8.6 Деректер типі

Деректерді деректерді басқару тәсіліне және оларды сақтауға байланысты құрылымданған және құрылымданбаған (сурет 8.4) деп жіктеуге болады. Құрылымданған деректер деректер қосымшаларды және тиімді өңдей алу үшін оларды анықталған қатаң форматтағы бағандар мен қатарларға ұйымдастырады. Ереже бойынша құрылымданған деректер деректер қорын басқару жүйесін (DBМS) қолданумен сақталады.

Сурет 8.4. Деректер типі

Егер элементтер сұраныс беру үшін және кәсіпорын қосымшаларын алып тастау үшін қатарлар мен бағандарда сақтала алмаса, онда деректер құрылымданбаған. Мысалы, клиент туралы деректер түрлі ақпарат тасымалдаушыларда сақтала алады: жапсырмаларды, электронды хаттамаларды, визиткаларда және цифрлық формат файлдарында, мысалы .dос, .txt немесе .рdf. форматтарында. Деректер құрылымданбағандықтан оларды клиенттік қорды басқаратын қосымша арқылы алып тастау қиын.

Құрылымданбаған деректер кез-келген өңдеу типінде немесе интерпретацияда идентификациялау үшін қажет компоненттерден тұра алмайды. Ең бастысы кәсіпорын құрылымданбаған деректер басқаруына әсеретеді, себебі кәсіпорын деректерінің 80% құрылымданбаған және оларды сақтау үшін көп орынды талап етеді, сонымен қатар оларды басқару үшін көптеген шарттарды талап етеді.

8.7. Деректердегі негізгі операциялар

Деректерді көрсету сұрақтары осы деректертің көмегімен өңделетін операциялармен тығыз байланысты. Ондай операциялардың қатарына келесілер жатады:  

• таңдау,

• өзгерту,

• қосу

• деректерді алып тастау.

Барлық аталған операциялар негізінде көрсетілу тәсілінен тәуессіз қарастыруға болмайтын қатынас операциясы жатыр.

Іздеу тапсырмаларында барлық деректер анықталған идентификациялы жадыда сақталады, қатынас туралы айтқанда ең алдымен деректер жиынтығымен байланысқан идентификациялаушы деректерге қатынаса алады.

Бірдей жазбалар тізімінен тұратын файлға қатынас орнату керек делік, олардың әрқайсысы кілттік сөздік тиімді мәніне ие. Іздеудің ең қарапайым тәсілі – іздеу критериін қанағаттандыратын кілт мәні табылғанша файлдан әрбір жазбаны қарастырады. Әрине, бұл тәсіл аса тиімді емес, бірақ файлдар жазбада кілттік сөз мәні бойынша реттелмеген. Файлдағы жазбаларды реттеу үлкен уақыт шығынын талап ететіндігіктен және әрбір жазбаны енгізгеннен кейін орындалу керек болғандықтан қолданылмайды. Сондықтан, сұрыптау және іздеу операцияларын жылдам орындауға мүмкіндік беретін сәйкес жазбалар файлда басқа құрылымға көшіріледі. Деректерге қатынасқан кезде осы құрылымның басында сәйкес кілт мәндері табылады, ал содан кейін онымен бірге сақталатын көрсеткіштер файлдан жазбаларды алады.

8.8 . Деректер моделін таңдау

Кірделі деректер типінің көптеген түрлері бар, бірақ үлкен тәжірибелік материалда жүргізілген зерттеулер олардың арасынан бірнеше жалпылама түрлерін ерекшелеп алуға болтынын көрсетті. Жалпыланған құрылымдар нақты әлемнің деректері туралы көрсетілімдерді сипаттайтындықтан деректер моделі деп те аталады.

  Кез-келген деректер моделі үш компоненттен тұруы керек:

1. деректер құрылымы – деректерді көрсету үшін қолданушы көзұарасын сипаттайды.

2. Деректер құрылымында орындалатын жіберілетін операциялар тізімі. Деректер моделі кем дегенде сақтау құрылымын сипаттайтын деректердің анықтау тілінің болуын, деректерді модификациялау және жою операцияларын қосатын деректердің манипуляциялау тілінің болуын жобалайды.

3. Біртұтастықтың шектеулігі – формальдысипатталған ережелер негізінде пәндік аймақтың сәйкес деректерін қолдау механизмі.

ДҚБЖ-де тарихи даму үдерісінде келесі деректер моделі қолданылды:

        иерархиялық

        желілік

        реляционды

Деректердің реляционды моделі қатынастардың және кестедегі көрсетіліміне, сонымен қатар байланыстар арасындаға қатынастарға байланысты. Деректердің реляционды моделін еі алғашқы рет Кодд ұсынған. Деректерді құрылымдау бір ғана құралы релыциондық модельде қатынас болып табылады. Қатынастар барлық жиын қасиеттеріне ие.

Деректердің желілік моделі кестелік және графтық көрсетілімдерде орнатылады. Граф төбелеріне кесте түрінде көрсетілетін кейбірнегіз типтері сәйкес келеді, ал доғаларға байланыс функционалды болатын байланыс типтері сәйкес келеді.Желілік модельдің шектеуі М:N типті төбелер арасындағы көрсетілімдерден тұрады.

Деректердің иерархиялық моделі реттелген бұтақпен көрсетіледі. Егер ішкі бұтақтардың қатысты реті, яғни төбелердің орналасу қатынасы маңызды болса, бұтақ реттелген деп аталады. Бұдан басқа функционалды байланыстарға сәйкес келуші доғалар үнемі түбірден бұтақ жапырақтарына бағытталған. Мұндай құрылымды диаграмма деректерді анықтаудың иерархиялық бұтағы деп аталады.