1. Glossary

Clan	род	Ру
Require	требовать	Талап ету
Community	общество	Қоғам
Aspiration	стремление, желание	Талпыныс
Worsening	ухудшение	Төмендеп кету
Skirmish	Стычка, перестрелка	Қақтығыс
Release	освобождать	Босату
Ill fate	злополучный	Жамандықпен алынған

2. Tasks for IWS: Analyze “Policy of Russian government in Kazakhstan after abolition of the serfdom”.

3. Task for IWS under a teacher’s control: Write a short report: “National-liberation movements in 60-70-s of the XIX c. against Kokand.”

4. Home tasks: Write a short essay: “Political situation in Kazakhstan in the second half of the XIX c.”

5. List of the reference on the theme

1.      Асфендияров С. Д. История Казахстана (с древних времен): Уч. Пособие / Под ред. А. С. Такенова. – Алма-Ата, 1993. – 2-е изд.

2.      История Казахстана с древнейших времен до наших дней. Очерк. – Алматы: Дәуір, 1993.

3.      История Казахстана: Пособие для студентов. – Алматы: Казинтерграф, 1998.

4.      Кан Г. В. История Казахстана: Учеб. Пособие. – Алматы: ВШП Әділет, 2000.

5. Оразбаева А. И. Курс лекций по истории Казахстана для студентов неисторических факультетов. Часть 1. Древняя и средневековая история Казахстана. – Алматы: Қазақ университетi, 2001

                                              

 Lecture 18: Kazakhstan during the I WW and February revolution 1917

The objective of the lecture: To show the political situation in Kazakhstan eve and during the I WW. Foundation of political parties in Kazakhstan, their programs and participation in the February revolution.

Outline of the lecture:

1. I WW beginning.

2. Causes, character, moving forces of uprising.

3. Uprising under the leading of A. Imanov in Turgai.

4. Double power.

5. “Alash”, “Ush-Zhuz” parties foundation.

    On August 1, 1914 Russia entered in the I WW. Male population was mobilized on front. Cattle, food, transport, money needed for war. Taxes increased in 3-4 times, in some regions – in 15 times.

     The main reasons of national-liberation movement were:

1. Colonial and national oppression.

2. Migration policy, seizure of Kazakh lands.

    Tsarist Ukaz on June 25, 1916 “About mobilization of native population for rear works” was declared. Men from 19 till 43 years old should been mobilized. 400 th. Kazakhs, Kirgizes, Uzbeks, Tajiks, Turkmen, Dungans, Uigurs must been recruited.  After declaration Ukaz local uprisings began. Uprisings were headed by A. Jangaldin and A. Imanov in Turgai region, S. Mendeshev, A Aitiev in Uralsk, Zh. Mynbayev in Mangystau, A.Maikutov in Atbasar, S.Seifullin in Akmolinsk, T.Bokin, B.Aishekeyev in Zhetisu, T.Ryskulov in Syrdarya oblast.

    Zhetisu oblast was one of the centers of uprising. The battles took place in Asy, Karkara, Samsy, Kastek, Narynkol, Charyn, Kurama. 95 punitive expeditions were sent for suppression of uprising. In October, 1916 uprising was suppressed. Rebels were arrested, hundred auls were destroyed. More than 300 th. Kazakhs and Kyrgyzes fled to China.

    Uprising was spread on Syrdarya, Semipalatinsk, Akmolinsk, Uralsk, Western Kazakhstan regions. But the most mass and organized uprising was in Turgai region, which was headed by A.Imanov and A.Jangaldin. Rebels from Syrdarya, Akmolinsk, Semipalatinsk regions moved to Turgai steppe. About 50 th. rebels were numbered in October 1916. On October 22, rebels began siege of Turgai, but they didn’t take Turgai, because the punitive corps under the command of general A.Lavrentyev was sent there. The war got partisan character, and rebels concentrated in Batpakkara, 150 km from Turgai. Uprising lasted till 1917 and merged with events of February revolution.

