4. Тежегіштер

Жүккөтергіш немесе көлік машиналарының қозғалысына кедергі тудырушы қозғалсыз жағдайында жүкті ұстап тұруына мүмкіндік беруші, жүкті түсіру жылдамдығын реттеуші қондырғыны тежегіш деп атайды. Осы универсалдылығы (жан-жақтылығы) тежегіш түрлерінің көбеюіне əкеледі.: стопорлы, төмен түсіргіш жəне құрастырылған; соңғылары бір уақытта түсіру жылдамдығын реттеу жəне жүкті тоқтату үшін қызмет етеді. Тежегішті төмендегі белгілері бойынша топтастыруға болады. Стопорлы, төмен түсіруші жəне құрастырылмалы; соңғылары бір мезгілде түсіру жылдамдығын реттеу жəне жүкті тоқтату үшін қызмет етеді. Тежегішті төмендегі белгілері бойынша топтастыруға болады: жұмыс бөліктерінің құрылымдары бойынша-радиальдық (тарамдалған басуымен (науалы, тартпалы жəне остік басуымен (дискілі, конусты); тұйықтаушы күші жасау (тудыру) жолдары бойынша-серіппелі, жүктік, бұрылмалы, гидравликалық, электромагниттік, қолдық; жұмыс сипаттамасы бойынша-нормал- бекітілгені, нормал-ажыратылғаны, ашылғаны (механизмді тоқтату үшін оператормен тұйықталады), жабылғаны (механизм жұмысының кезінде 5ана ажыратылады); бір жақты жəне екі жақтылық қозғалыс (бір немесе екі жағына бұрайтын кезіндегі білікті тежейді); қозғалу (əрекет ету) принципі бойынша-автоматты (электромагнитті, электргидравикалық немесе электрмеханикалық жетектерімен жəне басқарушы (педаль жəне басқару тұтқаларының көмегі кезіндегі).

Механизмнің ең жүрдек білігі тежегіш қондырғыларының орны болып табылады, аз бұраушы моменті қай жерге əрекет əсер етеді. Тежегіш төмен (аз) тежегіш моментін дамытып, ең төмен габарнитпен қалады.

1. Тежегіш есептерінің жалпы принциптері.

Электротежеуді пайдалану есебімен оны азайту мүмкіншілігінің есебінсіз. Тежегіш моментінің толық шамасына сəйкес тежегіштердің есебін жүргізеді Т₁ тежегіш моментін анықтау үшін бəрі белгілі болу керек: жұмыс сипаттамасының орындайтын механизмімен, механизм жұмысының тəртібімен, механизмнің құралмалы жəне есептік мəліметтері (тасымалданушы жүктің ауырлық шамасының күші жəне механизмнің жекелікң элементері) айналыс шамасы-механизм элементтерінің инерция моменті, қозғалыс жылдамдығы, берілістік қатынастар, к.п.д. берілісі жəне т.б.); механизмнің кинематикалық кестесіндегі тежегіш қондырғыларының орны (қондырғылар орындарының таңдалуына байланысты тежегіш моментінің шамалары əр түрлі); Т_бұр тежегіш білігіндегі бұраушы моменті, тежегіш білігінің айналу жиілігі. Тартпалы тежегіштерді қолдану барысында міндетті түрде тоқтату кезіндегі тежегіш шкивтарының айналу батығыт білу керек.

Тежегіш есептерінің жалпы принциптері төменде көрсетілгендермен сай келеді:

а) Т_T > Т_KP – бұраушы моментке қарағанда тежегіш моменті үлкен (көп) болуы тиіс; меншікті қысым;

б) тежегіш трущихся бетінде туындайтын меншіктік қысымы трущихся бетіндегі тым көп тозудың алдын алу мақсатында жіберілетіннен (берілетіннен) аз болуы тиіс; в) ^О  [^О ]- берілетінен тежегіш шкивының қыздыру сынап бағанасы шамадан аспау керек. q_mах

[q] - тежегіш шкивының қыздыру сынап бағанасы шамадан тыс аспауы керек. Шамадан тыс температураның көтерілуі үйкеліс коэффициентін азайтуға əкеп соғады. .

Тежегіш шкивының қызуы үйкелудің жекелік қуаттылығына пропорционал, сондай- ақ жуықтау есептеріне шарттарын пайдалануға болады.

А q v A

мұндағы А –үйкелістің , - үйкеліс коэффициенті, q – меншіктік қысым, ν-айналма жылдамдық.