20. Беларусь у гады першай сусветнай вайны.

Абвастрэнне супярэчнасцей паміж Траістым саюзам і Ан-тантай прывяло да першай сусветнай вайны 1914 — 1918 гг. Пачалі вайну Германія і Аўстра-Венгрыя. 1 жніўня Германія аб'явіла вайну Расіі. Усяго ў вайне ўдзельнічала 38 краін.

Напярэдадні вайны заходнія губерніі былі аб'яўлены на ваенным становішчы.

У сувязі з наступленнем нямецкіх войск на ўсход рынуўся паток бежанцаў. Большасць з іх высялялася ў прымусовым парадку па загаду расійскіх улад.

У жніўні 1915 г. пачаліся ваенныя дзеянні непасрэдна на тэрыторыі Беларусі. Руская армія, якая апынулася пад пагро-зай акружэння, вымушана была пакінуць значную частку тэрыторыі Беларусі і адступіць. Стаўка Вярхоўнага галоўнака-мандуючага была пераведзена з Баранавіч ў Магілёў. У кастрычніку руская армія спыніла наступленне немцаў, і фронт стабілізаваўся па лініі Дзвінск — Паставы — Смаргонь — Баранавічы — Пінск.

Немцы акупіравалі 1/4 частку Беларусі. Тут быў устаноўпен акупацыйны рэжым — сістэма ваенных і палітыка-эканамічных мерапрыемстваў. Нямецкія ўлады з восені 1915 г. на занятай частцы тэрыторыі загадалі мясцоваму насельніцтву здаваць пра-дукты харчавання, увялі значныя падаткі і штрафы, вывозілі жыха-роў на прымусовыя работы ў Германію. Немцы знішчалі гіста-рычныя і архітэктурныя помнікі, школы, цэрквы.

Вельмі цяжкім" было таксама становішча на неакупіраванай тэрыторыі. Не хапала паліва, сыравіны, рабочых рук. У прыфран-тавой паласе скапілася многа бежанцаў.

Вайна прынесла вялікія людскія і матэрыялыныя страты Беларусі. У сельскай гаспадарцы назіраўся моцны заняпад. Скарацілася плошча пасяўных, зуюншылася пагалоўе жывёл.

3 беларускай вёскі было мабілізавана больш за палову працаздольных мужчын. Шмат сіл у сялян забіралі ваенныя павіннаСці.

Паражэнне рускай арміі, цяжкія ўмовы франтавога жыц-ця садзейнічалі росту антываенных настрояў сярод салдат.

Для развіцця беларускаго нацыянальнага руху склаліся ў гады вайны неспрыяльныя ўмовы. Але ў розных населеных пунктах адбыліся выступленні рабочых і сялян. Але ў асноўным яны былі разрозненыя.

У цэлым першая сусветная вайна абвастрыла супярэчнасці ў краіне, прывяла да вострага эканамічнага і палітычнага крызісу.

21. Культура Беларусі ў пачатку XX ст.

Культура Беларусі ў пачатку XX ст. развівалася ў цеснай сувязі з нацыянальным рухам, культурамі суседніх народаў.

У пачатку XX ст. прыкметныя змены адбыліся ў развіцці асветы. Замест царкоўна-прыходскіх школ, якія знаходзіліся ў заняпадзе, адкрываліся народныя вучылішчы. Пашырапася сетка дзяржаўных і прыватных школ — гімназій і рэальных вучылішч. Атрымала развіццё і прафесійная адукацыя. У 1910 г. у Беларусі налічвалася 66 чыгуначных, сельскагаспадарчых, рамесніцкіх і іншых школ і вучылішч. Для падрыхтоўкі педагагічных кадраў былі адкрыты на працягу 1909 — 1916 гг. 5 настаўніцкіх семінарый і 3 настаўніцкія інстытуты.

Адкрываліся бібліятэкі. Сярод іх — Мінская публічная бібліятэка імя А.С. Пушкіна.

Даволі хутка на Беларусі развіваўся друк. Праўда, боль-шасць газет выходзіла на рускай мове. Першая легальная га-зета «Наша доля» пачала выходзіць у 1906 г. Тут друкавалі свае творы Колас, Цётка. Выйшла 6 нумароў газеты. Пасля яе закрыцця штотыднёва выдавалася на беларускай мове ў Вільні газета «Наша ніва». Важнай задачай газета лічыла ўсебаковае развіццё духоўнай культуры беларускага народа, стварэнне арыгінальнага нацыянальнага стылю ў літаратуры і мастацтве. Газета выступала за нацыянальнае раўнапраўе беларускага народа, свабоднае развіццё культуры. Газета друкавала тво-ры Я. Купалы, Я. Коласа, М. Багдановіча і інш.

Найбольшыя поспехі ў развіцці беларускай культуры звя-заны з літаратурай. Вялікі ўклад у яе развіццё ўнеслі Я. Купала, Я. Колас, К. Каганец, Ц. Гартны, М. Багдановіч, М. Гарэцкі.

Ажывілася ў пачатку XX ст. тэатральнае жыццё. У гарадах праходзілі гастролі рускіх і ўкраінскіх труп. Атрымлівалі рас-паўсюджванне аматарскія тэатральныя гурткі, «беларускія вечарынні», з якіх у 1910 г. узнік нацыянальны прафесійны тэ-атр — «Першая беларуская трупа» I. Буйніцкага.

У прапагандзе беларускага тэатра і музыкі актыўны ўдзел прымаў клуб мастацкай інтэлігенцыі «Беларуская хатка».

Прадаўжальнікам традыцый тэатра I. Буйніцкага з'явілася «Першае таварыства беларускай драмы і камедыі».

Поспехі меліся і ў развіцці беларускай прафесійнай музыкі. Вялікі ўклад унеслі беларускія кампазітары і фалькларысты М. Чуркін, У. Тэраўскі, А. Грыневіч, Л. Рагоўскі.

У архітэктуры існавалі розныя стылі: неаготыка, неарускі, неараманскі і інш. Вядомымі архітэктарамі, якія працавалі на Беларусі, былі П. Камбураў, С. Гаўдукевіч, А. Краснапольскі і інш.

Такім чынам, беларуская культура XX в. арганічна ўвайшла " агульнаславянскую, еўрапейскую культуру.