Научные стремления 2011-2
.pdfтам военных гарнизонов, экономическую помощь. Все эти обязанности, по мнению британских политиков, были способны нести и местные власти.
Решение об объединении канадскими провинциями было принято на конференциях в Шарлоттауне (сентябрь 1864 года), Квебеке (октябрь 1864 года) и Лондоне (декабрь 1866 года). Из шести провинций в состав конфедерации согласились войти лишь четыре – Новая Шотландия, НьюБрансуик, Квебек и Онтарио (объединенные согласно Акту 1840 года). Акт о Британской Северной Америке был провозглашен 29 марта 1867 года и вступил в силу 1 июля. Канада получила значительную степень автономии, ограниченную, однако, правом генерал-губернатора оказывать в санкционировании принятого канадским парламентом билля, сохранением британского контроля над внешней политикой доминиона и т.д. При сохранении монархического принципа, акт 1867 года очерчивал довольно четкие контуры федеративной Канады, проводя разделение между полномочиями центральных и провинциальных органов [3].
Премьер-министр Великобритании, лидер партии вигов лорд Дж. Рассел высоко оценивал значение объединения канадских территорий в единое государство. В своем выступлении в палате лордов политик выражал надежду на то, что объединившиеся провинции будут быстро развиваться и процветать, и отметил, что ―если когда-либо они пожелают отделиться от этой страны, мы будем готовы выслушать их просьбу и согласиться с их желаниями, какой бы путь они ни избрали‖ [2, 579].
Таким образом, образование Доминиона Канада в 1867 года стало результатом длительного процесса поиска форм и методов политического устройства североамериканских владений Великобритании. Предоставление Канаде автономии стало первым шагом на пути трансформации системы британских переселенческих колоний в Содружество Наций.
Литературные источники
1.British Colonial Politics // The North American Review. – 1845. – Vol. 60. – Issue 126. – Р. 104 – 107.
2.British North America Bill // Hansard‘s Parliamentary Debates. – 3d series. – vol. 185. – cc557–82.
3.Constitution of Canada. The British North America Act, 1867; its interpretation, gathered from the decisions of courts. – Montreal: John Lovell & son, 1880. – 417 p.
4.Lord Durham's Report on the Affairs of British North America: in 3 vol. / ed. by C.P.Lucas.
– Oxford, Clarendon Press, 1912. – Vol.2: Text of the Report. – 339 p.
41
Gleb M.V.
THE FORMATION OF THE DOMINION OF CANADA
Institute of History, National Academy of Sciences, Minsk
Summary
The article explores internal and external preconditions of the formation of the Dominion of Canada in the XIX century. It is stated that the union of the British North American colonies became possible as the result of the major shift in the imperial idea in the UK.
42
УДК 94(420).083
Горботенко Е.И.
ПАРЛАМЕНТСКАЯ РЕФОРМА 1911 г. И БРИТАНСКАЯ ПАЛАТА ЛОРДОВ
Белорусский государственный университет, Минск
Палата Лордов британского Парламента является одним из самых уникальных законодательных органов в мире. Корпорация лордов символизирует устойчивость государственного механизма Соединенного королевства, приверженность традиции, которая остается важнейшим элементом ментальности англичан. Палата Лордов осуществляет функции рассмотрения законопроектов, одобренных палатой Общин, и сама выступает механизмом сдерживания радикализма нижней Палаты, не имея, однако, в соответствии с утвердившимся конституционным обычаем, права отклонения финансовых законопроектов.
Одним из приоритетных направлений конституционного развития Великобритании в начале XX века стала реформа Палаты Лордов. Эффективность британского парламентского механизма, который в результате трех избирательный реформ 1832 г, 1867 г., 1884-1885 гг. обрел новый демократический облик, зависела от того, в какой степени аристократическая верхняя Палата отступиться от своей исключительности. Организация взаимодействия Палат Парламента, переход от конфронтации к сотрудничеству стали важнейшими задачами ответственной политической элиты королевства, включая Корону и Кабинет.
