Glossary

Twofold	Двойной	Екі есе
Besiege	Осаждать	Тойтарыс беру
Tenuous	Очень тонкий, хрупкий	Сынғыш, жұқа
Resumed	Получать обратно	Қайта алу
Reluctant	Неохотный	Зауықсыздық
Reject	Отклонять, отвергать	қабылдамау
Withstand	Выдержать	Шыдау
Absorption	Поглощение	Сіңіру, жұту
Sanctuary	Убежище	Баспана
Disclaim	Отрекаться, отказываться	Безу, қайту
Illegitimate	Незаконнорожденный	Некесіз туылған
Intolerable	Невыносимый, нетерпимый	Төзуге болмайтын
Imperil	Подвергать опасности	Қауіп қатерге тап болу

2. Tasks for IWS: Make up a table: “Uprisings in the XVIII-XIX cc.”

3. Task for IWS under a teacher’s control: Write a short report: “Leaders of national-liberation movements of the XIX c”.

4. Home tasks: Write a short essay: “Colonial policy of the Russian Government in Kazakhstan”.

5. List of the reference on the theme:

1. История Казахстана с древнейших времен до наших дней. Очерк. – Алматы: Дәуір, 1993. с. 201-223.

2. Кан Г. В. История Казахстана: Учеб. Пособие. – Алматы: ВШП Әділет, 2000. с. 108-122. 

                         

Lecture 15: Administrative reforms in Kazakhstan in the XIX c.

The objective of the lecture: To show peculiarities of administrative reform of the20-s and 60-s of XIX c. Reasons of national-liberation movements in 60-70-s of the XIX c.

Outline of the lecture:

1. Administrative reforms of 20-s of the XIX c.

2. Administrative reforms in Kazakhstan in 1867-1868.

3. Uprising of Turgai and Uralsk oblasts.

4. Mangstau’s uprising (1870).

    1. The main aim of administrative reforms – liquidation traditional Kazakh political system, changing of administrative, legislative and territorial management of Kazakhstan.

    Reforms were begun in Middle juz. After death of Abylay, his son Vali was declared as a khan of Middle juz in 1781. In 1815 Bukey was declared as a second khan of Middle juz. After their death (Bukey died in 1817, Vali in 1819) new Khan wasn’t declared.

    On June 22, 1822 the “Rules on the Siberian Kirghiz” came into effect. This legislation, which applied only the Kazakhs of the Middle Horde, was the product of the eminent Russian statesmen, Michael M. Speransky – general-governor of Siberia. The new reforms divided the eastern portion of the Kazakh territory into territorial units, each with its own administration.

1.       The smallest administrative unit was the clan or aul which consist of 50-70 carts (approximately 15 families) and was headed by an elder chosen by the community.

2.       Volost, which was consist of 10-12 auls and be administrated by a sultan or member of the aristocracy chosen by the elders.

3.       Okrug, which was consist of 15-20 volosts. Each okrug administrated by prikaz.

    Okrugs of Kazakh of Middle juz was a part of “Oblast of Siberian kirgizes” and divided into internal and external okrugs. External okrugs: Karkaralinskyi, Kokchetavskyi (1824), Bayanaulskyi (1826), Ajaguzskyi (1831), Akmolinskyi (1832), Uch-Bulakskyi (1833), Aman-Karagaiskyi (1832). In 40-50-s – Kokpektinskyi, Kushmurunskyi, Alatauskyi.

    Okrug leaded by elder sultan, who elected by sutans for three years.

    Reform in junior juz. “Rulers on Orenburg Kirghiz” was proclaimed in 1824 and produced by P.Essen. Khan of junior juz Shirgazy was requested by Russians to go to Orenburg. There were formed three-tiered systems consisting of: aul, clan, regional administration. Junior juz was divided into three parts: Eastern, Central and Western.

1. Western region – included all Kazakh lands west of Ilek River and east of Aral Sea – leaded by Karatai Nur Ali uly.

2. Central region – included east to the upper course of the Toguzak and Tobol rivers – leaded by Temir Er Ali uly.

3. Eastern region – included junction of the Amudarya and Syr Darya rivers and the border with Bukhara – leaded by Juma Kudai Meni uly, a nephew of Qaip.

