5. Жүккөтергіш машиналардың тежегіш жабдықтары

1. Тежегіш қондырғылар жөніндегі жалпы мəліметтер

Жүккөтергіш машиналардың жұмысы өндірістік алаңдар үстімен көтеру жəне жүк ауыстыру жұмыстарымен байланысты, сол себепті көтерілген кездегі жүкті берік ұстап тұру қажеттілігі туындайды жəне қажетті уақытында машиналар дер кезінде тоқтатылады. Бұл мақсатта тежегіш қондырғылары деп аталатын үлкен механизм топтары қызмет атқарады.

Механизмдердің тежелуі тежегіш қондырғыларының, сондай-ақ электрлік жолының көмегімен іске асырылады.

Жүктің бір қалыпты түсілілуі мен қозғалыс жылдамдығының азаюын тоқтатқанға дейін электрлік жолмен іске асуы мүмкін. Бірақ оның тыныштық жағдайда сыртқы күштің əсерімен (ауырлық күші, салмағы, желден, жүктің теңселу күшінен) ұстап тұруына механикалық тежегіш қондырғыларын қолдануды талаптар қойылады; қозғалыстың сенімділігі мен тоқтаусыздылығы; аз уақытта меңгерілуі (жұмыс істеуі), тежеу моментінің үдей түсу жаттықтылығы.

5.1- сурет. Тежегіш қондырғылардың сипаттамалары. 1 – электромагнитнитті тежегіш; 2- тежегіш генераторы

2. Тежегіш қондырғыларды топтастыру

Тежегіш қондырғыларыын мынандай белгілері бойынша топтастыруға болады:

1. міндеті бойынша-қозғалмайтын (тоқтаған) жағдайына механизмдерді ұстап тұруда ғана қызмет ететін қондырғылар; қозғалмайтын жағдайда механизмдерді ұстап тұру ретінде қызмет ететін қондырғылар, сондай-ақ оның тоқтау (тежегіш) жылдамдығын реттеуге арналған қондырғылар ;

2. Қозғалыс (əрекетету) принциптері бойынша-фрикциялы ілініске, электрмагнитіне негізделген (құрылған).

Тежелу барысындағы төмен түсірілетін жүктердің потенциалды энергиясы мен қозғалатын массаның кинематикалық энергиялары үйкеліс арқасында жылуға, тежегіш

бөлшектерінің серпімді деформацияларының потенциалды энергияларына жəне бөлшектердің механикалық тозу жұмыстарына жəне механизмдеріне (иінтіректер, сырықтар, біліктер) ауыстырылады.

3. Тоқтаулары (өшірілуі)

Тоқтаулар қарапайым тежегіш қондырғысына жатады. Олар қозғалыстың фрикциялық принципіне немесе ілініс принципіне негізделген.

Бір бағытта қозғалу, тез істен шығуы мен механизмнің тоқтатылуы –тоқтау жұмыстарының негізгі ерекшеліктері болып саналады.

Жүккөтергіш машинаға фрикциялы тоқтаулардың бірнеше түрін қолданады: жұдырықшалы, аунақшалық, храптық (тіреуіштік) беріктік жүк.

Жұдырықшалы тоқтау (5.2 - сурет) (1) шкивтен, отырылған біліктігі (3) механизмнен жəне (2) жұдыршалардан тұрады. Сағат тіліне қарсы шкивті айналдыру кезінде жұдырықша қозғалысқа елеулі кедергіні тудырмай-ақ шкив бойынша жылжиды (сырғиды). Кері айналдыру кезінде жұдырықшаның өздігінен сыналуы өрбиді. N нормал күші көбейіп, F_TP= N үйкеліс күші шкивті тоқтатады. Тоқтау жұмыс қажеттілігінің шарттары:

^Рокр

_2Т_Т

D_Т

NtgN Ntg

мұндағы -үйкелу бұрышы. Бұдан . Жұдырықшалы тоқтаудың кемшіліктері 0

- 0₁ жұдырықшалары үшін жұдырықша «тез өсу» салдарынан қатардан шығып қалуы мүмкін, демек N нормал күші өте үлкен (тозу, деформация), ал бұрышы кішкентай (цилиндралық шкивтер үшін 7 - 8°).

Храптық тоқтау (5.3 - сурет) (2) механизмнің білігіне жəне (3) құлаққа (шаппаж) бекітілген (1) тісті храп доңғалағынан тұрады, ондағы осі механизмнің қозғалмайтын элементіне орнатылған. Құлақша (шаппа) храп доңғалақтар ілінісіндегі оның қозғалысын тоқтатып, сондай-ақ жүк түсіру жағына механизмнің қозғалысын жəне көтеру жағына қозғалысты тоқтатпай кіреді. Осындай қондырғыларды храпты доңғалақтарының тістері мен құлақшалары қатты тозғандықтан, сондай-ақ жұмыс уақытындағы шуылға қол жетегінің механизмін қолданады.

Храптық тоқтаудың беріктігінің есебі тісті доңғалақтардың есебіне ұқсас келеді. Храптық доңғалақтың тістерінің майысуын есептейді. Храптық доңғалақтары диаметрін азайтып (айналма жылдамдығын азайту мақсатында) үлкен қадамымен жəне Z = 10 - 24 тістер санымен жасалынады.

5.2 - сурет. Жұдырықшалы.

1-шкив; 2 - жұдырықша; 3 – білік; 4 – груз.

.

5.4 - сурет. Аунақшалы тоқтаулар.

1 - корпус; 2 –төлке; 3 - ролик; 4 –серіппе.

Аунақшалардың сағат тілі (1 корпусының қозғалмайтын кезіндегі) сыналық науашаның (пазаның) ең үлкен бөлігіне үйкеліс күшімен беріліп, (1) корпусына (2) төлкенің еркін айналысын қамтамасыз етеді. Айналыстың бағытын өзгерту барысында аунақшалар сыналық наушаның (пазаның) тар бөлігіне беріліп, аунақшалар сыналанып, төлке тоқтатылады.

Тоқтаудың құрылмасына науашаның (пазаның) тар бұрышына аунақшаларын сығымдайтын 4 серіппей қосады.

Аунақшаларды F_r нормал күшінен қысудың (сығудың) түйіспе кернеуіне есептейді:

F_r 2T /(zfD)

мұндағы Т – тоқтаудың аунақша білігіне əрекет етуші (əсер ет) бұраушы моменті, z – аумақшалардың саны (z=4); f=0,06 – корпустың болаттық тегістелген (цементтелген жəне суарылған) беті бойынша болат аунақшасының үйкеліс коэффициенті; D корпустың ішкі диаметрі.

Өзінен-өзі тежелу шарттарынан теңсіздігі сақталуы тиіс:

f tgtg(/ 2)

мұндағы а = 6 - 8° сыналану бұрышы;

cos(2a d ) /(D d ) ; а – айналыс осінен

төлкелер жазықтығына дейінгі арақашықтық; d – аунақша диаметрі.

Аунақшаның ұзындығын ( l =1,5 кезіндегі) жіберілетін қысым сызығы бойынша

шамалап анықтайды.

l F_r /, қайда [ ] = 4,6 кН/см – цементтелген жəне суарылған

көміртекті болат жіберілетін сызықтық қысымы.