8. Культура Беларусі ў XIV — XV стст.

Пачынаючы з XIV ст. менавіта беларуская культура адыгры-вала важную, а у асобных выпадках і вызначалыную ролю ў культурным жыцці Вялікага княства Літоўскага

Далейшае развіццё ў XIV — XV стст. атрымала вусная на-родная творчасць, значнае месца ў якой займала абразавая паэзія. На Беларусі ўзнік і развіваўся новы эпічны жанр — гістарычныя песні і паданні.

У XV в. на Беларусі склаліся пэўныя перадумовы для развіцця культуры Адраджэння. У асяроддзі гараджан і шляхты распаўсюджваліся ідэі Рэфармацыі і гуманізму. Хутка ішоў пра-цэостанаўлення беларускай мовы і нацыянальнай пісьменнасці. (Сваеасаблівай энцыклапедыяй гістарычных ведаў сталі летапiсь,)У якіх адлюстроўвалася гістарычнае мінулае народа, была паказана дзейнасць гістарычных асоб.

Да 1696 г. беларуская мова была дзяржаўнай у ВКЛ. На ёй былі створаны выдатныя помнікі грамадска-прававой думкі — Статуты ВКЛ.

У пачатІсу XV ст. на беларускіх землях жыў i ствараў шматлікія творы Рыгор Цамблак''— выдатны славянскі царкоўны дзеяч і пісьменнік, які ў перыяд 1415 — 1419 гг. з'яўлял-ся мітрапалітам ВКЛ Цамблак унёс у беларускую літаратуру гуманістычныя ідэі, узбагаціў не яркімі творамі.

Важную ролю адыграў Кастусь Астрожскі—адзін з са-мых славутых герояў беларускай гісторыі. Менавіта ён у сваёй рэзідэнцыі Астрог на Валыні адкрыў пазней першую грэка-славянскую праваслаўную школу.

Значнае месца ў гісторыі культуры XIV — XV ст. займала архiтэктура Беларускія майстры стварылі самабытныя і арыгінальныя помнікі дойлідства.)У сувязі з пастаяннай знеш-няй небяспекай у гэты час былб' пабудавана шмат крэпасцей і замкаў. Гэта мураваныя замкі ў Лідзе, Крэве, Медніках.

Абарончы характар насіла і архітэктура некаторых свецкіх пабудоў. |У канцы XIV ст. з'яўляюцца многавежавыя замкі ў Гродне, Оіэшы, НавагрудкуА

У выяўленчым мастаЦТве Беларусі пашыраюцца іканапіс, фрэскі, дэкаратыўная скульптура палацаў і культавых пабудоў. Найбольшую цікавасць з твораў жывапісу выклікаюць абразы «Адзігітрыі Іерусалімскай» з Пінскай Варварынскай царквы, «Замілаванне» з Маларыты.

\у XV ст. з'яўляюцца творы свецкага жывапісу — партрэ-ты княгіні Ганны Радзівіл, магната Аляксандра Хадкевіча і інш У канцы XV ст. з'яўляюцца творы свецкага жывапісу — парт-рэты княгіні Ганны Радзівіл, магната Аляксандра Хадкевіча і інш.

^!Такім чынам, беларуская культура XIV —XV стст. узбагаціла сваімі здабыткамі сусветную культуру.Яна захоўвала арыента-цыю на старажытнарускую культуру, а таксама на культуру ўсходніх і паўднёвых суседзяў. На жаль, да нашага часу дайшло мала помнікаў мастацтва Беларусі гэтага часу.

9. Утварэнне Рэчы Паспалітай. Барацьба за захаванне самастойнасці Вялікага княства Літоўскага.

1 ліпеня 1569 г. была падпісана Люблінская ўнія — пагад-ненне аб дзяржаўна-палітычным саюзе Вялікага Княства Літоўскага з Польшчай, паводле якога ўтварылася федэра-тыўная дзяржава — Рэч Паспалітая (што азначае «Рэспубліка»).

Вялікае Княства Літоўскае да заключэння Люблінскай уніі падштурхнулі наступныя прычыны:

1. унутрысаслоўныя супярэчнасці ў стане пануючага шляхецкага класа;

2. крытычнае знешнепалітычнае становішча, якое склалася напярэдадні і ў ходзе Лівонскай вайны з Маскоўскай дзяржавай.

Каралеўства Польскае дамагапася таксама ўніі. Прычы-ны гэтага:

1. шматлікая польская шляхта марыла аб новых землях, новых багаццях, новых пасадах і ўзнагародах;

2. рымская курыя адводзіла ёй галоўную ролю ў экспансіі каталіцызму на ўсход.

Польшча на час аб'яднання знаходзілася ў лепшым палітыка-эканамічным становішчы, чым Княства. Тут была характэрнай і адчувальнай ідэя паглынання Польшчай Княства.

Аднак паглынання не адбылося з-заі;

1. палітычнай моцы ВКЛ;

1. адсутнасці моцнай цэнтралюаванай улады ў Польшчы. Люблінскі акт быў кампрамісам паміж памкнен-нямі і інтарэсамі двух бакоў, якія ішлі на ўнію.

Такім чынам, Рэч Паспалітая з'явілася федэратыўнай дзяр-жавай. На чале дзяржавы стаяў польскі кароль, ён жа і вялікі князь Літоўскі. Збіраўся агульны сейм, .але не было агульнага ўрада. У Вялікім Княстве Літоўскім быў цалкам захаваны адміністрацыйны апарат. Княства мела сваё войска, асобнае заканадаўства, суд, казну і іншыя атрыбуты дзяржаўнасці. Афіцыйнай дзяржаўнай мовай на працягу II паловы XVI — першай паловы XVII ст. заставалася беларуская. Польскім феадалам забараня-лася займаць дзяржаўныя пасады ў княстве. У 1596 г. была зак-лючана Берасцейская ўнія — пагадненне аб аб'яднанні на тэрыторыі Рэчы Паспалітай праваслаўнай і каталіцкай царквы.

Самым моцным усплескам дзяржаўнай незалежнасці ВКЛ было прыняцце Статута 1588г.,як, па сутнасці, скасоўваўмногія пастановы Люблінскай ўніі.

Такім чынам, сфарміраваная манархічна-рэспубліканская дзяржаўна-палітычная сістэма была не ў стане зрабіць імперыяй Рэч Паспалітую.

У 1696 г. велікабкняжацкая шляхта канчаткова ўраўноўваецца ў правах з польскай у адносінах узмацнення кантролю над дзейнасцю вышэйшых службовых асоб. Любое выступленне літоўскага боку за аднаўленне незалежнасці заканявалася значнымі ўступкамі княству, на якія ішлі ўрадавыя колы Рэчы Паспалітай. ,

Няздольнасць цэнтральных органаў улады Рэчы Паспалітай на працягу доўгага часу знітаваць дзяржаву прывяла да яе дзцэнтралізацыі. Гэта была ўжо ў XVIII ст. не федэрацыя, а канфедэ-рацыя асобных паветаў. Выратаваць Рэч Паспалітую ад распаду магла б толькі поўная цэнтралізацыя. Магчымасць гэтага існавала.

Такім чынам, да аб'яднання імкнуліся дзве некапі самас-тойныя дзяржавы і Вялікае Княства Літоўскае і Каралеўства Польскае. Паглынання Польшнай Княства не адбылося. Кня-ства пастаянна вяло барацьбу за захаванне сваёй незалежнасці. Толькі з другой паловы XVII ст., у выніку ваенных разбурэнняў, вызначыўся ўпадак Княства, імклівы рост польокага ўплыву, каталіцкай экспансіяй.