    In 1831 each territorial subsection of the Small Horde was divided into distance, or range districts – 8 in the western, 20 in the central, and 28 in the eastern regions. Subdivisions of the steppe continued until, by the mid-nineteenth century, there were 54 such divisions, the commanders of which were chosen by local population and approved by Orenburg.

    Khan’s power was preserved only in Inner or Bukey Horde till 1845 (between Jaik and Volga).

    2. The Provisional Statute on the Administration of the Zhetisu and Syrdarya Oblast, July 11, 1867, and the Provisional Statute on the Administration of Turgai, Akmolinsk, Uralsk, and Semipalatinsk Oblasts, October 21, 1868 were declared.

    All territory of Kazakhstan was divided into three General-governors.  The 1867 and 1868 legislation divided the Kazakh Steppe into six oblasts, each headed by military governor. The Kazakh oblasts in Turkestan – Syrdarya and Zhetisu – were under the jurisdiction of the governor-general of Turkestan. Until 1891 there was no general-governor of the steppe, Uralsk and Turgai were under Orenburg governor-general and Akmolinsk and Semipalatinsk were administrated by the governor-general of Western Siberia.

    The oblast military governors were the commanders of the troops stationed within each territory. Each oblast was divided into uezd headed by Russian officers who were assisted by local Kazakhs, usually drawn from the aristocracy. The uezd were divided into volosts and volosts into administrative auls, with these authorities elected from the Kazakh population. The volost and auls were formed on a territorial principle.

    Each volost consisted of one or two thousand households, each administrative aul of one or two hundred families.

    Each volost and uezd was having a native court and a Russian criminal court, in which the judges of the former would be elected and those of the latter appointed.

   The cost of this administrative apparatus was to be met by Kazakhs themselves, for which the one ruble seventy-five kopek cart tax was raised to three rubles in four northern oblasts, and two rubles seventy-five kopeks in Turkestan.

    The Kazakhs were also subjected to local (zemskii) taxation to maintain post roads, prisons, and schools, as well as to any traditional or religious taxes.

    The new administration also regulated the religious authorities under the jurisdiction of the ministry of interior. The Kazakhs were limited to one mullah per volost. The Volost officials were the only ones with the authority to permit the construction of the either mosques or religious schools. Once built, these structures were under the jurisdiction of the Orenburg muftiate, a subsidiary of the ministry of the interior.  This was designed to reduce the growing influence of Islam in Kazakhstan.

    The Steppe Commission had recommended that the Russians not intervene directly in the religious affairs of the Central Asians, but rather should restrict the spread of Islam. General Kaufman, the first governor-general of Turkestan, was strongly against Christian missionary activities in the steppe.

Although Muslim clergy in the sedentary regions lost power under the new law, the Muslims of Turkestan were able to continue their missionary activities among the Kazakhs of Zhetisu and Syrdarya. The Orenburg muftiate also engaged in the active of Islam by funding the construction of legal and illegal schools and mosques throughout the northern part of the steppe.

3. Uprising of Turgai and Uralsk oblasts.  News of the Provisional Statutes aroused a strong burst of anti-Russian feelings among the Kazakhs. Uprisings broke out among the Middle Horde, the Small Horde, and Adayev Kazakhs of the Mangyshlak Peninsula.

    In 1869 resistance overtook all the Uralsk oblast and western and southern parts of Turgai oblast. A majority of the fighters were the poor Kazakhs, who were most directly threatened by the tax increase, but they were led by the biis and elders, whose power base was threatened by administrative reform.

    An expeditionary force of 5.300 men and 20 guns was sent in June 1869 under the command of General V.A. Verevkin, the military-governor of Uralsk, the Russian fortresses in steppe. Some 71.000 carts had been killed by Russian troops. Fighters were arrested and sentenced to death, and many Kazakhs were sentenced to terms of between 12 and 15 years.