Парламентская реформа1911 г. коренным образом изменилаоблик представительных институтов власти в Великобритании и привела к окончательной потерелордами политического влияния. А Парламентский Акт 1911 г. стал первым законодательным инструментом, регулирующим отношения между двумя Палатами британского Парламента[6].
В начале XX столетия Палата Лордов состояла из наследственных пэров, пэров, избранных в качестве представителей шотландскими и ирландскими пэрами, духовных лордов в составе 26 наиболее высших представителей духовенства (архиепископов и епископов) и четырех ординарных лордов по апелляциям, которые, на основании Актов об апелляционной юрисдикции 1876 и 1887 гг., занимали места в Палате Лордов пожизненно и образовали первый пожизненный элемент в составе верхней Палаты Парламента в противовес наследственному [7].
До 1911 г. полномочия двух Палат Парламента в законодательной сфере были теоретически равными, за исключением существовавшего обычая, который препятствовал лордам инициировать или вносить поправки в законопроекты, санкционирующие помощь или финансовое снабжение, а также облагающие налогами ("финансовая привилегия общин"). Палата Лордов отчасти компенсировала свои полномочия в судебной сфере, являясь высшим апелляционным судом в Королевстве.
43
Можно выделить следующие причины необходимости реформирования Палаты Лордов: Во-первых, стремительный рост английской промышленности. В XX в. Великобритания вступила как одна из самых развитых в экономическом отношении держав, хотя она и уступила лидирующие позиции США. Но совершенно очевидно, что к XX в. экономический и финансовый центр тяжести давно перешел из рук земельной аристократии в лице лордов, на которую продолжала опираться партия тори, в руки крупных промышленников, которых стали поддерживать виги. Во-вторых, промышленная революция породила стремительный рост численности рабочего класса, а городское население в Британии к 1901 г. составило 77%[1, c. 181]. Этот возросший класс начинает ожесточенную борьбу за свои права, сначала экономические, а затем и политические, что нашло свое выражение в стачках и забастовках, а также бурном развитии профсоюзного движения. Третья причина, являясь следствием предыдущих, кроется в процессе стремительного расширения права голоса на выборах в нижнюю Палату Парламента, Палату Общин, и превращении ее в более легитимный по сравнению с Палатой Лордов институт. На протяжении XIX в. в Британии произошли колоссальные изменения в избирательном праве, ставшие ответом на новые экономические и политические условия существования общества.
Кроме того, Палата Лордов во второй половинеXIX - начале XXвв. превратилась в орган, полностью контролируемый консервативной партией. По своему социальному составу верхняя Палата была оплотом аристократии и являлась, по сути дела, продолжением консервативной партии в Парламенте. Когда консерваторы оказывались в Парламенте в меньшинстве и терпели поражение по какому-либо важному вопросу, Палата Лордов, используя свою сдерживающую функцию, обеспечивала защиту одной из борющихся сторон. Наследственная верхняя Палата, в которой доминировали консерваторы, таким образом, постоянно противопоставляла себя выборной нижней Палате. Именно это всегда вызывало недовольство других оппозиционный партий, сначала либералов, потом лейбористов, которые порой сталкивались с жесточайшим сопротивлением лордов в вопросах продвижения многих законодательных актов [5].
Первой серьезной попыткой реформирования Палаты Лордов стал проект лорда Ньютона 1907 г., который предусматривал упразднение автоматического права наследственных пэров заседать в Палате Лордов [2, c. 116]. Законопроект был в конечном итоге отозван и был учрежден специальный комитет под председательством графа Роузбери, для рассмотрения предложений о реформе. Комитет представил свой отчет в 1908 г. и он во многом отражал принципы, заложенные в законопроекте Лорда Ньютона. Верхняя Палата должна была состоять из приблизительно 400 членов, по большей части представителей наследственных пэров, избираемых на срок полномочий одного Парламента всеми наследственными пэрами, а также наследственных пэров, занимающих места в силу своей квалификации (министры Кабинета), и ограниченного числа
44
пожизненных пэров[5]. Но отчет так и остался на бумаге, и никаких действий предпринято не было.
