Научные стремления 2011-2

ИЗУЧЕНИЕ МЕТОДА ПРОГНОЗИРОВАНИЯ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ИСКУССТВЕННЫХ НЕЙРОННЫХ СЕТЕЙ НА ОСНОВЕ ДАННЫХ ИМИТАЦИОННОГО МОДЕЛИРОВАНИЯ ВИРТУАЛЬНОГО ПРЕДПРИЯТИЯ

НЕКОТОРЫЕ ВОЗМОЖНОСТИ РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ ПО ВЫХОДУ ИЗ ИНВЕСТИЦИОННО-ФИНАНСОВОГО КРИЗИСА

МОДЕЛИРОВАНИЕ ПРОЦЕНТНОЙ СТАВКИ НА РЫНКЕ МЕЖБАНКОВСКИХ КРЕДИТОВ

21

САТЕЛЛИТНАЯ СЕКЦИЯ ДЛЯ УЧАЩЕЙСЯ МОЛОДЕЖИ

«ЕСТЕСТВЕННЫЕ НАУКИ»

МОНИТОРИНГ ЭКОЛОГИЧЕСКОГО СОСТОЯНИЯ ПОВЕРХНОСНЫХ ВОД СЛУЦКОГО РАЙОНА МЕТОДОМ БИОИНДИКАЦИИ

САТЕЛЛИТНАЯ СЕКЦИЯ ДЛЯ УЧАЩЕЙСЯ МОЛОДЕЖИ

«ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ»

АВТОСТЕРЕОТИПЫ И ГЕТЕРОСТЕРЕОТИПЫ БЕЛОРУСОВ НА ПРИМЕРЕ ИССЛЕДОВАНИЯ ЭТНОСТЕРЕОТИПОВ У УЧАЩИХСЯ СТАРШИХ КЛАССОВ ГИМНАЗИИ №1 Г. ЖОДИНО

АСАБІСТЫ ФОНД БЕЛАРУСКІХ ПРЫКАЗАК (НА МАТЭРЫЯЛЕ ЗАПІСАЎ АД У. ЛІХТАР, ВЁСКА ГОЦК САЛІГОРСКАГА РАЁНА)

ЭТЫМАЛОГІЯ ФРАЗЕАЛАГІЗМАЎ СА СЛОВАМ ―ВАДА‖

ШЕКСПИР, МИЦКЕВИЧ И… СОНЕТ. МНОГОАСПЕКТНЫЙ АНАЛИЗ

СОНЕТА № 130 У. ШЕКСПИРА И «ГРОБНИЦА ПОТОЦКОЙ» А. МИЦКЕВИЧА

ЧАРНОБЫЛЬСКАЯ ПРАБЛЕМА Ў ЖЫЦЦІ І ЛІТАРАТУРЫ: ВЫКАРЫСТАННЕ ІНФАРМАЦЫЙНЫХ ТЭХНАЛОГІЙ У АДУКАЦЫЙНЫМ ПРАЦЭСЕ

26

Секция «История. Культурология»

История

УДК 323. 1 (476) ―19‖

АльховікМ.К.

НАЦЫЯНАЛЬНАЯ ПАЛІТЫКА ПАРТЫЙНА-ДЗЯРЖАЎНАГА КІРАЎНІЦТВА Ў БЕЛАРУСКАЙ ССР У 1930-Я ГГ.

Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт, Мінск

Актуальнасць. У беларускай гістарыяграфіі нацыянальная палітыка ў БССР 1930-х гг. адлюстравана фрагментарна. Даследчыкі засяродзілі сваю ўвагу на вывучэнні толькі некаторых праблем нацыянальна-культурнага развіцця карэннага насельніцтва. Аднак гісторыкам яшчэ належыць стварыць цэласную карціну нацыянальнай палітыкі, якую праводзіла партыйнадзяржаўнае кіраўніцтва рэспублікі і адказаць на пытанне, у якой меры яна адпавядала этнакультурным запатрабаванням насельніцтва рэспублікі.

