- •Уводзіны
- •Глава 1
- •1. Старажытны каменны век (палеаліт). Першапачатковае засяленне тэрыторыі
- •2. Сярэдні каменны век (мезаліт). Засяленне краю плямёнамі паляўнічых, рыбакоў і збіральнікаў
- •3. Плямёны на тэрыторыі Беларусі ў новым каменным веку (неаліце)
- •4. Гаспадарчыя заняткі
- •5. Духоўная культура ў каменным веку
- •Глава 2 плямёны беларусі ў бронзавым веку
- •1. Фарміраванне супольнасцей ранняга перыяду бронзавага веку
- •2. Плямёны на тэрыторыі Беларусі ў сярэднім I познім перыядах бронзавага веку
- •3. Гаспадарчыя заняткі насельнікаў
- •4. Духоўная культура
- •Глава 3 развіццё грамадства ў жалезным веку
- •1. Плямены жалезнага веку. Паселішчы I матэрыяльная культура
- •2. Этнакультурная гісторыя насельніцтва Беларусі ў жалезным веку
- •3. Гаспадарчыя заняткі ў жалезным веку
- •4. Сацыяльныя адносіны I грамадскі лад
- •5. Духоўная культура
- •Раздзел 2 беларускія земліў раннім сярэднявеччы (VI ст. — першая палова XIII ст.) Прынцыпы перыядызацыі
- •2. Усходнеславянскія саюзы плямён
- •3. Полацкае княства ў IX—XI стст.
- •4. Тураўскае княства ў IX—XI стст.
- •Глава2 беларускія землі ў хп-хііі стст.
- •1. Палітычная гісторыя Полацкай зямлі
- •2. Раздрабленне Полацкай зямлі
- •3. Тураўская зямля ў XII—XIII стст.
- •4. Землі Сярэдняга Пабужжа
- •5. Землі Пасожжа ў XI—XIII стст.
- •6. Землі Панямоння
- •7. Дзяржаўны лад у землях-княствах
- •8. Барацьба з іншаземнымі захопнікамі
- •Глава 3 эканамічныя уклады, грамадскі лад, гаспадарка уіх-хііі стст.
- •1. Эканамічныя уклады — факты і меркаванні
- •2. Генезіс феадальных адносін на беларускіх землях
- •3. Сельская гаспадарка ў X—XIII стст.
- •4. Гарады
- •5. Гарадское рамяство і гандаль
- •6. Сельская абшчына і веска
- •7. Звычаёвае права, закон і суд
- •Глава 4 культура. Вытокібеларускага этнасу
- •1. Язычніцтва: народныя святкаванні і абрады
- •2. Прыняцце і распаўсюджанне хрысціянства
- •3. Манументальнае дойлідства
- •4. Мастацтва
- •5. Пісьменства, літаратура, фальклор
- •6. Рэлігійна-асветніцкія дзеячы Беларусі
- •7. Вытокі беларускага этнасу
- •Бібліяграфія
- •Храналогія гісторыі старажытнай беларусі
- •Глава 2. Плямёны беларусі ў бронзавым веку 62
- •Глава 1.Узнікненнедзяржаўнасці.Этшчнаясітуацыя(уі-хІстст.). 125
Глава 2 плямёны беларусі ў бронзавым веку
Асаблівасці эпохі. Бронзавы век — эпоха ў гісторыі чалавецтва, калі ўзнікае i ак тыўна пашыраецца металургія, апрацоўка i выкарыстанне бронзы. Раннія металічныя вырабы, якія ўжываліся разам з каменнымі i крамянёвымі, уносілі прыкметныя змены ў жыццё тагачасных людзей i спрыялі асабліва паскоранаму развіццю грамадства. Наступленне новай эпохі ў першую чаргу адзначалася зрухамі ў гаспадарчай, сацыяльнай i духоўнай сферах жыцця.
На Беларусі першыя металічныя вырабы пачынаюць выкарыстоўвацца на Верхнім Падняпроўі з пачатку 2-га тысячагоддзя да н.э. насельніцтвам сярэднедняпроўскай культуры. Але яшчэ пэўны час на тэрыторыі нашай краіны ў значнай ступенi захоўваўся неалітычны уклад жыцця. У сувязі з гэтым некаторыя даследчыкі прапаноўваюць вылучаць адмысловы перыяд на пераломе неаліту i бронзавага веку, які адлюстроўвае працэс культурных змен у межах нізін Сярэдняй i У сходняй Еўропы.
62
Паводле традыцыйнай археалагічнай перыядызацыі, якая заснавана на вызначэнні агульных змснуразвіцці культуры, бронзавы век падзя ляецца на ранні, сярэдні i позні перыяды.
