2. Tasks for IWS: Prepare a report: “Consequences of Mongolian invasions.”

3. Task for IWS under a teacher’s control: Write a short essay: “Political arrangement of Mongolian state”.

4. Home tasks: Find information about division of Kazakhstan territory by Mongols and prepare a map.

5. List of the reference on the theme

1. Асфендияров С. Д. История Казахстана (с древних времен): Уч. Пособие. / Под ред. А. С. Такенова. – Алма-Ата, 1993. – 2-е изд.

2.  История Казахстана с древнейших времен до наших дней. Очерк. – Алматы: Дәуір, 1993.

3.  История Казахстана: Пособие для студентов. – Алматы: Казинтерграф, 1998.

4.  Кан Г. В. История Казахстана: Учеб. Пособие. – Алматы: ВШП Әділет, 2000.

5.  Оразбаева А. И. Курс лекций по истории Казахстана для студентов неисторических факультетов. Часть 1. Древняя и средневековая история Казахстана. – Алматы: Қазақ университетi, 2001.

 Lecture 7: Disintegration of Mongolian state and Foundation of new states                  

The objective of the lecture: Peculiarities of new sates, which were founded after disintegration of Mongolian empire.

Outline of the lecture:

1. Ak-Horde

2. Khanate of Abulkhair

3. Nogai Horde

Ak-Horde

  New state Ak-Horde was founded on the territory of Eastern Dashti-Kypshak in the XIII – in the beginning of XV cc. (1300-1425).

    Orda-Ejen one of the sons of Jushi received the eastern part of Jushi’s ulus. At first, Ak-Horde occupied the territory of north-eastern Zhetisu, banks of Irtysh, steppe of Ulutau and Karatau.

    Between Jaik, Irgiz, Tobol and Sarysu and lowest part of Syrdarya was established Ulus of another son of Jushi – Shaiban.

     In the middle of XIII c. the capital of Ak-Horde was situated near the lake Alakol. In the XIV c. the power of the sons of Orda-Ejen spread on Ulus of Shaiban and all territory of Kazakhstan, expect Zhetisu, submitted to Orda-Ejen’s son, only Zhetisu was under the power of Shagataids. Political center of Ak-Horde displaced to the south of Kazakhstan and Sygnak became the capital of Ak-Horde. Ak-Horde was inhabited by turkic-speaking tribes. Some of them were local tribes; some of them came after Shingiskhan’s invasion from eastern regions. So, kypchaks, naimans, uisuns, argyns, karluks, kereits, kanglys, mangyts and others lived on the territory of Ak-Horde.

     Social-political arrangement of Ak-Horde: The political history of Ak-Horde we can divide into three parts:

1. Ak-Horde fought for liberation of Eastern Dashti-Kypshak from Golden Horde.

2. Khans of Ak-Horde interfered in internal affairs of Golden-Horde.

3. Struggle against aggression of Mavrenakhr’s governor – Timur and Timurides.

     Ak-Horde received full independence from Golden Horde when khans Erzen and Mubarak ruled. Development of Ak-Horde begun in the ruling of Urus khan in 60-70-s of XIV c. In the first quarter of XV c. Ak-Horde was divided into two parts: on the west Nogai Horde was founded, Nomadic Uzbek Khanate on the East.

Khanate of Abulkhair

Khanate of Shaibanid Abulkhair was founded on the territory of Kazakhstan in 20-s of XV c. Disintegration of Ak-Horde and feuds of Jushides was a result of separation of Abulkhair’s Khanate. Strives of Jushides finished by death of Barak, khan of Ak-Horde. In 1428 Abulkhair – son of Davlat-sheikh – Oglan was declared a khan. Abulkhair created independent state and ruled 40 years (1428-1468).

    Territory of Abulkhair Khanate stretch from Jaik on the West to Balkhash on the East, from the lower part of Syrdarya and Aral Sea on the South to the Tobol and Irtysh on the North. The ethnical structure of Khanate was very complicated: Kypchaks, Naimans, Mangyts, Karluks, Kangles, Uisuns, Uigurs and others.

    Subsequently, on the territory of Abulkhair khanate was formed Middle Zhuz of Kazakh people. In the end of XIV – and in the first half of XV c. they were known as an “Uzbeks” and khanate of Abulkhair as a state of nomadic Uzbeks or Uzbek Khanate.

    40-years ruling of Abulkhair were a period of civil strives (feuds) and uninterrupted wars. In 1430 he conquered Khorezm and plundered Urgench. In 1446 he took away from Timurids such towns as Sygnak, Suzak, Ak-Kurgan, Uzgend, Arkuk and presented this towns to leaders of tribes, which supported him.

    Sygnak became the capital of khanate (Tara and Ordu-Bazar were the capital of Ak-Horde before). In 50-s of XV he plundered Samarkand and Bukhara; he interfered in internal feuds of Timurides. But in the 1457 he was defeated by Oirats near the Sygnak. Oirats invaded to the South-eastern and South Kazakhstan.