On February 27, 1917 bourgeois-democratic revolution took place in Russia. Tsar abdicated from power. In March were dismissed and arrested Vice-governor of Uralsk region, general-governor of Western Siberia, governor of Turgai oblast, general-governor of Turkestan.

    Double power was established in Kazakhstan. Local organs of Provisional government were formed in March 1917. Representatives of Kazakh National intelligencia were assigned commissars of Provisional government. A.Bukeikhanov in Turgai oblast, M.Tynyshpayev in Zhetisu, M.Chokai in Turkestan.

    Social-democrats (Bolsheviks and Mensheviks) founded Soviets of workers, peasants and soldiers deputies. In March-April, 1917 more than 25 Soviets were formed.

    On July 21-28, 1917 there was held All-Kazakh Congress in Orenburg. Delegates from Akmolinsk, Semipalatinsk, Fergana oblasts and Bukey Khanate arrived to Orenburg. Khalel Dosmukhamedov was a chairman of Congress. 14 points were discussed on Congress: form of state arrangement, autonomy in Kazakh regions, land problem, national militsia, enlightenment, court, religion, female problem etc. Foundation of Kazakh national party “Alash” was solved.

    Program of “Alash” was drawn up by A.Bukeikhanov, A.Baytursynov, M.Dulatov, I.Gumarov, T.Zhazhdibayev, A.Birmekanov and consist of 10 points and published in the newspaper “Kazakh” on November 21, 1917.  A. Bukeykhanov was a leader of party. A.Baitursynov, M.Tynyshpayev, M.Zhumabayev, Sh.Kudaiberdiev, S.Toraigyrov. Kh.Gabbasov. ZH. and Kh. Dosmukhamedovs and others were members of party.

    In autumn, 1917 another party “Ush-Zhuz” was formed (Kazakh Socialist Party). Party was against the idea of the “Alash” about their own autonomy and proposed to form autonomy as a part of Russia. Mukan Aitpenov was a chairman of party, later Kolbay Togusov. In March, 1919 K.Togusov was executed, other leaders of “Ush-Zhuz” were arrested and sentenced to death too. The party was liquidated.

Лекцияның мақсаты: Бірінші дүние жүзі соғысы қарсаңыда саяси жағдайды көрсету және Қазақстанның саяси партиялары, олардың бағдарламалары және Ақпан революциясына қатысуы.

Лекцияның жоспары:

1. Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуы.

2. Себептері , сипаттамасы, көтерілістің қозғаушы күштері.

3. Көтерілістің бастаушысы: Амангелді Иманов, Торғай облысы.

4. Екі өкіметтің орнатылуы .

5. "Алаш", "Үш - жүз" негізгі партиялары

1 тамыз 1914 ж. Ресей империясы 1-ші дүние жүзілік соғысқа қатысты. Ерлерді майданға мобилизациялады. Ірі мүйізді мал, азық-түлік, көлік құралдың қажеттілігі соғысқа арналған. Салықтар 3-4 есеге үлкейді, ал кейбір аймақтарда - 15 есеге. Ұлт - азаттық қозғалыс мынандай негізгі себептерімен болды:

1. Отаршылдық және ұлттық езгін.

2. Миграциялық саясат. Қазақстан жерлерінің басып алуы.

Патшалық қаулының 25 маусым 1916 жылы "Қара жұмыстар үшін жергілікті халықты мобилизациялауы туралы" жарияланған болатын. Ер адамдардың 19-43 жас аралығындағы тиісті мобилизацияланған болатын. Қазақтар, қырғыздар, өзбектер, тәжіктер, түрікмендер, ұйғырлар жалданған болатын. Қаулы жарияланғаннан кейін жер-жерлерде көтерілістер басталды. Көтерілістерді бастаған Жангельдин және Иманов Торғай облысында, Мендешев және Айтиев - Оралда, Мыңбаев - Маңғыстауда, Майқұтов - Атбасарда, Сейфуллин - Ақмолада, Бокин және Айшекев - Жетісуда, Рысқулов - Сырдарья облысында.

