2. Tasks for IWS: Make up a table: “Political history of Mogolistan”

3. Task for IWS under a teacher’s control: Write a short report: “Timur’s invasion to Mogolistan”.

4. Home tasks: Compare economics and political history of Ak-Horde and Mogolistan.

5. List of the reference on the theme

1.  Асфендияров С. Д. История Казахстана (с древних времен): Уч. Пособие. / Под ред. А. С. Такенова. – Алма-Ата, 1993. – 2-е изд.

2.  История Казахстана с древнейших времен до наших дней. Очерк. – Алматы: Дәуір, 1993.

3.  История Казахстана: Пособие для студентов. – Алматы: Казинтерграф, 1998.

4.  Кан Г. В. История Казахстана: Учеб. Пособие. – Алматы: ВШП Әділет, 2000.

5.  Оразбаева А. И. Курс лекций по истории Казахстана для студентов неисторических факультетов. Часть 1. Древняя и средневековая история Казахстана. – Алматы: Қазақ университетi, 2001.

Lecture 9-10: Kazakh Khandom in XV-XVII cc.

The objective of the lecture: To show the reasons of the foundation of Kazakh Khandom, territory, population, activity of Kazakh Khans in XV-XVII cc... Ethnogenesis of Kazakh people. Term “Kazakh”. Relationships of Kazakh Khans with neighbor states. Struggle for Syrdarya towns.

Outline of the lecture:

1.       Foundation of the Kasakh Khandom.

2. Kazakh Khandom in the end of the XV c.

3.       Kazakh Khandom in the XVI c.

4.       Kazakh Khandom in the XVII c.

    The territory of Kazakh Khandom.  Kazakh Khandom occupied the territory lesser, than the territory of settling of Kazakhs in the different periods of existence (XV-XVII c.). For example, Zain ad-Din-Vasiphi in his work “Badai al-vakai” wrote, that Kazakhstan ёoccupied the territory between Shu and Talas (period of khanes Zhanibek and Kerey).

Author of “Nikhman name-i-Bukhara” wrote that the Kazakhs settled from Edil to Syrdarya. According to Russian sources “Knige Bolshomu Chertezhu” (XVII c.) Kazakhs settled along the middle flow of Syrdarya and in Sarysu, near the Ulytau (Sary-Arka).

    Foundation of Ak-Horde, Khanate of Abulkhair, Mogulistan, and Nogai Horde had the great meaning in the forming of Kazakh statehood. These statehoods had many commons: organization of ulus system, structure of Khan Power, organization of military forces, taxation and so on.

    Ak-Horde, Khanate of Abulkhair, Mogulistan and Nogai Horde prepared conditions for genesis of Kazakh people, for consolidated Kazakh, nogai, Kyrgyz, Uzbek, Uigur peoples.

Khanes Zhanibek and Kerey. The concrete course of Kazakh Khanate forming was connected with an inside, political situation of two states – Abulkhair Khanate and Mogulistan. The Shingizides dissension weakened Abulkhair’s Khanate and his fought with his enemies couldn’t consolidate the khan’s power. Sultans Zhanibek and Kerey quarreled with Abulkhair and struggled against the Shaibanides for restoration of power of Ak-Horde khan’s dynasty. According to historical chronicles Zhanibek and Kerey were closed relatives. Both of them had a right on power. Zhanibek was a son of last ruler of Ak-Horde Barak-Khan. Kerey was elder, than Zhanibek.

  Zhanibek and Kerey, having united tribal groups of nomad and semi nomad population of Dasht-i-Kipshak, which were depending on them, moved to the territory of Western Zhetysu in Mogulistan in the form of protest in 1459-1460. Esen-Buka, the ruler of Mogulistan united with the Kazakh leaders, hoping with their help to guarantee security of Mogulistan’s frontiers against Abulkhair, the Timurides, Kalmyks territorial claims.

    In 40-50-s of XV c. Zhanibek and Kerey occupied the territories of southern Kazakhstan, lower Syrdarya, and nothern Turkestan. Suzak, Sygnak, Sauran and other fortress belonged to Zhanibek and Kerey. Tribes, which supported Zhanibek and Kerey couldn’t move in steppe regions, and Abulkhair tribes couldn’t move to lower Syrdarya and Karatau.

    In 20-s years of XV c. Oirats invaded to Zhetisu. In 1457 Abulkhair was defeated by Oirats and Abulkhair conclude shameful treaty.