Но когда 1909 году лорды отвергли предложенныйД. Ллойдом-Джорджем государственный бюджет, что вызвало очередной коституционный кризис, либеральное правительство провело через Парламент закон, ограничивающий полномочия Палаты Лордов (Акт о парламенте 1911 года). Для продвижения закона потребовалось вмешательства короля Георга V, который согласился в случае необходимости пожаловать 250 пэрских титулов либералам, что преодолеть консервативное большинство в верхней Палате [3, c. 146].
Акт 1911 г. де юре упразднил право Палаты Лордов отклонять финансовые законопроекты, поступающие из Палаты Общин. В соответствии со ст. 1(1) Акта 1911 г. Палата Лордов может отложить финансовый законопроект на срок до одного месяца при условии, что он поступил в верхнюю Палату по меньшей мере за месяц до окончания парламентской сессии. [4, c. 148].Кроме того, депутаты получили право проводить без согласия лордов любой другой закон, если он будет представлен на трех подряд сессиях Парламента, с интервалом в два года между вторым чтением первой сессии и окончательным принятием закона в Палате Общин [4, c. 148]. Лорды тем самым лишились возможности блокировать закон, которой часто пользовались в XIX веке, однако в их руках остался не менее важный рычаг влияния на Палату Общин – двухгодичное отлагательное, или, как его еще принято называть, "суспансивное" вето. В соответствии со ст. 2(1) Акта 1911 г. в отношении нефинансовых публичных законопроектов полномочия Палаты Лордов были сокращены с заменой их права отклонять законопроекты правом откладывать законопроекты на двухлетний период, распространяющийся на три последовательные парламентские сессии[4,c. 148].
С принятием Акта о Парламентебыла усилена роль Правительства в государственном механизме, поскольку через партийное большинство оно получило возможность решающего воздействия на Палату Общин, от которой, в результате ослабления Палаты Лордов, в конечном счете, стала зависеть судьба законопроектов. Оттеснив на второй план Палату Лордов и контролируя большинство в Палате Общин, Правительство превращалось в главный орган государственной власти, возвышавшийся над Парламентом.
Акт о Парламенте 1911 г. начал процесс реформирования Палаты Лордов (который не закончен по сей день), а также закрепил главенствующее положение нижней Палаты парламента — Палаты Общин. Законотворчество, утверждение бюджета, контроль за исполнительной властью, решение вопросов об отставке и утверждении правительства теперь составляет прерогативу Палаты общин. Эти изменения в политической системе Великобритании отражали перемены, связанные со становлением индустриального общества. Но Палата лордов, утратив окончательно законодательную инициативу, все равно оставалась влиятельным институтом, прежде всего как высшая судебная инстанция. Верхняя Палата, в целом не ограничивая правительство в его инициативах, выступает сдерживающим элементом в политическом развитии,
45
обеспечивая неразрывную для Великобритании связь между прошлым и настоящим.
Литературные источники
1.Алексеев, Н. А. Палата лордов Британского парламента от суда короля Экберта до революции премьера Тони Блэра / Н. А. Алексеев.— М: Бек, 2003. — 431с.
2.Меморандум Асквита королю, декабрь 1910 г. // Сборник документов по истории нового времени. Экономическое развитие и внутренняя политика стран Европы и Америки 1870-1914 / сост. П. И. Остриков, П. П. Вандель. — М.: Высш. шк., 1989. —
294 c. — С. 146-147.
3.Минаев, А. И. Британский парламентаризм в конце XVIII – начале XX в.: основные тенденции развития: учебное пособие / А. И. Минаев. — Рязань: Рязанский государственный университет, 2008. — 143 с.
4.Парламентский акт 19 августа 1911 г. // Сборник документов по истории нового времени. Экономическое развитие и внутренняя политика стран Европы и Америки 1870-1914 / сост. П. И. Остриков, П. П. Вандель. — М.: Высш. шк., 1989. —294 c . —
С. 148-149.
5.Joint Committee on House of Lords Reform First Report - APPENDIX 1: Historical Background. [Electronic resource]. — Mode of access:http://www.parliament.the- stationery-office.co.uk/pa/jt200203/jtselect/jtholref/17/1710.htm. — Date of access: 20.04. 2011.
