Д.И.Менделеев периодтық заңның периодтық жүйесін және атом құрылысын оқып-үйрену методикасы Жоспар:

1. Периодтық заң және атом құрылысы – мекттептегі химия курсының негізі

2. Тақырыпты оқып-үйренудің методикалық тәсілдері

3. Оқушыларды периодтық заңды өтуге әзірлеу

4. Периодтық заңды оқуды қорытындылау

5. Атом құрылысы туралы берілетін мәліметтер

6. Периодтық жүйедегі заңдылықтарды атом құрылысы тұрғысынан түсіндіру

7. Химиялық байланыс және заттың құрылымы теориялары тұрғысынан оқушылардың периодтық заң туралы білімін қорыту

Периодтық заң және атом құрылысы – мекттептегі химия курсының негізі. Д.И.Менделеев ашқан периодтық заң – табиғат дамуының жалпы заңдарының бірі. Ол химиялық элементтер және олардың қосылыстары туралы білімді бір жүйеге түсіруге, түсіндіруге және батыл болжамдар жасауға мүмкіндік берді. Атомның құрылысын анықтауға, жаңа элементтерді ашуға және синтездеуге жол-жоба көрсетті. Периодтық заңның негізінде атомдық физика, геохимия және басқа да жаратылыстану ғылымы жедел дамыды.

Периодтық заң және периодтық жүйе – орта мектептегі химия курсының теориялық негізі. Бұладың негізінде құрылған химияның мазмұны ғылыми жағынан шынайы, жүйелі және түсінікті болып келеді.

Периодтық заң және атом құрылысы туралы оқу материалы элементтер және олардың қосылыстарының қасиеттері периодты түрде өзгеретіні және оның себептері жөнінде ұғым қалыптастырылды.

Оқушыларда ғылыми көзқарас қалыптасуына периодтық заң және периодтық жүйенің маңызы зор. Басқа ғаламшарлар мен жердің, жердегі, тірі табиғатпен өлі табиғаттың материалдың бірлігіне оқушылардың көзі жетеді. Бұларда кездесетін заттардың барлығы санаулы ғана химиялық элементтердің қосылыстары болып табылады. Басқа ғаламшарлардан әкелінген тапырақты зарттеуден жерде кездеспейтін химиялық элемент табылған жоқ.

Периодтық заң, атом құрылысы оқу материалын игеру барысында оқулар өте көп салыстырулар жасап, қисынды ойлау барысын ұштай түседі.

Периодтық заң және периодтық жүйе тақырыбының орта мектеп курсындағы орны үздіксіз өзгеріске ұшырады. Ең алғашқы үлгі бағдарламаларда химия курсының соңына орналастырылды. Одан кейінгі кешендік бағдарламада шығып қалды. Химиялық тұрақты бағдарламаларындағы орны жөнінде екі пікір үстем болды.

Біріншісі бойынша периодтық заңдылықты түсіну үшін оқушылардың деректі материалдардан едәуір үлкен әзірлі болуы тиіс. Осы көз қарасқа сәйкес периодтық заң 9-класта галогендер, оттекке ұқсас элементтер және сілтілік металдар өтілгеннен кейін оқылды.

Екінші пікірді қолдаушылар периодтық заң мен жүйені ертерек өтіп, химиялық элементерді солардың негізінде оқып үйренуі тиімді деп есептеледі. Осы пікірге сәйкес бұл тақырып 8-класта оқылды.

Тақырыпты оқып-үйренудің методикалық тәсілдері. Периодтық заң және атом құрылы туралы оқу материалын қарастырудың үш тәсілі қалыптасты.