    In 1462 after Esen-Buka’s death in Mogulistan the total anarchy came in fact. Attempts of the Mogul rulers to seize the important economic and strategic Syrdaria towns in the south of Kazakhstan didn’t change the general political situation; their power in Zhetysu was growing weaker. In these conditions foundation of the Kazakh Khanate in the valleys of the Shu and Talas rivers was quite natural act.

    East Turkestan historian Mukhammed Khaidar Dulaty in his work “Tarihi-Rashidi” dated the time of forming of Kazakh Khanate in 1466. Abulkhair’s aspiration to prevent forming of the Kazakh Khanate and strengthening of Zhanibek and Kerey were vain. The number of tribes, which were dependent on Zhanibek and Kerey, had been increasing, particularly after Abulkhair’s death in 1468, so that the number of the people, which gathered near them, reached 200000 men.

    Sources tell us about active foreign policy of the first Kazakh Khans, directed to widening of the khanates territory and becoming firmly established their power over the Syrdarya towns and the steppe regions of the Eastern Dasht-i-Kipshak.

Kazakh Khandom in the end of XV and in beg. of XVI c.

1) Khandom of Abulkhair disappeared.

2) Timurides lost power in Mavrenakhr and in the beg. of XVI c. fought with the grandson of Abulkhair – Mukhamad Shaibani.

3) Mogulistan was disintegrated into several independent states.

4) Golden Horde was disintegrated into Siberian, Astrakhan and Kazan states.

    After Abulkhair’s death, Kazakh Khans began struggle for power. Their main rivals were – son of Abulkhair – Shaikh-Khaidar and grandsons – Mukhamed Shaibani and Makhmud-sultan.

    After death of Shaikh-Khaidar, grandsons of Abulkhair escaped to Turkestan; just here the main historical events begun.

    The main reason – economic and strategic position. Syrdarya towns were important economic-commercial centre for population of steppe regions. These towns were a solid fortresses and administrative-political centers. The middle and lower parts of Syrdarya were the rich pastures for Kazakh tribes.

    The same reasons we can see on the territory of Dasht-i-Kipshak. Struggle between Shaibanides, Timurides and Moghul khans. During 30 years, they have fought between each others. In 70-s of XV c. were a few battles near Sauran, Suzak and other places. For example, Yassy and Turkestan were captured by Kazakh Khan Muhammed Shaibani. The leader of Kazakh army was a khan Burunduk (son of Kerey) at that time. According to one source he was declared as a Khan in 1470, according to others in 1480.

    In 80-90-s of XV c. The struggle for Syrdarya towns was continued. As a result, in the end of XV c. Suzak, Sygnak, Sauran were submitted by Kazakh Khans. Mukhamed Shaibani conquered Otrar, Yassy, Uzkent, and Arkuk. He did not have forces for conquering power in steppe. So, in the end of XV c. the borders of Kazakh Khandom were extended and included the territories of Western Zhetisu, towns of Southern Kazakhstan, region of Karatau, lower Syrdarya and main part of Central Kazakhstan.

    Jushides moved from Kazakhstan to Astrakhan, Siberian and Kazan Khandoms. At the beginning of XVI c. Kazakh Khandom occupied the territory of Ak-Horde and part of Mogulistan.

    Kasymkhan (1512-1521).  The most strengthening time of Kazakh Khandom begun in the first quarter of XVI c. during the ruling of Kasymkhan – son of Zhanybek (was born in 1455). He was a famous general and participated in many battles. In 1510 Mukhamed Shaibani attempted to capture Sygnak again, but was defeated by Kasymkhan. Kasymkhan was in friendly terms with khan of Mogulistan – Sultan Said. Kasymkhan extended his power to all territory of Kazakhstan. In 1514 Sultan Said left Kazakhstan and moved to Eastern Turkestan, that’s why Kasymkhan usurpated power in Zhetisu. Borders of Kazakh state extended from Jaik to Syrdarya, from Caspian Sea to Balkhash. The population of Kazakh Khandom reached 1 million men. Kazakhstan was well-known by western countries at that time and was established diplomatic relations with Moscow state.