6.Parliament Act 1911. [Electronic resource]. — Mode of access:http://www.britannica.com/EBchecked/topic/444300/Parliament-Act-of-1911. — Date of access: 20.04. 2011.
7.Reform And Proposals For Reform Since 1900 // House of Lords Briefing. May 1998. P.1.
— Mode of access: http://www.publications.parliament.uk/pa/ld199798/ldbrief/ldreform.htm. — Date of access: 25.04. 2011.
GorbotenkoЕ.I.
PARLIAMENTARY REFORM OF 1911 AND BRITISH HOUSE OF LORDS
BelarusianStateUniversity, Minsk
Summary
House of Lords of the British Parliament and Parliamentary reform of 1911 are examined in the article. The author in detail analyzes the role of the House of Lords in political system of Great Britain, relationship with House of Commons, reforming reasons and influence of the Parliament Act 1911 on the upper House of the British Parliament.
46
УДК 94(476)
Долатава В.У.
БЕЛАРУСКАЕТАВАРЫСТВА ДАПАМОГІ ПАЦЯРПЕЛЫМ АД ВАЙНЫ – АФІЦЫЙНЫ ПРАДСТАЎНІК БЕЛАРУСАЎ НА КАНФЕРЭНЦЫЯХ ЛІГІ НЕРУСКІХ НАРОДАЎ РАСІІ Ў СТАКГОЛЬМЕ І ЛАЗАННЕ Ў 1916 Г.
Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт, Мінск
Дзевяноста пяць гадоў таму назад ―беларускае пытанне‖ упершыню было вынесена на міжнародную арэну. Барацьба за сваю асобную дзяржаву прывяла беларусаў у 1916 г. спачатку ў Стакгольм, а потым у Лазанну, дзе ў красавіку і чэрвені таго года па ініцыятыве Германіі былі скліканы тры канферэнцыі Лігі нерускіх народаў Расійскай імперыі. Беларуская дэлегацыя выступіла перад краінамі Захаду з патрабаваннямі прызнаць права беларускага народа на самавызначэнне.
Сѐння рэдка ў літаратуры прыгадваецца той факт, што беларускія дзеячы выступалі на гэтых канферэнцыях не толькі ад імя беларускага народа, але і ад імя вялікай дабрачыннай нацыянальнай арганізацыі, якая аб‘яднала беларускіх нацыянальных дзеячаў падчас Першай сусветнай вайны. Гэтая арганізацыя насіла назву Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны і была ўтворана ў Вільні ў 1915 г. Імѐны дэлегатаў сѐння добра вядомыя – гэта І. Луцкевіч, В. Ластоўскі, Я. Салавей і іншыя. Але назву таварыства, членамі якога яны з‘яўляліся, у якім працавалі – дапамагалі беларускім бежанцам харчаваннем, вопраткай, грашыма, арганізоўвалі культурна – асветніцкія мерапрыемствы – сѐння мала хто ведае. І болей таго, многія сучасныя гісторыкі не звязваюць дзейнасць Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны з пачаткам міжнароднай дзейнасці беларусаў.
Мэтай даследавання з‘яўляецца распрацоўка актуальных праблем у гістарычнай навуцы, звязаных з пачаткам міжнароднай дзейнасці беларусаў, а таксама аб‘ектыўнае вызначэнне ролі Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны як нацыянальнай арганізацыі ў беларускім дзяржаваўтворчым працэсе.
