Фальклор

2. Беларуски народны каляндар: рухомыя и нерухомые святы

Фальклор падзяляецца на 3 группы:

1.каляндарна-абрадавы,

2.сямейна-абрадавы,

3.пазабрадавы.

1. творы, якія адносяцца да календара і абрадавымі cвятамі.

Зімовы цыкл, веснавы, летні і восеньскі. Кожны цыкл мае свае творы.

2. радзінна-хрэсбінны фальклор.

Вясельны фальклор. Пахавальны абрад (галашэнні).

3. творы, якія не адносяцца да абрадаў. Маглі выконвацца на вячорках, бяседе.

Асноўныя катэгорыі: песні пра каханне, балады, прыпеўкі, прыказкі і прымаўкі, загадкі, замовы, казкі, легенды і паданні.

Каляндарна-абрадавая паэзiя, або паэзiя земляробчага календара, належыць да самых старажытных пластоў народна-паэтычнай культуры. Вытокi каляндарна-абрадавай паэзii ў родавым грамадстве. Наглядаючы змены пор года, бiялагiчныя цыклы ў развiццi раслiн i жывёл, старажытны чалавек, моцна залежны ад прыроды, iмкнуўся ўплываць на яе: запабегнуць злым сiлам, выклiкаць урадлiвасць нiвы, спор i прыплод у гаспадарцы. Жаданага спадзяваўся дасягнуць праз абрадавыя дзеяннi i словы, у магiчную, цудадзейную моц якiх шчыра верыў. I хоць вера ў магчымасць словам i адпаведнымi абрадамi ўздзейнiчаць на навакольны свет складае значны момант народна-паэтычных уяўленняў, не яна вызначае змест i сэнс аднаго з найбольшых, прынамсi ў беларусаў, раздзелаў народна-паэтычнай творчасцi. Практычная гаспадарчая дзейнасць земляроба на працягу працоўнага года, грамадскi быт ляжаць у аснове песень гадавога круга. Гэта паэзiя зямлi ў самым непасрэдным сэнсе слова. Назiраннi над кругаваротам у прыродзе i земляробчай працай, залежнай ад пор года, склалiся ў цэлую сiстэму поглядаў, своеасаблiвы гаспадарчы каляндар. Ён ўключыў у сябе рад святкаванняў аграрнага характеру, уласцiвыя iм абрады, багатае песеннае суправаджэнне, прыкметы i iнш. Пазней хрысцiянства ў барацьбе з язычнiцтвам iмкнулася прыстасавань свае святкаваннi да старажытнага земляробчага календара. Народна-паэтычная стыхiя толькi часткова, вонкава, успрыняла некаторыя элементы хрысцiянскай мiфалогii, перапрацаваўшы iх адпаведна спрадвечным стыхiйна-матэрыялiстычным (у аснове сваей) земляробчым уяўленням i свайму паэтычнаму бачанню свету. Юр'я, Мiкола, Пятро, Iлля з песень гадавога круга — гэта тыя ж сяляне-земляробы, ратаi i сейбiты. I клопат iх пра жыта каранiстае ды каласiстае, пра юр'еўскую расу першага выгану скацiны ў поле, пра пагодлiвы сенакос i добры ўжон збожжа, пра раi семянiстыя i табуны коней — чыста сялянскi клопат. Неаднолькавыя метэаралагiчныя ўмовы вясны, лета восенi i зiмы, разнастайны характар гаспадарчай дзейнасцi ў кожным каляндарна-вытворчым сезоне абумовiлi функцыянальныя асаблiвасцi паэзii гадавога круга, яе цыклiзацыю. Сучасныя фалькларысты i этнографы (У. Чычараў, I. Проп, А. Астахава, С. Токараў, К. Чыстоў) з увагi на працоўную аснову i наяўны рускi песенны матэрыял дзеляць каляндарныя абрады i паэзiю на тры цыклы. Развiтасць у паэзii беларускага земляробчага календара песенных вiдаў усiх чатырох аграрнавытворчых сезонаў, акрэсленая працоўная аснова восеньскага цыклу (уборка яравых, грэчкi, апрацоўка лену, канапель, збор грыбоў, копка бульбы i iнш.) i, нарэшце, адметная музычная прырода восеньскiх песень даюць падставу гаварыць пра чатыры цыклы беларускай каляндарна-абрадавай паэзii: зiмовы, веснавы, летнi i асеннi.