktubu sinif yoldaşlarına oxudu. 3. Ovçu ayını mağaradan çıxanda görmüşdü. 4. Əsmər Arifi ilk dəfə görürdü. 5. İnqlabçılar şəhərə yaxın kəndi ələ keçirtdilər. 6. Şagirdlər Nabrandaki istirahət düşərgəsinə göndərdilər. 7. Müəllim kitabı çantaya qoydu.

Упражнение. Прочитайте предложения, обращая внимание на аффиксы винительного падежа:

Məktubu yazmaq kitabi oxumaq

Gülü sulamaq məruzəni yazmaq

Dəftəri götürmək suyu içmək

Vətəni qorumaq dostu görmək

Borcu qaytarmaq yeməyi hazırlamaq

Məktubu yazmaq hadisəni unutmaq

Pulu xərcləmək uşağı tərbiyə etmək

dili öyrənmək girovu azad etmək

cinayətkarı cəzalandırmaq qızı tanımaq

məsələni araşdırmaq çayı dəmləmək

dərsi izah etmək binanı bərpa etmək

tapşırığı icra etmək

Упражнение. Переведите на русский язык:

1. Mən onu tanımadım. 2. Anam xörəyi hazırladı. 3. Vətəni müdafiə etmək hər vətandaşın borcudur. 4. Biz dilimizi sevirik. 5. Sən məktubu yola saldın? 6. Biz məsələni araşdıracağıq. 7. Biz tezliklə torpağlarımızı azad edəcəyik. 8. O, bu hadisəni unudur. 9. Heç vaxt ana borcunu qaytarmaq olmaz 10. Siz tapşırığı yerinə yetirdiniz. 11. Mən pulumu xərcləyirəm. 12. Şəkil çəkmək onun sevimli peşəsidir. 13. O, cümlə təhlil edir. 14. Şer əzbərləyin. 15. Onlar məsələ həll edirlər. 16. Sülh yaratmaq lazımdır. 17. Onlar ev təmir edirlər. 18. Biz çay içdik. 19. Bu torpağın hər qarışında vətən görürəm. 20. Siz çoxlu ərik ağacı əkdiniz.

Выражения

Başım ağrıyır – у меня болит голова

Mən özümü yaxşı (pis, xəstə) – я чувствую себя хорошо (плохо, больным)

hiss edirəm – чувствую

Mən xəstəyəm - я болен

O dünən xəstələnib - она вчера заболела

O heç vaxt xəstələnmir - он никогда не болеет

O tez- tez xəstələnir - он часто болеет

Mən soyuqlamışam - я простудился

Словарь – Lüğət

Arxda – в канаве

dəryanın dibi - глубина моря geri - назад

nəticə - здесь: правнук bircə - единственный

toplamaq - собирать fikrə dalmaq – задумываться

dərə - овраг Könül - душа

axmaq - течь tənbəl - ленивый

Daş - камень dərd - горе

Yosunlar - водоросли kəlmə - слово

Qoşulmaq - присоединяться çıxmaq - выйти

şürətlə - со скоростью əsnəmək - зевать

gəzmək - гулять götür- qoy etmək - рассуждать

nəticə - здесь результат etiraz - возражение

VƏTƏN

Martda bizim torpaqdan

Bənövşə ətri gəlir.

Apreldə yaşıl yarpaq,

Göy meşə ətri gəlir.

Yayda yetişmiş sünbül,

Payızda sarı heyva.

Meyxoş nar ətri gəlir.

Qəşda ocaq qoxusu,

Təzə qar ətri gəlir.

Uca dağlar nəfəsli,

Sərin dəniz havalı

Qara neftin vətəni.

(M. Dilbazi)

Пословицы и поговорки.

1. Cücəni payızda sayarlar. (Цыплят по осени считают).

2. Hər kəsə öz vətəni şirindir. (Всякому мила своя родина).

3. Yıxılanı vurmazlar. (Лежачего не бьют).

Урок 9

Грамматические темы:

1. Местный падеж.

2. Исходный падеж