У сучаснай навуковай і вучэбнай літаратуры пра першае выступленне беларусаў перад заходнімі краінамі з патрабаваннем вырашыць пытанне беларускай дзяржаўнасці, як правіла, гаворыцца вельмі коратка і непадрабязна, а таксама існуюць розныя падыходы ў вызначэнні арганізацый, якія прадстаўлялі беларусаў. Часцей за ўсѐ аўтары адзначаюць імѐны беларускіх нацыянальных дзеячаў, якія ўдзельнічалі ў канферэнцыях, або называюць такую арганізацыю, як Беларускі народны камітэт, утвораны ў 1915 г. Але апошняя арганізацыя не прадстаўляла ўвесь спектр беларускіх палітычных кругоў, яна была ўтворана асобнымі дзеячамісацыял – дэмакратычнага напрамку, і не магла прадстаўляць перад светам беларускі народ. А вось Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайныўжо ў 1916 г. мела на беларускіх землях сем аддзелаў як на захопленай немцамі тэрыторыі, так і на тэрыторыі, занятай царскімі войскамі. Акрамя таго, у 1916 г. у сталіцы
47
Расійскай імперыі таксама было створана Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны. Такім чынам Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны на самой справе з‘яўлялася буйной арганізацыяй. І членамі яе з‘яўляліся прадстаўнікі самых розных палітычных плыняў: В. Іваноўскі, А. і І. Луцкевічы, В. Ластоўскі, Я. Варонка, Б. Тарашкевіч, З. Жылуновіч, А. Чарвякоў, Б. Эпімах – Шыпіла, А. Смоліч, М. Багдановіч, А. Пашкевіч, Ч. Родзевіч, Я. Салавей… Пералічыць усіх немагчыма. Усе знакамітыя беларускія дзеячы палічылі патрэбным прыняць удзел у працы таварыства, дапамагчы беларускаму народу, які апынуўся ў цяжкіх абставінах сусветнай вайны. Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны з‘яўлялася адзінай афіцыйнай грамадскай беларускай арганізацыяй, якуюфінансава падтрымлівалі ўладыі якая стварала вялікія магчымасці для канцэнтрацыі нацыянальных сіл і каардынацыі пазастатутнай дзейнасці.Такая арганізацыя, як Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны, канечне, мела ўсе правы прадстаўляць беларусаў на міжнародных канферэнцыях. Дабрачынныя мэты таварыства, яго членскі склад, культурная праца маглі зрабіць падмогу палітычным дзеячам дасягнуць іх мэты ў вырашэнні дзяржаўнага пытання, маглі паказаць свету, што беларусы – нацыя, якая мае права на самастойнае дзяржаўнае развіццѐ. Таму не выпадкова, што ў мемарандуме, прадстаўленым на канферэнцыі ў Лазанне, беларусы распавядаюць Захаду пра таварыства, яго мэты і дасягненні [9, c. 3].
Аўтарытэтныя і вядомыя беларускія гісторыкі, сучаснікі падзей першай трэці ХХ ст., такія як М. Доўнар – Запольскі і У. Ігнатоўскі, на старонках сваіх прац выдзяляюць Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны, напамінаюць пра тое, што яго члены ўзялі на сябе вялікую адказнасць прадстаўляць беларусаў у свеце. Так, Мітрафан Доўнар – Запольскі ў сваім вядомым курсе лекцый ―Гісторыя Беларусі‖ піша: ―Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны ўскладае на сябе афіцыйнае прадстваўніцтва ўсѐй Беларусіі, усходняй і заходняй, і на канферэнцыі народаў Расіі ў Лазанне і Стакгольме афіцыйна ставіць пытанне аб будучай палітычнай самастойнасці Беларусіі‖ [3, c. 536].ІУсевалад Ігнатоўскі ўдакладняе словы М. Доўнар – Запольскага ў сваѐй кнізе ―Гісторыя Беларусі ў ХІХ і ў пачатку ХХ сталецця‖. Ён адзначае, што Цэнтральны саюз беларускіх нацыянальных грамадскіх арганізацыйпаслаў сваіх дэлегатаў на міжнародныя канферэнцыі ў Стакгольм, дзе ―яны ад імя беларускага народу заявілі, што ѐн чакае вызвалення з-пад ярма расейскай няволі‖ [6, c. 224].Уся справа ў тым, што ва ўтвораным на пачатку 1916 г.Цэнтральным саюзе беларускіх нацыянальных грамадскіх арганізацый Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны адыгрывала вядучую ролю.