Мэтадаследавання – стварыцьцэласнуюкарцінунацыянальнайпалітыкі 1930-хгг. уБеларускайССР, ажыццявіцьяеперыядызацыю.

Вынікі. У навуковым і публіцыстычным дыскурсе прысутнічаюць два пункты гледжання адносна моманту заканчэння правядзення палітыкі беларусізацыі і задавальнення нацыянальна-культурных патрэбнасцяў этнічных супольнасцяў Беларусі. Значная частка навукоўцаў даказвае, што гэта палітыка была згорнутая ў канцы 1920-х гг. Зыходзячы з таго, што і пасля 1929 г. цэнтральныя і мясцовыя органы ўлады і кіравання праяўлялі клопаты аб развіцці мовы і культуры беларусаў і нацыянальных меншасцяў, іншымі даследчыкамі называецца іншы тэрмін – сярэдзіна 1930-х гг.

Нацыянальную палітыку 1929-1939 гг. можна ўявіць цэласнай палітыкай, калі ахарактарызаваць наступнымі рысамі. Па-першае, Камуністычная партыя (бальшавікоў) Беларусі мела поўную манаполію на вызначэнне курсу і на правядзенне нацыянальнай палітыкі. Па-другое, беларускія партыйнадзяржаўныя органы поўнасцю падпарадкоўваліся ЦК УКП(б), курс якога ў галіне нацыянальнай палітыкі ўвесь час мяняўся ў залежнасці ад бягучай сітуацыі. Па-трэцяе, нацыянальная палітыка поўнасцю падпарадкоўваецца задачам сацыялістычнага будаўніцтва, ператварыўшыся ў яго другарадны фронт. Змяняецца значэнне слова «нацыянальная палітыка». Раней яно абазначала задавальненне нацыянальна-культурных запатрабаванняў той ці іншай нацыі (нацыянальнасці). З 1929-1930 гг. нацыянальна-культурныя дасягненні ў нацыянальнай палітыцы адыходзяць на задні план. На першы план выходзяць палітычны (барацьба з палітычнымі канкурэнтамі ў нацпытанні) і сацыяльна-эканамічны складнікі. У культурнай сферы ўлада абмяжоўвалася пералікам культурна-бытавых мерапрыемстваў, а таксама ліквідацыяй непісьменнасці і г.д. Бракуе асвятлення дынамікі і асэнсавання накіраванасці нацыянальна-культурных мерапрыемстваў партыі. З 1934-1936 гг. адбываецца фактычна змоўчванне нацыянальна-культурных мерапрыемстваў і тэндэнцый нацыянальнай палітыкі партыі.

27

Камісія Затонскага пацвердзіла курс на беларусізацыю, бо яна дапамагала шырокім массам у культурным развіцціі садзейнічала саветызацыі, але вызначыла нармальнымі наяўныя тэмпы развіцця беларускай мовы. Калі ў 1929/1930 навучальным годзе налічвалася 5526 беларускіх школ, то ў наступным іх колькасць узрасла да 6365. Калі ў 1928 г. тыраж беларускай кніжнай прадукцыі склаў 1838 тыс., то ў 1933 г. – 9379 тыс. экзэмпляраў [1, с.

64-66].

Разамзтым, знікла пагроза адміністрацыйных меру здзеяння ці публічнага асуджэння адказных работнікаў і кіраўнікоў заняведанне і ігнараванне беларускай мовы, знікла планамернасць і зладжанасць удзеяннях органаў улады ў ажыццяўленні беларусізацыі. Рэпрэсіўныя мерапрыемствы супраць нацыяналдэмакратаў прывялі да дэзарыентацыі працоўных сходаў, паседжанняў партыйных і дзяржаўных органаў, работнікаў на ніве нацыянальнага будаўніцтва.

