6. Glossary

Wheat	пшеница	бидай
Animal-husbandry	животноводческое хозяйство	Мал шаруашылық қожалығы
Sow	сеять	егу
Fertilization	удобрение	Тыңайтқыш
Benefit	пособие	өтемақы
Meal	мука	ұн
Stock-breeding	животноводство	Мал шаруашылығы
Idle	залежный	Тыңайған жерлер
Fertile	плодородный, изобилующий	құнарлы
Levers	рычаг	Иінтірек
Wastes	отходы	қалдықтар

7. Tasks for IWS: Write a report: “Political development of Kazakhstan in 50-60-s.”

8. Task for IWS under a teacher’s control: Write a short report: “Consequences of development of virgin lands in Kazakhstan”.

9. Home tasks: Write a short essay: “Temirtau events (1959)”.

10. List of the reference on the theme

10. Асфендияров С. Д. История Казахстана (с древних времен): Уч. Пособие / Под ред. А. С. Такенова. – Алма-Ата, 1993. – 2-е изд.

11. История Казахстана с древнейших времен до наших дней. Очерк. – Алматы: Дәуір, 1993.

12. История Казахстана: Пособие для студентов. – Алматы: Казинтерграф, 1998.

13. Кан Г. В. История Казахстана: Учеб. Пособие – Алматы: ВШП Әділет, 2000.

14. Оразбаева А. И. Курс лекций по истории Казахстана для студентов неисторических факультетов. Часть 1. Древняя и средневековая история Казахстана. – Алматы: Қазақ университетi, 2001

Lecture 25: December events (1986)

The objective of the lecture: To show reasons, character and consequences of December events.

Outline of the lecture:

1. Reasons of December events.

2. Stages of December events.

3. Consequences of December events.

1. Reasons of December events.

1. Contradictions in planning and placing of productive forces.

2. Interests of Republic didn’t take into consideration in forming plans, exploitation of deposits.

3. Republic gained minimum from billion incomes.

4. Appropriations were sent to extraction industry.

5. 60% of goods imported from other republics and states.

6. Sciences served to official policy, culture lost connections with national roots. In 1954-1986 more than 600 national schools were closed. Kazakh language didn’t function and turned into life language. The group of mangurts appeared.

D.A.Kunayev was a chief of Republic a long time. Administrative system formed cult of chief, not only in Moscow, but in Republics and oblasts. Cult of Kunayev as a member of Politburo and hero of socialist labor three times was formed. Aral perished, sphere of Kazakh language was limited, and explosions in Semipalatinsk increased. Corruption, patronage, alcoholism and social apathy prospered.

But fate of Kunayev was solved in Kremlin. On December 16, 1986 V Plenum of CC CPK was held. The agenda had only one point – organizational. Dismissal of Kunayev was solved during 18 minutes. G.V.Kolbin (first Secretary of Ulyanovsk obkom) was elected instead Kunayev.

In the morning on December mass uprising began in Almaty, which spread in other towns of Republic. Kazakh young people openly launched a courageous challenge against totalitarian regime.

2. I – stage – was preparatory. The night 16-17 December could be characterized as a night of expectation, hope, anxious emotions, in the night they were prepared for meeting face to face with ruling system.

II – stage – from 7 to 18 o’clock 17 December – a stage of going out in the street, a stage of micro, macromeeting, protest demonstrations, manifestations along the town’s streets. The dialogues of demonstrators with Party and Komsomol workers, rectors and deans of institutes of higher education, workers of power structures, a stage of gathering forces of oppositional sides.

III – stage – a stage of sides opposition, a stage of defense, protection of demonstrators from storm of chastisers, a stage of development into armed revolt. There were service-men, militiamen, druzhinniks.

3. On December 1986 Politburo of CC CPSU took a document, which called “Measures in connection with events in Alma-Ata”. Thus the CC CPSU turned the December phenomenon “into events of the nationalistic sense”. According the estimate of the Commission of the Presidium of the Supreme Soviet general number of the arrested made up about 8500 men.

55324 were undergone to interrogations in the Office of Republic Prosecutor, 850 – KGB. About 900 men were punished in administrative order in accordance with court’s decisions, by militia and administrations of enterprises, organizations, educational institutes. On the LYCLSU (the All-Union Leninist Young Communist League of the Soviet Union) line were punished 1922 men (758 of them were excluded, 1164 received penalties). 53 were excluded from raw of the CPSU, 210 – punished in party order. 319 participants of the events were discharged from work. 99 men were condemned in accordance with sentence, two of them – to capital punishment.

The December movement on its character was national-democratic action of the young generation of the nation. It was a beginning of the while historical stripe, which ended by crush of the Union, and proclaiming of Republic’s sovereignty.