Көтеріліс орталықтарынын бірі Жетісу облысы болды. Көтерілісті басу үшін 95 жазалаушы бағытталған болатын. Көтерілістер Қарқарыда, Самсыда, Қастекте, Нарынқолда, Шарында және Құрамаларда өтті. 1916 жылы қазанда көтеріліс басылды. Көтеріліске қатысушылар жойылған болатын, 100 ауылдар тұтқындалған болатын. 300 мыңнан астам қазақтар және қырғыздар Қытайға қашты.

Көтеріліс көп жерлерле болған, Ақмолада, Оралда, батыс Қазақстан аймақтарында. Бірақ, Торғай облысында ғана бұқаралық және ұйымшыл көтеріліс болды, басшылық еткен Иманов, ал Жангильдин Сырдарья облысында көтерілісті бастады, Ақмолада - көтеріліске қатысқандарды қамауға алды. 1916 ж. 22 қазанда көтерілісшілер саны 50-ге жетті, олар Торгай облысына көшті, бірақ олар Торғайды жаулап ала алмады, себебі жазалаушы әскер генерал Лаврентьев сонда бағытталған болатын. Торғай көтерілісі созылды. Торғай облысы Батпақарадан 150 км шоғырланған. Көтеріліс 1917 жылғы ақпан көтерілісіне жалғасты.

1917 жылы 27 ақпанда буржуазия-демократкалық көтеріліс Ресейде орын алды. Патша тақтан босатылды. Наурызда Орал облысының вице-губернаторы, Батыс-сібір губернаторы, Торғай облысынын губернаторы жане Түркістан губернаторлары орындарынан босатылды жане тұтқындалды.

Қазақстанға екі өкімет орнатылған болатын. 1917 ж. наурыз айында уақытша үкімет жергілікті органдары ұйымдасқан болатын. Торғай облысында Бөкейханов, Жетісуда Тынышпаев М, Түркістанда Текай М.

Социал - демократтар (большевиктер және меньшевиктер) жұмысшы, шаруа және солдаттық депутаттардың кеңестерін құрды. 1917 ж. наурыз – сәуір айларында 25 - ші кеңес ұйымдасқан болатын .

Орынборда 1917 ж. 21-28 шілде де барлық – қазақ халық конгресі өткізілді. Ақмола облысының делегаттары және хандық баптары Орынборға жетті. Халил Досмұхамедов конгрес төрағасы болған. Конгресте 14 мәселе талқыланған болатын: Қазақстан аймақтарында дербестік, жер алаңы, ұлттық милиция, білім беру, сот, діндер, әйел мәселесі т.б. қазақ ұлттық партия қоры "Алаш" шешілген болатын .

"Алаш" бағдарламасы Бөкейханов, Байтұрсынов, Дулатов және Гумаровпен құрастырылды. 1917ж 21 қарашада Жаждибаев, Бирмекано “Қазақ” газеттке 10 нұсқада жарияланды. Бөкейханов партия көсемі болды. Ал Байтұрсынов, Тынышпаев, Жұмабаев, Құдайбердиев, Торайғыров, Габбасов және Досмұхамедов партия мүшесі болды.

1917 жылыңың күзінде тағы "Үш - жүз" партиясы жасалған болатын. (Қазақстан социалистік партиясы). Ол партия "Алаш" партиясына қарсы болды және өз дербестік туралы және Ресей құрамы автономиясын жасауға ұсыныс жасады. Мұқан Айтпенов партия төрағасы болды, наурызда Көлбай Тоғысов, кейінірек 1919 жылы Тоғысов жазаланды, басқа көсемдер "Үш - жүз" өлім жазасына тұтқындалған және үкім кесілген болатын. Партия жойылды.