Бірінші тәсіл химия ғылымының даму қисынына негізделеді. Ғылымды алдымен периодтық заң ашылып, периодтық жүйе жасалды, соңынан периодтық жүйедегі заңдылықтарды түсіндіретін атом құрылысы туралы мәліметтер анықталды. Д.И.Менделеев периодтық заңды тәжірибелік білімге сүйеніп қорытты, ішкі мәнісін түсіндіре алмады. Бірақ оның болашақта дамитынына, жаңа көзқараспен толысатынына кәміл сенді. Сондықтан Д.И.Менделеевтің данышпандығын, жалпы заңды ашудағы ғылыми ерлігін көрсету үшін алдымен периодтық заң және периодтық жүйе толық өтілді. Содан соң атом құрылысы қарастырылып, периодтық заң және периодтық жүйе электрондық теория тұрғысынан қайтадан оқытылды.

Екінші тәсіл – біріншіге керісінше жүзеге асырылады. Алдымен атом құрылысы туралы оқу материалы өтіледі. Соның тұрғысынан периодтық заңдылықтар қорытылып шығарылады.

Үшінші тәсіл бойынша периодтық заң мен атом құрылысы бір мезгілде өтіледі. Жаңа бағдарлама бойынша оқыту тәсілге негізделген. Преиодтық заң және атом құрылы туралы негізгі мәліметтер 8-класта қарастырылады да 11-кластағы жалпы химия курсында кеңейтіледі.

Оқушылар периодтық дейін химияның алғашқы ұғымдарымен танысады. Екі химиялық элементті (оттегін және сутегін), олар түзетін жай және күрделі заттарды оқып үйренеді. Бейорганикалық қосылыстардың маңызды кластары – оксидтер, қышқылдәр, негіздер және тұздар жөнінде едәуір толық ұғым алады. Заттардың жіктелу негіздерімен танысады. Бұларға қосымша кейбір элементтердің табиғи топтары туралы алғашқы түсініктер элементтерттердің қасиеттері салыстырмалы атомдық массалардың артуына қарай өзгеретіні жөнінде білім алады. Осының бәрі периодтық заңды саналы қабылдауға негіз болады.

Сонымен периодтық заң және периодтық жүйе туралы материалды ойдағыдай игеру шарттарына мыналар жатады.

1. Атом, элемент, салыстырмалы атомдық масса, жай және күрделі зат, заттардың физикалық және химиялық қасиеттері, амфотерлілік ұғымдарын жетік білу.

2. Бейорганикалық қосылыстардың маңызды кластары жөніндегі білімді тиімді пайдалану.

3. Тарихи негізді орынды жүзеге асыру.

4. Оқытудың диалектикалық сипатын қамтамасыз ету, қайшылықтарға оларды шешу жолдарына көңіл аудару.

5. Түйінді мәселлелерді оқытуды жүзеге асыру. Периодтық заңның қалай ашылғанына, оны пайдалана білу жақтарына назар аудару.

6. Оқушылардың өздігінен істейтін жұмыстарын жиі және тиімді ұйымдастыру: қосымша әдебиеттерді оқуға ұсыну; элементтердің карточкаларын әзірлеу және олармен жұмыс жасау; кестелер және сызбанұсқалар сызу; тәжірибелер жасау, т.б.

7. Зерттеу әдістерін жиі қолдану; периодтық заңдылықты қорытып шығару; оқылмаған элементтер мен қосылыстардың қасиеттерін болжау.

Тақырыпты оқып үйренудің жиі қолданылатын жоспары: 1. Химиялық элементтерді жіктеудегі алғашқы әрекеттер. 2. Асыл газдардың, сілтілік металдардың және галогендердің табиғи топтары. 3. Д. И. Менделеевтің периодтық заңы, элементтің реттік нөмірі және ядро заряды. 4. Атом ядроларының құрамы. Изотоптар. 5. Атомдардың электрондық қабығының құрылысы. 6. Химиялық элементтердің Д. И. Менделеев жасаған периодтық жүйесі және оның құрылымы. 7. Периодтық заңның маңызы. Д.И.Менделеевтің өмірі мен еңбектері. 8. Қайталау және қорыту.