    The Shingizids dissensions weakened Abulkhairs Khanate and sultans left him. In 50-60-s of XV c. Sultans Zhanibek and Kerey quarreled with him and struggled against the Shaibanids for restoration of power of Ak-horde khans’ dynasty. Zhanibek was a son of the last ruler of Ak-Horde Barak-khan. Zhanibek and Kerey, having united tribal groups of nomad and semi-nomad population of Dashti-Kypshak, which were depending on them, moved to the territory of Western Zhetysu in Mogulistan in the form of protest in 1459-1460. Esen-Buga, the ruler of Mogulistan united with the Kazakh leaders, hoping to protect of Mogulistan’s borders from Abulkhair, Timurids, Kalmyks.

   In 1468 Abulkhair began campaign to Mogulistan, but he died on the way to Mogulistan. His successor Shaikh Khaidar was killed in feuds between numerous Jushides. Khanate of Abulkhair was disintegrated.

Nogai Horde

    Nogai Horde was founded on the territory of Kazakhstan after disintegration of the Mongol empire: between Ural and Volga (Jaik and Edil) and occupied part of Western Kazakhstan.

    Ak-Horde, Mogulistan and Nogai Horde had many commonalities in state system: ulus organization of the nomad population, structure of the ruling (khan) power and army, taxation system. In general, these forms and structure were taken from Mongolian empire and were remained in the Kazakh Khanate.

    Nogai Horde separated from Golden Horde at the end of XIII c. and the process of separation was ended in the ruling of Edyge (1396-1411) and his son Nur-Ad-Din (1426-1440). So, Edyge was the first khan of Nogai Horde. He held all power in Golden Horde during 15 years. He had 20 sons and through them he ruled by Golden Horde.

    What tribes inhabited Nogai Horde? Mangyts – played the main role in political life, but konrats, argyns, alchin, alash, tama and so on, inhabited Nogai Horde.

Лекцияның мақсаты: Моңғол империясы ыдырағаннан кейін пайда болған жаңа мемлекеттердің ерекшеліктерін көрсету.

Лекцияның жоспары:

1. Ақ Орда

2. Әбілқайыр хандығы

3. Ноғай ордасы

Ақ Орда

XIII – XV ғасырдың басында (1300-1425) Шығыс Дәшті Қыпшақ жерінде Ақ Орда мемлекеті пайда болды.

Жошының баласы Орда Ежен Жошы ұлысының шығыс бөлігін өзіне қаратып алды. Біріншіден, Ақ орда Жетісудің солтүстік - шығыс аумақтарына ие болды, сондай-ақ Ертістің жағалаулары мен Ұлытау мен Қаратаудың жерлеріне ие болды.

Жошының басқа ұлы Шайбанидың ұлысы пайда болды. Оған Жайық, Ырғыз, Тобыл және Сарысу өзендерінің арасындағы жерлер мен Сырдарьяның төменгі ағысы кірді.

XIII ғасырдың ортасында Ақ Орданың астанасы Алакөл өзенінің жанында болды. XIV ғасырда Орда Ежен ұлының билігі Қазақстан территориясындағы Шайбани ұлысына жайылды, тек қана Жетісудан басқа, өйткені Жетісу Шағатайдың билігінде болатын. Ақ Орданың саяси орталығы Оңтүстік Қазақстанға ауысты, және Сығанақ Ақ Орданың астанасына айналды. Ақ Орда түркі тілдес тайпалардан құралды. Кейбіреулері, жергілікті тайпалар кейбіреулері шығыстан келді (Шыңғысханның жорықтары нәтижесінде). Сайып келгенде, қыпшақтар, наймандар, үйсіндер, арғындар, қарлұқтар, керейлер, қаңлылар, маңғыттар және басқа тайпалар, Ақ орда аумағында тұрды.

Ақ Орданың әлеуметтік саяси құрылымы: Ақ орданың саяси тарихы үш бөлімге бөлеміз:

1. Ақ орда Алтын ордамен Шығыс Дәшті Қыпшақ үшін соғысты.

2. Ақ орданың ханы Алтын орданың ішкі мәселелеріне араласты.

3. Мавреннахрдың билешісі Тимуридтердің агрессиясына қарсы күресті.

Ерзен және Мүбарақ хан кезінде, Ақ орда Алтын ордадан толықтай тәуелсіздігін алды. XIV ғасырдың 60-70 жылдары Ақ орда Орыс хан кезінде гүлдене бастады. XV ғасырдың бірінші он бес жылдығында Ақ орда екіге бөлінеді: батыс жағында Ноғай Ордасы құрылады ал шығыс жағында көшпелі Өзбек Хандығы құрылады.

