- •Уводзіны
- •Глава 1
- •1. Старажытны каменны век (палеаліт). Першапачатковае засяленне тэрыторыі
- •2. Сярэдні каменны век (мезаліт). Засяленне краю плямёнамі паляўнічых, рыбакоў і збіральнікаў
- •3. Плямёны на тэрыторыі Беларусі ў новым каменным веку (неаліце)
- •4. Гаспадарчыя заняткі
- •5. Духоўная культура ў каменным веку
- •Глава 2 плямёны беларусі ў бронзавым веку
- •1. Фарміраванне супольнасцей ранняга перыяду бронзавага веку
- •2. Плямёны на тэрыторыі Беларусі ў сярэднім I познім перыядах бронзавага веку
- •3. Гаспадарчыя заняткі насельнікаў
- •4. Духоўная культура
- •Глава 3 развіццё грамадства ў жалезным веку
- •1. Плямены жалезнага веку. Паселішчы I матэрыяльная культура
- •2. Этнакультурная гісторыя насельніцтва Беларусі ў жалезным веку
- •3. Гаспадарчыя заняткі ў жалезным веку
- •4. Сацыяльныя адносіны I грамадскі лад
- •5. Духоўная культура
- •Раздзел 2 беларускія земліў раннім сярэднявеччы (VI ст. — першая палова XIII ст.) Прынцыпы перыядызацыі
- •2. Усходнеславянскія саюзы плямён
- •3. Полацкае княства ў IX—XI стст.
- •4. Тураўскае княства ў IX—XI стст.
- •Глава2 беларускія землі ў хп-хііі стст.
- •1. Палітычная гісторыя Полацкай зямлі
- •2. Раздрабленне Полацкай зямлі
- •3. Тураўская зямля ў XII—XIII стст.
- •4. Землі Сярэдняга Пабужжа
- •5. Землі Пасожжа ў XI—XIII стст.
- •6. Землі Панямоння
- •7. Дзяржаўны лад у землях-княствах
- •8. Барацьба з іншаземнымі захопнікамі
- •Глава 3 эканамічныя уклады, грамадскі лад, гаспадарка уіх-хііі стст.
- •1. Эканамічныя уклады — факты і меркаванні
- •2. Генезіс феадальных адносін на беларускіх землях
- •3. Сельская гаспадарка ў X—XIII стст.
- •4. Гарады
- •5. Гарадское рамяство і гандаль
- •6. Сельская абшчына і веска
- •7. Звычаёвае права, закон і суд
- •Глава 4 культура. Вытокібеларускага этнасу
- •1. Язычніцтва: народныя святкаванні і абрады
- •2. Прыняцце і распаўсюджанне хрысціянства
- •3. Манументальнае дойлідства
- •4. Мастацтва
- •5. Пісьменства, літаратура, фальклор
- •6. Рэлігійна-асветніцкія дзеячы Беларусі
- •7. Вытокі беларускага этнасу
- •Бібліяграфія
- •Храналогія гісторыі старажытнай беларусі
- •Глава 2. Плямёны беларусі ў бронзавым веку 62
- •Глава 1.Узнікненнедзяржаўнасці.Этшчнаясітуацыя(уі-хІстст.). 125
Глава 1
НАСЕЛЬНІЦТВА БЕЛАРУСІ Ў КАМЕННЫМ ВЕКУ
Асаблівасці каменнага веку на Беларусь. Найбольш працяглы, складаны, а нярэдка i драматычны перыяд мінулага чалавецтва — каменны век. На яго прыпадаюць i максімальнае пахаладанне апошняй сотні тысяч гадоў, кал i 20—18 тысячагоддзяў назад наш край палкам стаў непрыдатиым для існавання тут чалавека, i найбольшае пацяпленне 6 тысячагоддзяў назад з асабліва спрыяльнымі ўмовамі для ўсяго жывога. У ім былi i адчайная барацьба за выжыванне ў ледавіковую эпоху i, мабыць, гармонія з прыродай у цёплыя часы.
Са зменай умоў жыцця ў працэсе працоўнай дзейнасці мяняўся і чалавек — эвалюцыяніраваў яго інтэлект, удасканальваліся прылады працы i зброя, ускладняліся заняткі i побыт. З улікам гэтага навукоўцы падзяляюць каменны век на тры перыяды — старажытны каменны век — палеаліт (з гр. мовы палеа — старажытны, літас — камень), сярэдні каменны век — мезаліт (з гр. меза — ся-
22
рэдні) і новы каменны век — неаліт (з гр. неа — новы). Праз увесь каменны век пераважаюць вырабы з каменю (крэменю), аднак у кожным перыядзе маюцца свае адметнасці, а таксама з'яуляюцца новыя вызначальныя асаблівасці ў іншых праявах матэрыяльнай i духоўнай культуры i занятках.
Галоўнай асаблівасцю палеаліту (каля 100 — 11/10 тысячагоддзяў назад) было існаванне першабытнага чалавека ва ўмовах ледавіковай эпохі, засяленне ім тэрыторыі краю, удаска-наленне вырабаў — ад ручнога рубіла да наканечнікаў стрэл i касцяных гapпуноў, пераважна паляўнічы характар гаспадарання. У сваю чаргу i палеаліт з улікам дынамікі тагачаснага грамадства падзяляюць на ранні (так званая эпоха мусцье), які заканчваецца каля 40—35 тысячагоддзяў назад i адпавядае сярэдняму палеаліту ў агульнаеўрапейскай перыядызацыі, i позні. Апошнія тысячагоддзі старажытнакаменнага веку лічаць палеалітам фі-нальным, калі знікаюць маманты, чалавек вынаходзіць лук ca стрэламі, цалкам i канчаткова засяляе амаль усю тэрыторыю сучаснай Беларусі.
На змену палеаліту прыходзіць мезаліт (9 — 5-е тысячагоддзі да н.э.), час істотнага пацяплення клімату, развіцця флоры i фауны сучаснага выгляду, шырокага распаўсюджання састаўных укладышавых прылад, выпрацоўкі пераважнай большасці тыпаў крамянёвых i касцяных вырабаў, максімальнай прадукцыйнасці прысвойваючай гаспадаркі — палявання, рыбалоўства i збіральніцтва.
Заключны перыяд каменнага веку — неаліт (5—3-е тысячагоддзі да н.э.). Ён характарызуецца пастуновым набліжэннем клімату да сучасных парамет-раў, значным павелічэннем колькасці рубячых прылад, у тым ліку i з зашліфоўкай пад канец неаліту, паўсюдным з'яўленнем глінянага посуду — керамікі. Зараджаюцца i распаўсюджваюцца цалкам новыя i надзвычай важііыя для чалавека вытвараючыя формы гаспадаркі — земляробства i жывёлагадоўля, якія істотна дапаўнялі традыцыйныя заняткі жыхароў лесу. Прыкметнае павелічэнне аб'ёмаў харчавання, яго большая разнастайнасць прывялі да значнага росту колькасці насельніцтва, якое пачало асвойваць новыя землі на берагах рэк i азёр. У неаліце жыхарства тэрыторыі Беларусі адчувала i ўспрымала моцныя ўплывы сярэднееўрапейскіх супольнасцей з даўнімі традыцыямі гадоўлі свойскай жывёлы i вырошчвання акультураных раслін.