Оқушыларды периодтық заңды өтуге әзірлеу. Алғашқы сабақтарда ғылыми жіктелудің маңызы, оның химияда қалай жүзеге асқаны, элементтерді металдар және бейметалдар деп жіктеудің жеткіліксіздігі, олардың арасында айқын шекара жоғын көрсететін амфотерлі элементтер бар екені жөнінде түсінік беріледі. Металдар және бейметалдар түзетін жай заттардың физикалық және химиялық қасеиттері кесте түрінде жазылады. Онда сыныптан басқа металдардың қатты, металдық жылтыры болатыны, жылуды және электр тоғын жақсы өткізетіні, тапталғыштығы, созылғыштығы, негіздік оксидтер және негіздер түзетіні, ұшқыш сутегі қосылыстары болмайтыны көрсетіледі. Бейметалдар сұйық, газ және қатты, бірақ жылтыры болмайтын, көпшілігі жылуды және электр тогын нашар өткізетін, қышқылдық оксидтер, қышқылдар және ұшқыш сутектік қосылыстар түзетін заттар ретінде сипатталады.

Металдар мен бейметалдар химиялық қасиеттерін талқылағанда генетикалық байланыс сызбанұсқасы еске түсіріліп, реакция теңдеулері жазылады.

Оксидтер мен гидроксидтердің сипаты талданды. Талдау кезінде нағыз металдар түзетін қосылыстардың негіздік, нағыз бейметалдар түзетін қосылыстардың қышқылдық сипаты барына назар аударылады.

Бұдан соң мырыш гидросидінің қышқылдар және сілтілер ерітінділерімен әрекеттесуінің зертқаналық жұмысы ұйымдастырылады.Жұмыстың нәтижесі мырыш гидроксидін: а) қышқылдарға ә) негіздерге жатқызыуға бола ма? Деген сұрақ ьойынша қортындыланады. Оқушылар мырыш гидроксиді қышқылмен әрекеттесіп негізді, сілтімен әрекеттесіп қышқылдық қасиет көрсететіні жөнінде пікірге келеді, реакциялардың теңдеуін жазады. Мырыш оксидін алып тәжірибелерден қайталанады, реакция теңдеулері жазылыды. Бұл тәжрибелерден оқушылар қортынды жасайды. Химиялық элемент қосылыстарының амфотерлі қасиет білдіруі оның металдыр мен бейметалдарарасынан орын алатынын ілдіреді, металдардан біртіндеп бейметалға ауысу байқалды.

Периодтық заңды оқуды қорытындылау. Периодтық заңды қортып шығару үшін атомдық массалар 1-ден 40-қа дейінгі химиялық элементтердің карточкаларымен өздігінен жұмыс ұйымдастырлады. Элеметтерді атомдық массаларының өсуі бойынша қасиеттері ұқсас элменттер бірінің астына екіншісі келетіндей етіп орналастыруға тапсырма беріледі.

Карточкалармен жұмыс істегенде оқушылар литийден неонға, натрийдан аргонға дейінгі элементтердің атомдық массаларының артуына қарай: а) оттегі бойынша валенттіліктерінің өсуін; ә) сутегі бойынша валенттіліктерінің кемуін; б) жай заттар қасиеттерінің өзгеруін; в) оксидтері сипатының өзгеруін; г) гидроксидтері сипатының өзгеруін салыстырады.

Оқушылар өздері жасаған 20 элементтің карточкаларын салыстырмалы атомдық массаларынының өсуі реті бойынша орналастырғанда үш қатар пайда болғанын, екі элемент (калий, калций) төртінші қатарға орналасқанын көреді. Мұғалім олардың периодтар деп аталатынын айтып, периодтық жүйе жөнінегі ұғымды енгізеді, кіші және үлкен периодтар, топ және топшалар туралы қысқаша түсінік береді. Соның нәтижесінде оқушыларда мынадай мәселелі сұрақтар туады:

1.Химиялық элементтердің қасиеттеріндегі ұқсастықтармен айырмашылықтарды қалай түсіндіруге болады.

2.Элементтердің қасиеттері неліктен периодты өзгереді?

3.Бір периодта көршілес орналасқан атомдық массалары жақын элементтердің қасиеттері әр түрлі, ал бір топта орналасқан атомдық массаларында айырмасы үлкен элементтердің қасиеттері ұқсас болатыны неліктен?