4. Mangstau’s uprising (1870). People, who lived in the desert and semi desert regions of the Mangyshlak Peninsula, were to be subjected to the provisional statute January 1870. The tribes of the region (Adayev Kazakhs and Turkmen) had existed as buffer zone between Russia and Khiva. In 1846 the Russians had strengthened their military presence in Mangyshlak.

    In the 1850-s the Russians had been forced to send troops to collect the required taxation. Statutes effectively cut these tribes off from their traditional summer pasturage along the Emba. Troops from Orenburg and the Caucasus seized roads and wells, and the Kazakhs who refused to accept the legislation in order to deny water for their animals.

    The new legislation required the Adayev Kazakhs to pay one-ruble zemski tax in addition to the three rubles 15 kop cart tax, that they were already paying Adayev had no currency, they were far from the Russian markets and had little to trade.

    In June 1870 General Komarov moved to Mangyshlak. In December general Komarov organized a meeting with the representatives of each of the major clans. Those communities that paid their tax peacefully to cross into Uralsk and Turgai and so travel to their traditional pasturage.

    For the next 2,5 years Russian troops lived among the Adayev  to enforce order. These troops participated in the Russian campaign against Khiva in 1873. The conquest of Khiva was completed by the spring of 1874. The Adayev resistance was defeated for the final time. The region was organized as Tran Caspian oblast and placed under the direction of the general-governor of Caucasian. The Adayev were again cut off from their summer pasturage.

Лекцияның мақсаты: XIX-шы ғасырдың 20-шы және 60-шы жылдардағы әкімшілік реформаның ерекшеліктерін көрсету және 60-70- жылдардағы ұлт-азаттық көтерілістің себептері.

Лекция жоспары:

1. XIX- ғасырдың 20-шы жылдарындағы әкімшілік реформа.

2. Қазақстандағы 1867-1868 жылдардағы әкімшілік реформа.

3. Торғай және Орал облыстарындағы көтерілістер.

4. Манғыстаудағы көтеріліс (1870).

1.Әкімшілік реформаның негізгі мақсаты – Қазақстандағы әкімшілік, заң шығаратын және территориялық басқаруды өзгертуі, дәстүрлі қазақ саяси жүйесін жою.

Патша үкіметі хандықты жоюды орта жүзден бастады. Абылай өлімінен кейін, оның ұлы Уәли 1781 жылы хан болып сайланған болатын. 1815 жылы Орта жүздегі саяси бөлінуді күшейту үшін Патша үкіметі Барақ сұлтанның екінші баласы Бөкей ханды тағына отырғызады. Олардың өлімінен кейін (Бөкей 1817 жылы, Уәли 1819 жылы) жаңа хан жарияланған жоқ.

Орта жүзді басқару үшін "Сібір қырғыздарының жарғысы" 1822 жылы, Сібір генерал-губернаторы Михаил Михайлұлы Сперанскийдің басқаруымен жасалынған болатын. Осы жұмыста желтоқсаншы Г. С. Батеньков белсенді қатысты. Жаңа реформалардың мақсаты Қазақстанның шығыс бөлімін территориялық бірліктерге бөлу, және әрбірін жеке әкімшіліктерге бөлу.

1. Ең ұсақ әкімшілік ру немесе ауыл, ол 50-70 арба (15 жанұя) дан түзеледі, және ауылды халықтың өздері таңдаған ауыл саршындары басқарды .

2. Болыс, 10-12 ауылдан түзеледі. Болыстарды ауыл старшындары таңдаған сұлтандар мен ақсүйек мүшелері басқарды.

3. Аймақ, 15-20 болыстан түзеледі. Аймақтар Омбы облыстық басқармасына бағынды, және оларға аймақтық бұйрықтар жетекшілік жасады.

Орта жүздің территориясы ішкі және сыртқы аймақтарға бөлінген. Ертістің ар жағындағы жерлер сыртқы аймаққа кірген болатын.Жеті ішкі аймақ құрылды: Қаркаралы, Көкшетау(1824), Баянауыл(1826), Аягөз (1831), Ақмола(1832), Үшбұлақ(1833), Аман-Қарағай (1834), және де 40-50-шы жылдары тағы да үш аймақ құрылды: Көкпетін, Кұсмұрын, Алатау.

