Мифалогія

14. Дэманалогія ўсходніх славян.

Дэманалогія - комплекс міфалагічных уяўленняў і вераванняў пра нячыстую сілу.

У дэманалогіі беларусаў пераплеценыя паганскія і хрысціянскія вераванні, аб стварэнні дэманаў самім Богам ці Д'яблам і народныя - пра паходжанне дэманаў ад самагубцаў і людзей, памерлых ненатуральнай смерцю, ад дзяцей, памерлых да хрышчэння, выкрадзеных лесавіком, вадзяніком ці русалкай. Многія рысы паводзінаў дэманаў сведчаць незямную прыроду: громкі, сіпаты голас, шум, гул, хуткасць перамяшчэння і т.п.

У адносінах да чалавека дэманы праяўляюць зламыснасць: лясун збівае з дарогі, дамавік пужае стукам, вадзянік топіць.

Прамежкавае становішча паміж светам дэманаў і светам людзей займаюць вядзьмаркі і знахаркі. Дэманалагічныя вераванні пранізваюць усе сферы народнай культуры, з'яўляюцца часткай сямейных, каляндарных і гаспадарчых абрадаў.

Русалкі - дзяўчаты-тапельніцы або памерлыя нехрышчонымі дзеці.

Вадзянік - дух падводнага гаспадарства, існуе у кожным вадаёме: возеры, рацэ, лужыне, якая не высыхае, калодзежы.

Лесавік - гаспадар лесу і звяроў. Кожны лясны масіў мае свайго лесавіка. Ён - брат хатніка і палявіка.

Дамавік - дух хаты, з'яўляецца абярэгам агменю - калі гаспадары пераязджаюць на новае месца, каб перавезці з сабой дамавіка, трэба захапіць вуголля з печкі. Выгляд: дзядок з сівай барадой. Жыве у запечным куце, пад печкай.

Хлеўнік -сядзібны дух, жыве у хляве, назірае за скацінаю. Пры сімпатыі да гаспадароў і калі яяму па густу масць жывелы, ён чысціць, песціць скаціну, носіць ваду, кладзе паболей корму.

Лазнік -гаспадар лазні. Жыве за печчу ці пад полкам. Злосны.

Еўнік-сядзібны дух, жыве у печы. Сваяк Лазніка і Дамавіка. Выгляд - чалавекападобны, у чорнай ад дыму вопратцы, з пылаючымі як вуголлі вачыма.

Чорт -- нячысцік-паўсюднік не мае тэрытарыяльнай лакалізацыі і падпарадкоўваецца вышэйшаму нячысціку. Чорт мае чартовак (чарціх -- жонак чарцей) і чарцянят. Асноўны занятак - шкодзіць людзям (сваркі, п'янства), уводзіць у грэх (хлусня, самазабойства).

Ваўкалакі (чалавекі-ваўкі) бываюць двух тыпаў: тыя, што зрабіліся ваўкалакамі свядома (калдуны) і пад прымусам. Калдун ператвараецца ў ваўка перакульваннем праз нажы ці асінавы пень.

Мифалогія

15. Міфалагічныя ўяўленні, звязаныя з жытлом і сядзібаю.

Дамавік – дух хаты, з'яўляецца абярэгам агменю - калі гаспадары пераязджаюць на новае месца, каб перавезці з сабой дамавіка, трэба захапіць вуголля з печкі. Выгляд: дзядок з сівай барадой. Жыве у запечным куце, пад печкай. Ён дапамагае добрым гаспадарам і вельмі не любіць сварак, п'янства, гучнай гаманы, люстэркаў, масак. Незадаволены дамавік можа помсціць - сысці з хаты, пашкодзіць ў гаспадарцы (асабліва жывёле), давесці каго да смерці.

Хлеўнік –сядзібны дух, жыве у хляве, назірае за скацінаю. Пры сімпатыі да гаспадароў і калі яяму па густу масць жывелы, ён чысціць, песціць скаціну, носіць ваду, кладзе паболей корму. Не любіць свінней і казлоў. Калі завядзецца ліхі хлеўнік, які губіць скаціну, можна пазбавіцца забітай сарокай, канаплянай пугай з вузелкамі – трэба пасцёбваць і прыгаварываць словы “пайшла хіра на вецер!”.

Лазнік –гаспадар лазні. Жыве за печчу ці пад полкам.Падобны на Вадзяніка. Злосны. Карае тых, хто мыецца пасля поўначы ці захаду сонца (бо сам любіць мыцца у гэты час). Калі хто мыецца позна,ён кідае у яго камяні з печкі, палохае храпам. Як задобрыць-прынесці хлеб-соль, пакінуць яму ваду і венік.

Еўнік-сядзібны дух, жыве у печы. Сваяк Лазніка і Дамавіка. Выгляд – чалавекападобны, у чорнай ад дыму вопратцы, з пылаючымі як вуголлі вачыма. Глядзіць каб правільна палілася печ, сушыліся снапы. У ваколіцах вёскі звычайна стаялі асеці, ці сушні (еўні,гумны). Сушні часта гарэлі. Гэта прыпісвалі шкоднаму духу.Ёсць адзін спосаб: вывернуць кажух навыварат, узяць качаргу і сцерагчы яго ў ноч пад свята Агафона-гуменніка (22 жніўня). Можа пагібнуць ад маланкі.