4.Элементердің салыстырмалы атомдық массаларының бөлшек сан болып келетін себебі не?

5.Атомдық массаның кіші болғанымен калий аргоннан кейін орналасытыны неліктен?

Бұл сұрақтардың жауабы атом құрылысымен танысу кезжінде алынады.

Атом құрылысын оқыту. Атом термині «атомос» - грек тілінің сөзі, қазақшаға аударғанда «бөлшектенбейді» - деген ұғымды білдіреді. Осы пікір үстем болып тұған кездің өзінде орыс ғалымдары М.Г.Павлов (1819ж), Н.А.Морозов (өткен ғасырдың 80 жылдарында) атомның құрылысы күрделі деген пікір айтқан. Атақты ғалымдар Д.И.Менделеев, А.М.Бутлеров атом бізге белгілі тәсілдермен жетілмейтінін күрделі бөлшек деп жорамалдаған.

Атомның бөлшектенетіні туралы алғашқы эксперименттік мәліметтер ХІХ- ғасырдың соңында алынды. Оларға жататындар: катод сәулелерінің, рентген сәулерінің және радиоактивтіліктің ашылуы. Бұларды зерттеу атомның бейтарап, оң және теріс зарядталған бөлшектерден тұратынын көрсет. Осыған орай оқушыларға альфа бөлшек, протон, нейтрон, электрон, позитрон, туралы түсінік беріледі. Олардың массалары, зарядтары толық және қысқа белгілеулері кесте түрінде жазылады. Атомның құрылысы күрделі екені анықталған соң оның құрамына кіретін бөлшектер қалай орналасқан деген сұрақ туады. Бұл сұраққа жауап беру үшін Э.Резерфорд тәжірибесі, Мария Кюри Склодовская, Пьер Кюри тәжірибелері туралы айтылады. Бұл ғалымдар және А.Беккерль туралы оқулықта берілген материалдарға оқушылардың назарын аударады. Соның нәтижесінде оқушылар атомның ядродан және электрон қабығынан тұратыны, радиоактивті сәулелер шығару арқылы бір элементтің екінші элементке ауысатыны жөнінде қорытындыға келеді.

^{226 222 4}

Ra → Rn + He

_{88 86 2}

Атомның ядросы центінде орналасқан, оның құрылысы қандай? деген сұрақты нақтылау теор ия қышқаша құрастырылады, изотоптар туралы ұғым беріледі. Элементтің реттік нөмері мен ядро заряды арасындағы байланыс ашылады. Ядро құрамын белгілеп жазу түсіндіріледі, мысалы: СІ (17 р, 18 n), S (8 p, 8 n), H (1 p), нуклондардың жалпы саны, Z- ядро заряды, А= Z+N, N – ядродағы нейтрондар саны, N = A + Z оңай табылғандықтан, кейде жазылмайды. Құрылымдық символ бойынша хлор атомдарының ядро құрамы былай кескінделеді:

[ ³⁵ ₁₇ Cl ₁₈] және [ ³⁷ ₁₇ Cl ₂₀]

Хлор, оттегі және сутегі атомдарының құрылымдық символдарын жазу арқылы ядро зарядтары бірдей, массалары әртүрлі атомдар – изотоптар болатыны жөнінде түсінік беріледі. Химиялық элемент және салыстырмалы атомдық масса ұғымдары жаңаша анықталады, мысалы: Химиялық элемент дегеніміз – ядро зарядтары бірдей атомдарының түрі, изотоптар – олардың түр өзгерістері. Салыстырмалы атомдық массаға элементтің табиғи изотоптары орташа массаның 1/12 бөлігіне қатынасы деген анықтама беріледі. Оқушыларға белгілі кейбір элементтердің табиғи изотоптары және олардың орташа атомдық массаларын табу тәсілдері түсіндіріледі:

1) m ( ¹⁶ ₈ O) : m ( ¹⁷ ₈ O) : m ( ¹⁸ ₈ O)= 99,759: 0,057 : 0,204

2) m ( ³⁵ ₁₇ Cl) : m ( ³⁷ ₁₇ Cl) = 75 : 25

Хлордың табиғи изотоптарының орташа атомдық массасы:

Ar (Cl) = (35*75) : 100 + (37*25) : 100 = 35,5

Бұдан соң мұғалім реттік номері 3-11 элементтердегі бөлшек сандарын көрсететін кесте сыздырады.