Працягвалася паступальнае і дынамічнае развіццѐ нацыянальных меншасцяў. На задавальнне культурных патрэб 6,8 тыс. літоўцаў (0,14% насельніцтва БССР) працавалі 11 пачатковых (300 вучняў) і 2 сярэднія (197 вучняў) школы, 3 дамы культуры, газета " Raundonasis Artojas ", літоўскі сектар пры Дзяржаўным выдавецтве БССР, літоўская падсекцыя пралетарскай культуры ў Інстытуце гісторыі Акадэміі навук БССР. У 1934 г. у БССР функцыянавала 17 латышскіх школ. Усяго ў 1931/1932 н.г. працавала 262 яўрэйскія школы, дзе вучылася 36 тыс. 500 вучняў [2, с. 131].

Да 1934 г. улады БССР, у прыватнасці наркамат асветы, патуралі паланізацыі беларускага каталіцкага насельніцтва БССР. Практыкавалася выкладанне польскай мовы ў беларускіх школах, дзе вучыліся дзеці каталікоў ці мінімальная колькасць палякаў. Факт навучання каталіцкага і неапалячанага беларускага насельніцтва ў польскіх адукацыйных установах ігнараваўся. Пачалося ўкараненне польскай мовы ва ўсе сферы грамадскага жыцця, у прадпрыемствы, установы і г.д. На пратэсты беларускага насельніцтва супраць паланізацыі не было ніякай рэакцыі. Крытыка паланізацыі каталіцкага насельніцтва вызначалася як выступленне супраць лініі партыйна-дзяржаўнага кіраўніцтва ў нацыянальным пытанні. Адначасова ў канцы 1920-х гг. - пачтаку 1930-х гг. статыстычныя дакументы паказвалі куды меншую колькасць расейцаў, чым перапіс 1926 г. і змяншэнне выступаў супраць беларусізацыі ва Ўсходняй Беларусі.

У пачатку 1933-1934 н.г. у БССР існавала 289 польскіх школ, у якіх навучалася 17664 чал. Калегія Наркамасветы БССР 28 студзеня 1934 г. вынесла рашэнне павялічыць лік польскіх школ па І канцэнтры да 285, па ІІ – да 60, па

ІІІ – да 10. У выніку лік польскіх школ павялічыўся на 74 школы (з 289 да 363).Частка даследчыкаў лічыць, што ігнараваліся патрэбы рускага насельніцтва ў нацыянальных школах і перыядычным друку на роднай мове.

У 1933-1934 г. адбылася дэфармацыя лініі партыі па нацыянальным пытанні, распачаўся асімілятарскі курс ў дачыненні да карэннага насельніцтва і этнічных супольнасцяў ва ўсіх нацыянальных рэгіѐнах Савецкай краіны. У 1933 г. работа

28

Цэнтральнай Нацыянальнай камісіі пры СНК БССР і большасці мясцовых нацкамісій прызнаецца нездавальняючай. У 1933 г., калі насельніцтва вагалася паміж беларускай і расейскай ідэнтыфікацыяй, улады вырашалі справу ўжо не на карысць беларускай (як гэта было з Церахоўскім раѐнам). Спынілася беларусізацыя беларускага насельніцтва па-за межамі БССР. Нацыяналдэмакраты былі абвінавачаны ў ажыццяўленні ―гвалтоўнай‖ беларусізацыі. Снежаньскі аб‘яднаны пленум ЦК і ЦКК КП(б) Беларусі (1933 г.) прызнаў, што пастановы пленумаў не праводзяцца ў жыццѐ цэлым радам партыйных, савецкіх і грамадскіх арганізацый, аднак віну за зрыў беларусізацыі ўсклаў на нацыянал-дэмакратаў, дасягненні якіх прысвоіў сабе.