Вядома, што на канферэнцыі ў Стакгольме беларускія дэлегаты В. Ластоўскі і Я. Салавей направілі тэлеграму прэзідэнту ЗША Вудра Вільсану з падзякай за выступленне ў абарону ―малых народаў‖ [1, арк. 49]. А беларуская дэлегацыя выступіласа сваім мемарандумам на ІІІ Кангрэсе нацый у Лазанне, які адбыўся ў чэрвені 1916 г. Тым падзеям прысвечаны артыкулы газеты
48
―Гоман‖ за 1916 г., а таксама літаратурна – публіцыстычная спадчына А. Луцкевіча.
Антон Луцкевіч адзначае, што дэлегацыю беларусаў у Лазанне ўзначальваў Іван Луцкевіч[7, c. 98],і з Вільні ад беларусаў былі запрошаны І. Луцкевіч і В. Ластоўскі [7, c. 192]. У сучасныхдаследчыкаў мы знойдзем іншыя дадзеныя: ―У гэтым жа годзе беларуская дэлегацыя на чале з Ластоўскім прадставіла мемарандум на міжнароднай канферэнцыі ў Швейцарыі‖ [11, c. 265]. Важна тое, што беларусаў прадстаўлялі знакамітыя дзеячы, якія сваімі справамі дзеля будучыні беларускага народа заслужылі сабе павагу суайчыннікаў.
З‘езд ―інародцаў Расіі‖ у Лазанне праходзіў з двацаць сѐмага па двацаць дзевятае чэрвеня 1916 г.[8, c. 3].На з‘езд прыбылі двацаць тры розныя народнасці, у тым ліку беларусы [5, c. 2-3].
Газета ―Гоман‖ надрукавала некалькі артыкулаў пра гэты з‘езд. У нумары трыцаць дзевяць быў надрукаваны артыкул пра тое, чаго чакаюць ад з‘езда: ―З‘езд гэты, дапаўняючы нядаўні з‘езд у Стакгольме, у сваіх рэзалюцыях павінен паказаць перад усім светам выхад з цяжкага палажэння ―інародцаў‖ Расіі. Але смелыя, вольныя думкі … не дадуць ім нічога, калі не зварухнецца ўвесь культурны свет, калі ідэя вызвалення ўцісканых ―інародцаў‖ ня войдзе глыбока ў свядомасць вялікіх дзяржаў‖ [2, c. 2].―Гоман‖ заклікаў таксама і беларускіх эмігрантаў паўплываць на пазіцыі ўлад іх дзяржаў у адносінах да беларускага пытання. ―Гоман‖ заклікаў іх памятаць пра Беларусь, якая перажывае вельмі цяжкую для сябе часіну.
На з‘ездзе двацаць сѐмага чэрвеня выступала дэлегацыя беларусаў з мемарандумам, які быў надрукаваны ў ―Гомане‖ [8;9]. З галоўнай прадмовай выступіў Іван Луцкевіч. У мемарандуме гаварылася: ―…мы маем магчымасць першы раз за сто двацаць гадоў заявіць цывілізаванаму свету аб поўнай нашай бязпраўнасці, ад якой мы пакутавалі ў Расійскай дзяржаве. Мы просім у цывілізаваных народаў спагады нам і падтрымання, каб прымусіць да пашаны нашых нацыянальных і культурных правоў‖ [10, c. 28].
Беларускія прадстаўнікі пазнаѐмілі свет з геаргафіяй, межамі і гісторыяй Беларусі, абгрунтавалі сваѐ жаданне быць незалежнымі ад Расіі, даказалі, што маюць права быць свабоднымі. Дэлегацыя апісвала цяжкасці, выпаўшыя на долю беларусаў з пачаткам Першай сусветнай вайны, і заклікала ―культурны свет‖ здзейсніць беларусам дапамогу: ―…пазваляе нам шукаць у культурных народаў свету спачуцця і абароны нашых чалавечых і культурна-народных правоў і карміцца надзеяй, што які б не быў канец вайны, культурныя народы свету дапамогуцьзабяспечыць беларусам такую паўнату культурных і палітычных правоў, якая дасць нашаму народу змогу вольна развіваць свае духоўныя і матэрыяльныя сілы, дасць змогу стацца нам вольнымі гаспадарамі свайго краю‖ [9, c. 3].