Бұл мәліметтер атомның массасы ядроға жинақталғанын, оң зарядталған бөлшектер санының теріс зарядталған бөлшектер санына тең, сондықтан атом тұтысынан алғанда электрнейрал екенін көрсетеді. Атом ядросының заряды (элементтің реттік номері) қанша бірлікке артса, электрон саны соншама өседі. Атомдағы электрондар энергетикалық деңгейлерге орналасады.

Кіші пеиодтар элементтерінің электрондық құрлысы қарастырылады. Энергетикалық деңгейлер, деңгейшелер, электрон бұталары, олардың пішіні және кеңістікте орналасуы туралы ұғымдар қалыптастырылады.

Электрондар энергетикалық деңгейлерде орналасады, олардың мәні сандарымен көрсетіледі. Әр деңгейге болуы мүмкін электрондар саны 2n² формуласымен таңбаланады. 1-деңгейде 2*1² =2.

2 - деңгейде 2*2² =8. үшінші деңгейде 2*3² =18. төртінші деңгейде 2*4² = 32. т.бт электрондар орналасады.

Бір деңгейде орналасқан электрондардың энергиясы бірдей еместігі анықталған, өйткені энергетикалық деңгей энергиясы бойынша деңгейшілерге (l) жіктеледі. Олардың саны мәні 0-ден n=1-ге дейін өзгереді. n=1 болғанда l=0,n=2 болғанда 0,1, n=3 болғанда l=0,1,2 – мәндері санмен немесе әріптермен көрсетіледі:

0, 1, 2, 3,4

s, p, d, f, q

Бірінші энергетикалық деңгейде s – деңгейше , екінші энергетикалық деңгейде s , p – деңгейшелері, үшінші энергетикалық деңгейде s, p,d - деңгейшелері, төртінші энергетикалық деңгейде s, p, d, f – деңгейшелері, т.с.с.болады.

Бір энергетикалық деңгейде орналасқан электрондардың энергиясы әр түрлі болуы электрон бұлттарының пішініне байланысты, s – электрондары бұлтың пішіні шар тәрізді, p – электрондарының бұлты көлемдік сегіз пішінді, ал d және f электрондар бұлттарының пішіні күрделі болып келеді. Электрон бұлттары кеңістікте әр түрлі орналасады. Олардың орналасуы (т) l – дан +1 – ға дейін болуы мүмкін. Шар тәрізді s – бұлтының кеңістікте орналасуының бір ғана жағдайы бар. p – электрон бұлттары кеңістікте үш түрлі ( -1,0+1) үш түрлі орналасады. d – электрондар орналасуының 5 мәні (- 2,-1,0,+1+2) бар. f - электрондар бұлтының мәні – 7 (-3,-2,-1,0,+1,+2+3).

Әр электрон ядро төңірегінде ядро төңірегінде және өз өсінен айналады, бұл айналыс сағат тілінің бағыты бойынша және керісінше болуы мүмкін, осыған орай электрон спинінің екі бағыты шартты түрде қарама – қарсы бағыттағы бағдаршаммен белгіленеді: Электрон бұлтының әр жағдайының клетка арқылы таңбалайды:

Бір атомды электронның төрт сипаттамасы: энергия қоры және бұлтының мөлшері, бұлтының пішіні., электрон бұлтының кеңістікте орналасуы және спині бірдей екі электрон кездесуі мүмкін емес (Паули пікірі). Атомның қалыпты жағдайына энергиясы аз энергетикалық дейгейлерге орналасады.