     Kazakh Khandom during the ruling of Khak-Nazar and Tauekel (XVI c.) After death of Kasym-khan the new wave of feuds begun between jushides, which weakened the Kazakh Khandom. The alliance was founded against Kazakh, Uzbek and moguls. Kazakh khans lost Syrdarya towns. Kazakh khan Takhir (1523-1533) was defeated by khan of Nogai Horde. He tried to return Syrdarya towns. Syrdarya towns – Sygnak, Otrar, Turkestan (Yassy from XVI c.) and others were under the power of Shaibanids of Mavrenakhr.

     The main directions of external policy of Kazakh khans were:

1)       On the south-east – against moguls and oirats.

2)       On the north-west – against nogais and tatars.

    Famous Kazakh khan Khak-Nazar (1538-1580) son of Kasymkhan tried to restore borders of Kazakh Khandom in the time of his father. But it was impossible, because:

1)       Borders of Moscow state reached Kazakhstan, after conquest of Kazan, Siberian and Astrakhan Khandoms.

2)       Time by time oirats invaded Zhetisu.

    Khan Khak-Nazar extended borders of Kazakhstan to the West and South, but in 1580 he was killed in one of the battles. After death of Khak-Nazar, Shigai (descendant of Zhanibek) was declared as a khan of Kazakh Khandom. But he ruled only two years. He participated in campaign of Uzbek Khan Abdallakh and received some towns of Turkestan for participating.

    Tauekel – son of Shigai ruled from 1586 till 1598. He seized number of towns in Turkestan region; he fought with numerous rivals – Kazakh sultans, sons of Khak-Nazar. After establishing diplomatic relations with Moscow state he undertook new campaign to Middle Asia and submitted all Syrdarya towns. He was wounded in one of the battles and died.

Kazakh Khandom in XVII c. Khan Esim – son of Shigai ruled in 1598-1628. He was the youngest khan and occupied throne, when he was 20 years old. Turkestan with its towns and also Tashkent entered into the structure of Kazakh Khanate. Thus, the long struggle of the Kazakh khans for the settled-agricultural regions of the South Kazakhstan and towns in the Middle Syrdarya was completed. From that time this region and Tashkent (for 200 years) finally entered into the structure of Kazakh state. Esim was named Kazakh «статный богатырь» for his bravery.

      After Esim’s death, his son Zhangir became a khan of Kazakh Khandom (1628-1680) and for his struggle against Zhungars he was named as «неудержимый».

    Strengthening of the Kazakh state begun in ruling of khan Tauke (1680-1718), the Kazakh union with Kyrgyzs and Karakalpaks weakened the oirat’s invasions to Kazakh lands for long time.

    However, soon hard economic and political situation in Kazakhstan was stipulated by:

1)       Ceaseless raids of oirats.

2)       Internal intestine wars.

3)       Unstable relations with Central Asian rulers.

4)       Building of the Russian military fortifications in the North, West and East of the Kazakh lands.

    Khan Tauke managed:

1)       To normalize somewhat the political situation in the state.

2)       He undertook a number of measures in order to rise of the khan power.

3)       Overcome separatism of the nobility.

4)       Consolidation of the Kazakh people.

    He looked for ways for union and peaceful relations with neighboring states. In his time the Code of the regulations of customary law “Zhety-Zhargy” determined the main principles of law and order and state structure was made up.

  With completion of Tauke-khan’s ruling the history of united Kazakh state was completed and history of three Kazakh states, established on the territory of three Kazakh Zhuz begun.

Лекцияның мақсаты: Қазақ хандығының құрылуының негізгі себептерін көрсету, территориясы, халқы. ХV-XVII ғғ. Қазақ хандарының қызметі. Қазақ халқының этногенезисі. "Қазақ" термині. Қазақ хандарының көршілес мемлекеттермен қарым қатынасы. Сырдарья қалалары үшін күрес.

Лекцияның жоспары:

1. Қазақ хандығының құрылуы.

2. XV ғасырдың соңындағы Қазақ Хандығы.

3. XVI ғасырдағы Қазақ Хандығы.

4. XVII ғасырдағы Қазақ Хандығы.

Қазақ Хандығының территориясы. Қазақ Хандығы XV-XVII ғғ. қазақтардың қоныстанған территориялардан да аз жерлерді алып отырды. Мысалы, Заинаддин Васифидің «Бадаии аль вакаии» еңбегінде Қазақстан Шу мен Талас өзенінің арасында (Керей мен Жәнібек кезінде) болды.