На жаль, Еўропа засталася абыякавая да запатрабаванняў беларусаў. Напрыканцы працы з‘езду, дэлегаты прынялі праект правоў народаў, які быў
49
распрацаваны міжнароднай камісіяй[4, c. 2],але ѐн не вельмі дапамог беларусам вырашыць пытанне дзяржаўнасці.
Такім чынам, Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны стала той арганізацыяй, ад імя якой беларускія дэлегаты мусілі заявіць на ўвесь свет аб праве беларускага народа на самавызначэнне. Таварыства па характары і маштабесваѐй дзейнасці, па членскаму складу з‘яўлялася такой буйной і аўтарытэтнай арганізацыяй, якая мела права прадстаўляць беларускі народ на міжнароднай арэне. Існаванне на беларускіх землях такой арганізацыі, як Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны само па сабе гаварыла шмат пра беларусаў як нацыю. Нават дзеячы, якія потым разыдуцца па розных партыях, падчас вайны аб‘ядналі сілы, каб дапамагчы свайму народу. І ў гэтым была іх моц. Мабыць, менавіта пагэтаму палітычная і нацыянальная іх дзейнасць падчас вайны была даволі паспяховай – таму што яны былі разам, аб‘яднаныя адной справай. Таварыства з‘яўлялася тым падмуркам, дзякуючы якому пасля Лютаўскай рэвалюцыі беларусы і іх розныя арганізацыі і аб‘яднанні гучна заявілі пра сябе.
Літаратурныя крыніцы
1.БДАМЛіМ Ф. 3. – Воп. 1. – Спр. 133.
2.Да братоў за морам // Гоман. – 1916. – № 39. – 27 чэрвеня. – С. 2.
3.Довнар – Запольский М.В. История Белоруссии / М.В. Довнар – Запольский. – Минск: Беларусь, 2005. – 680 с.
4.З‘езд ―інародцаў‖ Расіі // Гоман. – 1916. – № 40. – 30 чэрвеня. – С. 2.
5.З‘езд народаў у Лазанне // Гоман. – 1916. – № 42. – 7 ліпеня. – С. 2 – 3.
6.Ігнатоўскі У.М. Гісторыя Беларусі ў ХІХ і ў пачатку ХХ сталецця / У. М. Ігнатоўскі. – Мінск: Белдзяржвыд, 1928. – 252 с.
7.Луцкевіч А.І. Да гісторыі беларускага руху: Выбраныя творы / А.І. Луцкевіч; [Уклад., прадм., камент., анатав. індэкс іменаў А. Сідарэвіча]. – Мінск: Беларускі кнігазбор, 2003. – 288 с.
8.Рэляцыя аб з‘ездзе ў Лазанне // Гоман. – 1916. – № 52. – 11 жніўня. – С. 2 – 3.
9.Рэляцыя аб з‘ездзе ў Лазанне // Гоман. – 1916. – № 53. – 15 жніўня. – С. 3.
10.Турук Ф. Белорусское движение / Ф. Турук. – Москва: Типография Подотдела Инвалидов, Ермаковская, д. 3, 1921. – 144 с.
11.Юхо Я.А. Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права Беларусі / Я. А. Юхо. – Мінск: Універсітэцкае, 1992. – 270 с.
Dolotova O.V.
THE BYELORUSSIAN SOCIETY FOR ASSISTANCE OF THE VICTIMS OF THE WAR IS THE OFFICIAL REPRESENTATIVE OF THE BYELORUSSIANS AT THE CONFERENCES OF THE LEAGUA OF NON-RUSSIAN NATIONS OF RUSSIA IN STOCHOLM AND LAUSANNE IN 1916
BelarusianStateUniversity, Minsk
Summary
The Byelorussian Society for Assistance to the Victims of the War provided assistance to the Belarusians refugees during the First World War. The members of the Society participated in the conferences of the League of non-Russian nations of Russia in Stockholm and Lausanne in 1916.
50