Осындай түсініктемеден кейін оқушылар І – ІІІ период элементтерінде электрондардың жалпы саны цифрмен көрсетілді, атом құрылысының электрондық және графикалық формулалары берілмейтін. Соңғы Г. Е. Рудзитис, Ф. Г. Фельдман оқулығына дейін энергетикалық деңгейлердегі электрондардың жалпы саны цифрмен көрсетілді, атом құрылысының электрондық және графикалық формулалары берілмейтін. Соңғы оқулықта электрондардың орналасу үш түрлі кеcкінделеді.

Бұдан соң ІІІ период элементтері атомдарының электрондық және графикалық формуласы жазылады.

Энергетикалық деңгейлерге электорндардың орналасу жөнінде оқушылар жалпы қорытынды жасайды.

1. Бірінші период элементтерінде бірінші энергетикалық деңгейдің s – деңгейшесі екі электронмен толады.

2. Екінші период элементтерінде екінші энергетикалық деңгейдің 2 s – деңгейшесі екі,2 р – деңгейше алты электрон мен толады.

3. Үшінші период элементтерінде үшінші энергетикалық деңгейдің 3 s – деңгейшесі екі, 3 р – деңгейшесі алты электронмен толады.

Бұлардың бәрі негізгі топ элементтеріне жатады, s және р- элементтер деп аталады.

Бұдан соң мұғалім үшінш d – деңгейшенің бос қалғанын ескертіп, төртінші период элементтерінде энергетикалық деңгейшелердің толу ретін түсіндіреді:

4s 3d 4p.Мұнда периодтың басындағы екі элемент (калий және кальций ) 4s – деңгейшесін екі электронмен толықтырады. Үшінші элемент скандийден бастап галлийге дейінгі он элементте электрондар сыртқының астындағы үшінші деңгейдің d – деңгейшесінде орналасады. Содан кейін ғана 4р деңгейшесі алты электрон мен толады. Бесінші периодта электрондардың орналасуы төтіншіге ұқсас жүзеге асады:

5s → 4d → 5p. Бұл екі периодта энергетикалық деңгейлері элетрондар мен толтыратын элементтер саны 18 –ге жетеді, s және р – дан басқа d –элементтер пайда болып, қосымша топшалар құрайды.

Алтыншы және жетінші периодтарда электрондардың орналасуы бұлардан да күрделі , мына ретпен жүреді: 6s 5d 4f 6р.

Бұл периодтардағы f – элементтер (лантаноидтар , актиноидтар ) туралы түсінік жалпы химия курсында беріледі.

Периодтық заңды атом құрылысы тұрғысынан түсіндіру. Периодтық жүйе – периодтық заңның нақтылық бейнесі, ол жеті период, сегіз топтан тұрады. Периодтар үлкен және кіші, негізгі және қосымша топшаларға жіктеледі.

Периодта бейметалдық қасиеттердің күшеюі ядро зарядының өсуіне байланысты сыртқы деңгейдегі электрон санының артуы және атом радиусының кішіреюімен түсіндіріледі. Бұл жағдайда ядро мен электрондар арсындағы таралу күші артады.

Бір топта және топшада орналасқан элементердің қасиеттерінің ұқсас болатын себебі электрондық құрылымы, әсері, сыртқы деңгейлерінің электрондық құрылысы ұқсас мысалы, сілтілік металдарда: Li 2s¹, Na 3s¹, K 4s¹, Rb 5s¹, Fr 6s¹; галогендерде: F 2s² 2p⁵ , Cl 3s² 3p⁵, Br 4s² 4p⁵, I 5s² 5p⁵.

Бір периодтан екінші периодтқа өткенде электроны бар деңгейлер саны артады, негізгі топ элементтерінің радиусы үлкейеді. Осығын орай металдарының электрон беру қасиеті күшейеді бейметалдардың электронды қосып алу қасиеті кемиді. Бұл заңдылыққа қосымша топ элементтерінің бағынбайтынын айту қажет, оның себебі d-жиырылу әсерінен атом радустарының қысқару арқылы түсіндіріледі.