Ранйі перыяд на поўдні i паўднёвым усходзе Беларусі ахоплівае час ад першых стагоддзяў 2-га тысячагоддзя да н.э. да XVI/XV стст. да н.э. i найперш звязваецца з развіццём культур i груп шнуравой керамікі. Паводле Р.Рымантэне, культуры са шнуравой керамікай на тэрыторыі Беларусі і Усходняй Прыбалтыкі ўваходзілі ў сферы двух асноўных культурнавызначальных рэгіёнаў — прыбалтыйскага i падпяпроўскага. На аоўдні Беларусі (щупа палескай шнуравой ксрамікі i прыпяцкая група сярэднсдняпроўскай культуры) назіраліся сувязі з прыкарпацкім культурным кругам.
Побач з прышлым шнуравым культурным кампанентам у ранні перыяд бронзавага веку назіраецца паралельнае існаванне i ўзаемапранікненне іншых культурных з'яў: перажыткавага неаліту (эпінеаліту) і, не выключала, трансфармаваных пад мясцовым уплывам позніх элементаў культуры шарападобных амфар.
Сярэдні нсрыяд бронзавага веку прыпадае на XVI/XV - XII/XI стст, да н.э. У гэты час на большай частцы поўдня і захаду Беларусі жыло йассльніцтва тшцінсцка-сосніцкай культурнай супольнасці. Магчыма, працэс яго ўзнікнення адбываўся
____________________
1Римантене Р.К. Культура шнуровой керамики в Прибалтике // Новое в археологии СССР и Финляндии. Л., 1984. С.34-40.
63
шляхам кансалідацыі розных культурных праяў часоў равняй бронзы на нізінах ад Вісла-Одэрскага міжрэчча да Падзясення i Падняпроўя1. Тшцінецка-сосніцкія культурныя ўплывы даходзілі да цэнтральных i нават йаўкочных раёнаў Беларусі, дзе адзначаецца кераміка з ружанцавым арнаментам. Аднак разам з тым паўйочны рэгіён Беларусі па-ранейшаму быў далучаны да культур Прыбалтыкі.
У позні перыяд (ХІІ/ХІ — VIII стст. да н.э.) поўдзень Беларусі засяляла насельніцтва, археалагічныя помнікі якога адносяцца да познасосніцкага або лебядоўскага тыпу. Аднак пакуль што маладаследаванай застаецца праблема яго ролі ў генезісе культур ранняга жалезнага веку. На поўначы ж Беларусі ў канцы эпохі з'яўляецца тэкстыльная i штрыхаваная кераміка i пачынае, верагодна, складвацца рашіі этап днепра-дзвінскай культуры2.
3 усталяваннем культур ранняй бронзы вытвараючая гаспадарка на нашых землях пачынае займаць вядучае становішча. Аднак дынаміка i суадносіны форм гаспадараіпія ў гэты час на Беларусі пакуль не з'яўляліся прадметам спецыялыіых даследаванняў.
Актывізуецца абмен, найперш па пабыцці металу i вырабаў з яго, а таксама высакаякасным крэменем, бурштынам.
Тагачаснае грамадства, што асабліва бачна на падставе даследаванняў на суседніх тэрыторыях, перажывала бурныя гаспадарчыя, сацыяльныя i палітычйыя пераўтварэнні. Прынамсі, захоўваючы эгалітарызм (ураўняльнасць), асабліваў пачатку эпохі бронзы, супольнасці пачынаюць структурна надзяляцца паводле ўзроста-вых, палавых адзнак, далучанасці да асноўных матэрыяльных каштоўнасцсй, удзелу ў абменных аперацыях, адведзенай ролі пры выкананні абрадаў i г.д. Ужо ў раннім перыядзе бронзы вызначаецца вядучае становішча мужчыны ў грамадстве, прыкметна праяўляюцца патрыярхальныя адносіны.
Бурлівыя міграцыйныя працэсы, якія ахапілі большую частку Еўропы ў 3-м — пачатку 2-га тысячагоддзя да н.э., назіраліся i на тэрыторыі Беларусі. У гэты час на пашы землІ пранікае населыііцтва з выразнымі індаеўрапейскімі асаблівасцямі. Аднак трэба адзначыць, што мясцовы этнічны пласт — спрадвечныя неалітычныя насельнікі, мяркуючы па матэрыялах да- i раннетшцінецкага часу, актыўна ўключылі-ся ў этнакультурныя працэсы. Лесастэпавы паўднёвы этнічны элемент мог мець пэўнае дачыі іеп не да фармі раваш ія тагачаснага насельніцтва ў Верхнім П адпяпроўі i на Ніжняй Прыпяці. Сваё адмысловае месца ў этнаразвіцці на поўначы Беларусі заняў фіна-угорскі кампанент.
У эпоху бронзы ў духоўным жыцці вялікае значэнне набьшаюць культы агню, сонца, вады, што абумоўлсна найперш большай размеранасцю i рэгулярнасцю працы, якая цяпер засноўвалася на сезонна-гаспадарчай цыклічнасці пры развядзенні свойскіх жывёл i вырошчванні раслін. Фарміравайне культаў у многім залежала ад прытоку новых індаеўрапейскіх светапоглядных традыцый.