Төңіректерге тек қана сұлтандар сайлайтын аға сұлтандар басшылық етті.

Кіші жүздегі реформа. "Орынбор қырғыздарының жарғысы" 1824 жылы қабылданған болатын. Орынбор генерал-губернаторы П. Эссен жасап шығарған.Кіші жүздің ханы Шерғазы Орынборға шақырылып, патшалық әкімшілікте жаңа қызметке тағайындалып,бұрынғы хан атағынан айырылған болатын.

Кіші жүз үш бөлікке бөлінді: Шығыс, Орталық және Батыс.

1. Батыс бөліміне Елек өзенінен батысқа қарай және Аралдың шығыс жағындағы жерлер кірді. Басшысы Қаратай Нұраліұлы.

2. Орталық бөлім Тогузак пен Тобылдың жоғарғы ағысындағы шығыс жақты қамтыды. Басшысы Темір Ералыұлы.

3. Шығыс бөлімі Бұқар шекарасына жақын Сырдарья мен Каланың қосылу аймағын қамтыды. Шығыс бөлімінеі Қайып ханның жиені Жұма Құдаймениұлы басшылық етті.

1831 жылға таман әкімшілік бірліктер - қашықтықтар құрыла бастады (батыста 8, 20-сы орталық бөлімде және 28-і шығыс жағында). Қазақ даласын әкімшілік бөлімдерге бөлу XIX-шы ғасырдың ортасында жергілікті халық басқаратын және Орынбормен мақұлданған 54 қашықтық құрылғанша жалғаса берді.

Хандық билік 1845 жылға дейін тек қана Ішкі ордада (Жайық пен Волганың арасы) сақталған болатын.

2. «Жетісу мен Сырдарья обылыстарын басқару жөніндегі уақытша жағдай» 1867 жылы 11 шілдеде кабылданды, және «Торғай, Ақмола обылыстарын басқару жөніндегі уақытша жағдай» 21 қазан 1868 жылы жарияланған болатын .

Қазақстанның барлық аумағы үш генерал-губернаторлықта бөлiндi. 1867 және1868 жылдардың заңдарында әрбiр әскери губернатормен басшылық ететiн алты облыстарға Қазақ даласы бөлінді. Қазақ облыстарының Түркiстанда - Сырдарья және Жетiсу - Түркiстан генерал-губернаторы юрисдикциялармен болды. Орал және Торғай 1891 жылына дейiн Орынбор генерал-губернатор астында болатын болды және, Ақмола және Семей генерал-Губерниясы жүргiзiлетiн болды.

Әскери губернаторлардың облыстары оның аумақ дислокациялалған әскерлердiң командирлары болды. Әрбiр облыс уездке бөлiнiп жергiлiктi қазақтар көмек көрсетті, орыс офицерлерi, әдеттегiдейге басшылық етедi, аристократиядан алған. Уезд болыс және болыста, Қазақстанның тұрғыннан сайланған органдармен бұларға әкiмшiлiк ауылдарында бөлiндi. Болыс және ауылдар аймақтық қағида бойынша ұйымдастырған.

Әрбiр болыс 1 немесе 200 жанұялардың әрбiр әкiмшiлiк ауылында тұрды..

Әрбiр болысы және уездi тектi ауласында және қай сайлануға және айырмашылыққа соңғы тағайындаған болуға бұрынғы судьясындағы орыс қылмыстық соты болды.

Құн мынаның әкімшілік аппарат , қазақтар өздері тиісті жауап беру , үшін қайсылардың 1 сом 75 тиынды кәрзеңкені салық үлкейген болатын 3 сом төртті солтүстік облыстарда , сонымен қатар Түркістанда 2 сом 75 тиын .

Жергiлiктi салық өндiрулер сонымен бiрге Қазақтар кез келген дәстүрлi немесе дiни салықтар пошталық тракттер, түрмелер және мектептер, сонымен бiргелердi қолдауға ұшырады.