"Нихманнаме Бухара" кітабының авторы қазақтар Еділден Сырдарьяға дейін қоныстанғанын жазады. Ресей қайнаркөздеріне қарағанда "Книга Большого чертежа" (XVII ғ.) қазақтар Сырдарья мен Сарысу өзендері арасында таралып Ұлытаудың (Сарыарқа) жанында мекендеді.

Ақ Орда, Әбілқайыр хандықтары, Моғолстан, Ноғай ордалары қазақ мемлекеттілігін құруында үлкен үлесін қосты. Бұлар жалпы мемлекеттіліктің ұлыстар ұйымы - жүйенің, хандық биліктің құрылымы, қарулы күштердің ұйымдасуы, салық салу т.б.

Ақ орда, Әбілқайыр хандықтары, Moғолстан және Ноғай Ордасы қазақ халқының генезисіне арналған шарттарды дайындады. Қазақ, ноғай, қырғыз, өзбек, ұйғыр халықтарының қалыптасуына үлес қосты.

Жәнібек пен Керей хандары. Қазақ хандығын құрудың нақтылы қалыптасуы Әбілқайыр Хандығы мен Моғолстанның ішкі саяси жағдайымен байланысты болды. Шыңғысханның жорықтары Әбілқайыр хандығын әлсіретті. Соғыстардың нәтижесінде Хандық билігі сақтала алмады. Жәнібек пен Керей сұлтандары Ақ Ордада билігін қалпына келтіру мақсатымен Шайбанилерге қарсы Әбілқайырмен соғысты.

Тарихи деректерге сәйкес, Жәнібек пен Керей туысқандық қарым қатынаста болатын. Екеуінің де мемлекет басқаруға құқықтары болатын. Жәнібек Ақ орданың соңғы басқарушысы Барақ ханның ұлы еді. Керей Жәнібектен үлкен еді.

Жәнібек пен Керей Дәшті Қыпшақтың көшпелі тайпалық топтарды біріктіріп 1459-1460 жылдары наразылық ретінде Моғолстанның Батыс Жетісуіне көшті. Моғолстанның билеушісі Есен Бұқа қазақ басшыларымен біріге отырып, Моғолстанның егеменділігін сақтап қалу үшін Әбілқайырға, Тимуридтерге және Қалмақтарға қарсы күресті.

XV ғасырдың 40-50 жылдарында Жәнібек пен Керей Оңтүстік Қазақстан, Сырдарьяның төменгі ағысы және солтүстік Түркістанды, Созақ, Сығанақ, Сауран қалаларын жаулап алды, сондай-ақ Керей мен Жәнібек басқа да бекіністерді өздеріне қаратып алды. Жәнібек пен Керейді қолдаған тайпалар ашық далаға бара алмады, және де Әбілқайыр тайпалары Сырдарьяның төменгі ағысы мен Қаратауға көше алмады.

XV ғасырдың 20 жылдары Ойраттар Жетісуға жорық жасады. 1457 жылы Әбілқайыр Ойраттар тарапынан жеңіліске ұшырайды, сөйтіп Әбілқайыр масқара келісім-шарт жасауға мәжбүр болады.

Шын мәнінде 1462 жылы Есен Бұқаның өлімінен кейін Моғолстанда анархия басталады. Моғол билеушілерінің ұмтылысы маңызды экономикалық және стратегиялық Оңтүстік Қазақстанның Сырдарья бойындағы қалаларды бағындыруы жалпы саяси жағдайды өзгертпеді; олардың күші Жетісуда әлсірей берді. Осы жағдайларда Қазақ Хандығының Шу мен Таластың өзендерінің бойында құрылуы табиғи үрдіс болатын.

Шығыс Түркістан тарихшысы Мухаммед Хайдар Дулати, өзінің "Тарихи - Рашиди" еңбегінде қазақ хандығының құрылуын 1466 жылды ашып көрсетеді. Әбілқайырдың Қазақ Хандығын құруы мен Керей мен Жәнібекті әлсірету ұмтылысы пайдасыз болды. Тайпалардың қатары, Жәнібек және Керейге тәуелді болған тайпалардың қатары ұлғая берді, Әбілқайырдың өлімінен кейін әсіресе 1468 жылы, 200000 адам оның қарамағында болды.

Деректерге қарағанда, бірінші қазақ хандарының белсенді сыртқы саясаты территорияның кеңейтілуіне және Сырдарья қалалары мен Шығыс Дәшті Қыпшақ территориясында билік жүргізуге бағытталған болатын.