Электрондық теория тұрғысынан периодқа және топқа анықтама беріледі. Период - электронмен толатын энергетикалық деңгейлерінің саны бірдей элементтердің көлбеу қатары. Топ – энергетикалық деңгейлеріндегі ваенттік электрондарының саны бірдей элементтердің вертикаль қатары. Әр периодтың ұзындығы, үлкен период элементтеріннің қасиеттеріндегі ерекшеліктер энергетикалық толу ретімен түсіндіріледі. Мысалы 2,8,8,18,18,32 электрондар саны I-VI периодтарындағы химиялық элементтердің санына сәйкес келеді. IV-V периодтарда 10 элемент d – деңгейшесін электрондармен толтырғанда сыртқы электрон саны тұрақты күйде қалады, сондықтан олардың металдық қасиеті де сақталады, деңгейшедегі электрон сандары артқанда қосылыстарында бей металдық қасиеттер пайда болады.

Химиялық байланыс және зат құрылымы теориялары тұрғысынан оқушылардың периодтық заң туралы білімін қорыту. Периодтық заң химиялық элементтердің, олардан түсетін жай жәнә күрделі заттар қасиеттерінің өзгеру заңдылықтарын түсіндіреді. Әдетте, атом құрылысы, молекула құрылысы, заттың құрылысы ұғымдарының арасына айқын шек қойылмай жалпылама айтылатындықтан, бұл саладағы оқыушылардың білімі көмескі болып келеді. Элемент атомының қасиетін сол күйінде қосылысына апарып таңады. Мәселен, галогенсутек қышқылдардың қайсысы күшті деген сұраққа оқушылар, көбінесе, фторсутек қышқылының күші басым деген жауап қайтарады. Мұның мәнісін анықтай келгенде фтор ең активті галоген, сондықтан оның қышқылыда күшті деп теріс түсіндіреді, малекулаларының арасында химиялық байланыс барын ескермейді қосылыстағы атомның қасиетін жеке күйіндегі атамның қасиетіне сайдырады.

Алтыншы және бесінші негізгі топтардаң элементтердің мысалға алып жай заттарының физикалық қасиеттері құрылымына және малекулалық массаларына тәуелді екені түсіндіріледі.

Бұл мәліметтерден атомның ядро зарияды өскенде радиусы артатыны, соған сайкес жай заттардың агрегаттық күйі газдан қаттыға дейін өзгеретіні көрінеді. Бұл өзгеріс галогендерге баяу, оттек топшасының элементерінде секірмелі жүзеге асады. Мұның мәнісі атом радиуыстарының артуына байланысты малекуланың электрон бұлттары сиреп, ығысуға биім келеді де, полюстенді, малекулалар арасында тартылыс күші пайда болады. Галогендерде малекуланың мөлшері үлкейгенде олар түзетін малекулалық кристал торларының тұрақтылығы артады, сондықтан иод - қатты, бром - сұйық күйде кездеседі. Оттек топшысының элементерінде оттегі мен күкірте малекулалақ тор, селен мен теллурда атомдық тор, полонийда металдық кристалдық торы бар, физикалық қасиеттерде соларға сайкес өзгереді сонымен – заттың агрегаттық күй құрлымына тәуелді.

Периодта элементердің ядро зарияды өскенде күрделі заттардағы химиялық байланыстың типі, кристал торының түрі заңды түрде өзгереді.

Na₂O MgO AI₂O₃ SiO₂ P₂O₅ SO₃ CI₂O₇

атомдық тор малекулалақ тор

Мұндай заңдылық басқа перодтардан да байқалады.Иондық байланысы бар оксидтер-негіздік, ион-ковалентті байланысы бар оксидтер – негіздік, ион – ковалентті байланысы бар оксидтер – амфотерлі, ковалентті байланысы барлары қышқылдық қасиет білдіреді. Осымен заттың құрылысы сонымен құрылысы және химиялық байланыс теориялары тұрғысынан жай және күрделі заттардың қасиеттерін нақты түсіну оқушылардың периодтық заң туралы білімін тереңдетеді.

Дәріс №14