Лекцияның мақсаты : Желтоқсан оқиғасының себептерін, салдарын және зардаптарын көрсету.

Лекцияның жоспары:

1. Желтоқсан оқиғасының себебтері .

2. Желтоқсан оқиғасының кезеңдері.

3. Желтоқсан оқиғасының зардабы.

1. Желтоқсан оқиғасының себебі.

1. Өндіргіш күштерді жоспарлау және оны орналастыру барысындағы

қайшылықтар.

2. Республика назарынан жоспарлардың құруы, туған жердің қолдануы тыс қалуы .

3. Республика . ең аз млрд табыс тапты.

4. Қаржы бөлу тау-кен өнеркәсіпке бағытталған болатын .

5. 60% тауар шеттен әкелінетін, басқа республикалардан және мемлекеттерден .

6. Ғылым қызмет еткен ресми саясаттар, мәдениеттер ұлттық түбірлермен байланысты жоғалтып алды. 1954-1986 жылы 600-ден көп ұлттық мектептер жабылды. Қазақ тілі өмірде керегі болмады және күнделікті тілге айналды . Манғұрт тобы пайда болды.

Д. Қонаев ұзақ уақыт бойы Республика басшысы болды. Әкімшілік жүйе тек қана Мәскеуде ғана қалыптаспаған, сонымен қатар республикаларда және облыстарда . Қонаев діні саяси бюро мүшесі және социалистік еңбек батыры ретінде 3 мәрте қайта қалыптасқан. Арал тартылып кетті, қазақ тілі сферасына шек қойылды, Семейде жарылулар көбейбді. Сыбайлас-жемқорлық , патронаж , маскүнемдік және әлеуметтік енжар өсті .

Бірақ Қонаевтың тағдыры Кремльде шешілген болатын. 16 желтоқсандағы ЦК КПК V-пленумінде өткізілген болатын. Онда тек қана талқыланған мәселе - ұйымдық . Қонаевтың жұмыстан босатылуы 18 минут ішінде шешілген болатын. Г.В. Колбин (Ульяновск обкомның бірінші хатшысы )Қонаевтың орнына сайланған болатын.

Таңертеңмен желтоқсан көтерілістері Алматыда басталды, кейінен басқа республика қалаларында таралды. Қазақ жастары тоталдық тәртіпке қарсы батыл шеруді ашық бастады.

2. I-кезең – даярланған болды . 16-17 желтоқсан түндері күту , үміт , үрейлі сезім сияқты сипатталған, олар түнде басқарушы жүйемен бетпе-бет кездесу үшін дайын болатын .

II – кезең. 17 желтоқсанда 7-ден 18-ге дейін шеруге шығу - кезеңі , митингтер , наразылық демострациялар қала көшелерімен жүрді . Шерушілердің диалогтері партиялық және комсомол қызметкерлерден, ректорлар және ЖОО мекемелердің декандары, күш беретін құрылымдардың қызметкерлері, оппозициялық жақтардың күштерінің жинау кезеңі еді .

III-кезең - Оппозиция жағының кезеңі, қорғаныс кезеңі, шерушілердің жазалаушылардан қорғаныстары, даму барысы, қару-жарақты көтеріліс. Милиционерлер, дружинниктар болды.

3. 1986 жылғы желтоқсанда ЦК КПСС саяси бюросы " Алма - Ата қаласындағы оқиғалармен байланысты іс-шаралар туралы" құжатты қабылдады. Сайып келгенде , ЦК КПСС желтоқсан оқиғасы "ұлтшылдық сезім оқиғаларына" айналды. КСРО жоғарғы кеңес төралқа комиссияларының бағалауымен жалпы тұтқындалғандардың саны 8500 адам .

55324-і республикалық прокуратурасының, 850-і КГБ тергеулерге түсті. 900-дей еркек сот шешімдерімен әкімшілік ретте жазаланған болатын және милициялар және кәсіпорындардың әкімшіліктерінің , ұйымдардың , оқулық мекемелердің шешімдерімен. БЛКЖО-да (Кеңес одағының Бүкілодақтық Лениндік коммунистік жастар одағы) 1922 еркекті жазаланған болатын (олардан 758 кешірілген, 1164 жазаланды). 53-і шығарып тасталған болатын КПСС-тан, 210-і партиялықтарды мақсаттарда жазаланды. 319 оқиға қатысушылары жұмыстан шығарылған болатын. 99 еркектерді сәйкестікте айыпталған болатын, олардан екеуі – ату жазасына кесілді .

Желтоқсан қозғалысының сипаты ел жастарының ұлттық - демократиялық әрекеттері болды . Бұл оқиға тарихи жолақ, республика тәуелсіздігі жариялауға бастау болды.