Сонымен бiрге жаңа әкiмшiлiк iшкi iстер министрлiгiнiң юрисдикция болатын дiни өкiметтермен реттеледi. Қазақтар болыстағы бiр молдаларымен шектелдi. Жалғыздандардың лауазымды тұлғаларының болысы, өкiлеттiктермен құрылыс немесе мешiттер және дiни мектептердi рұқсат беру. Iшкi iстер министрлiгiнiң Оренбург, филиалының муфтиятын юрисдикция болатын бұл құрылымдардың пайдалануға қосуларынан кейiн. Бул Қазақстанға ислам ықпалын жасау өсіп тұрғанға азайту үшін істелген болатын .

Дала комиссия Орталық Азияның дiни iстерiнде орыс төте емес кiрiсу емес, исламның таратуы шектеуi керек болғанында үшiн кеңес бердi. Генерал Кауфман, бiрiншi Түркiстан генерал-губернаторы, даладағы христианин миссионерлiк қызметi батыл қары болды.

Отырықшы аудандардағы мұсылман дiн басшысы жаңа заңмен, Түркiстан мұсылмандарына сәйкес өкiлеттiк жоғалтып, Жетiсу және Сырдарьяның Қазақтарының арасында өз миссионерлiк қызметiн жалғастыра алғанды. Сонымен бiрге Орынбор муфтият даланың бөлiгiнiң барлық Северндерi бойынша ресми және жасырын мектептердiң құрылысы қаржыландыруының белсендi исламы және мешiттермен шұғылданады.

Кедергiнi 1869 жылда барлық облыста Оралда және Торғай облысының батыс және оңтүстiк бөлiктерiмен орады. Жауынгерлердiң көпшiлiгi өзi тiкелей түрмен салықтардың жоғарылатуларына қатер төндiретiн кедей Қазақтар болды, бiрақ олар биді және әкiмшiлiк реформаның қауiбiмен өкiмет ақсақалдар алқасымен басшыларда болды.

5, 300 еркектердiң экспедициялық күштерi және 20 сайман 1869 жылы генерал В.А.Веревкиннiң қолбасшылығымен маусымда жiберiлдi, әскери - даладағы орыс бекiнiстерiнiң жаулап алуға аттанды. Орыс әскерлерiмен кейбiр 71, 000 арбалар шайқасты. Құртушылар тұтқындалып, өлім жазасын кесілді.

4. Манғыстау (1870) көтерiлiсі. Қаңтардың алдын ала жарғысы 1870 жылы душар болу тиiстi маңғыстаудың түбек елсiзге және шөл жартылай тiрке аудандары өмiр сүрдi. (Қазақтарды және түрiкмен) өлкенiң тайпалары Ресеймен және Хиваның аралығында буферлiк зонаның ретiндесi бар болады. 1846 жылы орысы маңғыстаудағы өз әскери қатысуы мен талқандалды.

1850 жылы орыс қажетті салықтардың жинауына арналған өз әскер бағыттауға амалсыз болатын. Жарғы нақты шет қалған тайпалардың олардың дәстүрлі жайылымдарынан Орынбордан әскер Эмба және Кавказды жолдарын және құдықтарды ұстап алды, сонымен қатар қазақтар, суға қабыл алмау мақсатымен заң шығару қабыл алуға бас тартты.

Негізгі рулық қауымдардан әрбір өкілдермен мәжіліс өткізді жалпы маусымда Комарова 1870 жылы генералы желтоқсанда Мангышлаке көшті. «Ана қауымның, шекараны бейбітшіл кесіп өту Орал және Торғай және олардың дәстүрлі жайылымдарына жол жүру сондықтан.

2,5 жылда орыс әскерлері Адайлар арасында тұрды. Бұл әскерлер 1873 жылы орыстардың Хиуаға жорығына қатысқан болатын. 1874 жылы көктемде Хиуа хандығын жаулап алу аяқталды. Адайлардың соңғы көтерілісі де сәтсіз аяқталды. Аймақта Закаспий облыстары құрылып Кавказ генерал – губернаторының жетекшілігіне берілген болатын. Адайлардың жазғы жайылымын қайтадан тартып алды.