Әбілқайыр Хандығы

XV ғасырдың 20 жылдарында Қазақстан территориясында Шайбани Әбілқайыр хандығы пайда болды. Ақ орда мен Жошы феодалдарының ыдырауы нәтижесінде Әбілқайыр хандығы бөлінді. Жошылардың гүлденуі Ақ орданың ханы Барақтың өлуімен бітеді. 1428 жылы Дәулет Шейх Оғланның ұлы Әбілқайыр хан етіп жарияланды. Әбілқайыр хан тәуелсіз мемлекет құрды және оны 40 жыл басқарды (1428-1468).

Әбілқайыр хандығының территориясы Жайықтан Балқаштың батысының шығысына қарай, Сырдарьяның төменгі ағысынан Арал теңізінің оңтүстігіне дейін және Тобылдан Ертістің оңтүстігіне дейін жайылды. Хандықтың этникалық құрамы өте күрделі еді: қыпшақтар, наймандар, маңғыттар, қарлұқтар, қаңлылар, үйсіндер, ұйғырлар т.б.

Кейіннен, Әбілқайыр хан территориясында қазақ халқының Орта жүзі пайда болды. XIV ғасырдың соңында және XV ғасырдың бірінші жартысында олар «өзбектер» деп аталды және де Әбілқайыр хандығы көшпелі өзбек немесе Өзбек хандығы деп аталды.

    Әбілқайырдың 40 жыл билеген жылдары азаматтық және таусылмас соғыстармен ерекшеленді. 1430 жылы ол Хорезмді жаулап алды және Үргенішті тонады. 1446 жылы ол сондай-ақ Тимуридтерден Сығанақ, Созақ, Ақ қорған, Үргеніш, Арқұқ және оларды қолдаған тайпалардың бастықтарын жаулап алды.

Сығанақ хандықтың астанасы болды (Тара және Орда Базар Ақ орданың бұрынғы астаналары болды). XV ғасырдың 50 жылдары ол Самарқанд және Бұхара қалаларын тонады, Тимуридтердің ішкі мәселелеріне араласты. Бірақ, 1457 жылы ол Сығанақ маңайында Ойраттар тарапынан талқыланды. Ойраттар, Оңтүстік Қазақстан мен оңтүстік шығысын жаулап алды.

Шыңғысхан ұрпақтары Әбілқайыр ханды әлсіретті және сұлтандар оны тастап кетті. XV ғасырдың 50-60 жылдарында Керей мен Жәнібек сұлтандары Әбілқайырмен соғысты және де Ақ Ордалықтардың үстемдігін қалпына келтіру үшін Шайбанидтерге қарсы күрес жүргізді. Жәнібек Ақ Орданың соңғы ханы Барақтың ұлы еді. Жәнібек пен Керей бастаған көшпелі және жартылай көшпелі Дәшті Қыпшақ халқы Батыс Жетісу мен Моғолстанға наразылығымен 1459-1460 жылдары көшті. Moғолстан басқарушысы Есен Бұқа қазақ көсемдерімен бірігіп, Моғолстанды Әбілқайырдан, Тимуридтерден және қалмақтардан сақтап қалды.

1468 жылы Әбілқайыр Моғолстанға жорық жасады, бірақ ол жолда қайтыс болады. Оның ізбасары болып, Шайх Қайдар Жошылар тарапынан өлтіріледі. Әбілқайыр хандығы ыдырайды.

Ноғай ордасы

Ноғай ордасы моңғол империясы ыдыраушылығынан кейін Қазақстан аумағында негізі салынған болатын: Қазақтанның батыс бөлігіндегі Еділ мен Жайық өзендерінің арасында орналасқан.

Ақ орданың мемлекеттік жүйесінің ұқсастығы Moғолстан және ноғай ордамен ұқсас болды: - көшпелі халық ұйымдар ұлысы, билеушілер құрылымы (хан) және әскерлер, салық салу жүйелері. Жалпы, бұл түрлер және құрылымдар Моңғол империясынан алынған болатын және қазақ хандығында қалды.

Ноғай ордасы Алтын Ордадан бөлінген болатын XIII ғасырдың соңында және бөліну үрдісі Eдігенің (1396-1411) және оның ұлы Нұр-Әддин (1426-1440) билігі кезінде тоқтатылған болатын. Сайып келгенде, Eдіге ноғай орданың бірінші ханы болды. Ол 15 жыл ішінде Алтын орданың билігін ұстады. Ол 20 ұлдары арқылы Алтын орданы биледі .

Қандай тайпалар ноғай ордада өмір сүрді ? Саяси өмірде басты рольде мaңғыттар ойнады, бірақ қоңыраттар, арғындар, алшындар, алаштар, т.б. ноғай орданы қоныстады.

Glossary

Successor	Приемник	Мұрагер
Claim	Требование	Ұстаным
Feuds	междоусобицы	Феодал
Stretch	Простираться	Орын тебу
Complicated	сложный, запутанный	Қиын
Rob, plunder	Грабить	Тонау
Take away	Отобрать	Алып қалу
Dissension	Разногласие	Әр түрлі пікірталас

1. Tasks for IWS: Prepare a report: “Consequences of Mongolian invasions.”