Партыйна-дзяржаўнае кіраўніцтва свядома ўзяло курс на павышэнне сферы ўжытку рускай мовы. Рускія перасталі разглядацца як нацыянальная меншасць. Інтарэсы гэтай дзяржаваўтваральнай нацыі былі пастаўлены пад ахову партыйна-дзяржаўных органаў. Працэс беларусізацыібыў спынены, пачала павялічвацца доля расейскіх школ, перыядычнага друку, прычым у гэты час павялічвалася доля беларусаў сярод гараджан. Прыкладам, у 1926 г. толькі 32% работнікаў прамысловасці Віцебшчыны былі беларусамі. Праз дзесяць год доля беларусаў дасягнула паказчыку 62% [3, с.69, 196; 4, с.189]. У вышэйшых сферах дзяржаўнага і грамадскага жыцця запанавала менавіта руская мова (справаводства, вышэйшыя і сярэднія спецыяльныя навучальныя ўстановы, пачатковая адукацыя ў гарадах, кіраўніцтва рэспублікі і гарадоў, гарадское насельніцтва).

У 1934-1936 гг. улады ігнаравалі праблемы развіцця нацыянальных меншасцяў, аналіз стану развіцця апошніх абмяжоўваўся канстатацыяй дасягненага росквіту і пастаноўкай праблем, якія належыць вырашыць. Паступова, але няўхільна, змяншаецца колькасць надрукаваных кніг, газет і часопісаў на мовах нацыянальных меншасцяў, закрываюцца іхныя адукацыйныя і культурна-асветныя ўстановы, ліквідуюцца нацыянальныя саветы. Гэты працэс пачаўся 24 ліпеня 1934 г., калі ЦК УКП(б) указаў беларускаму парткіраўніцтву на ―няправільную палітыку і практыку насаджэння ў раѐнах і сѐлах з бальшынѐй беларускага насельніцтва польскіх школ і прымусовага навучання дзяцей на польскай мове‖ [5, с.115].

У 1937-1939 гг. былі ліквідаваны польскі раѐн, нацыянальныя саветы, калгасы, судовыя камерыяк цэнтры работы замежных разведак. Згортваўся друк на нацыянальных мовах. Вучні нацыянальных навучальных устаноў былі пераведзены на рускую ці беларускую мову навучання з 1 верасня 1938 г. Пад ціскам кіраўнікоў камісіі па праверцы рэспубліканскай партыйнай арганізацыі Г.Малянкова і Я.Якаўлева, 28 ліпеня 1937 г. Бюро ЦК КП(б)Б прыняло пастанову ―Аб ліквідацыі палітыкі паланізацыі, якая праводзілася нацыяналфашыстамі‖, у выніку чаго была рэпрэсавана вялікая частка партыйнасавецкага кіраўніцтва. Прадстаўнікі нацыянальных меншасцяў значна пацярпелі ў выніку ажыццяўлення шэрагу аперацый НКУС СССР па ліквідацыі замежнай агентуры ў БССР. Нацыянальныя меншасці ператвараюцца ў непажаданы элемент: удзельнік пленума ЦК КП(б)Б ад 17-19 жніўня 1937 г.

29

Волкаў так адгукнуўся аб паляках: «Ничего, пускай живут, работают, а вредить будут – возьмѐм на дачу» [6, с.173].

Увыніку далучэння Заходняй Беларусі партыйныя і дзяржаўныя органы пайшлі на істотны перагляд сваѐй нацыянальна-культурнай палітыкі ва ўсходніх абласцях БССР, бо было бы лагічна сумяшчаць русіфікацыю ва Ўсходняй Беларусі і беларусізацыю ў Заходняй Беларусі, асіміляваць этнічныя супольнасці на ўсходзе і задавальняць іх нацыянальна-культурныя запатрабаванні на захадзе рэспублікі.У студзені 1941 г. Бюро ЦК КП(б)Б прыняло адмысловую пастанову "Аб вывучэнні беларускай мовы ў ВНУ, тэхнікумах і школах БССР". Прадстаўнікі партыйна-дзяржаўнай улады абмежаваліся маніторынгам нацыянальнага пытання, аднак зрабіць якіхкольвечы заўважных захадаў не паспелі, бо пачалася другая сусветная вайна.

Вывады. Дэфармацыя нацыянальнай палітыкі ў адносінах да этнічных супольнасцей паставіла пад пагрозу іх існаванне на Беларусі, закладала аснову для палітычнай нестабільнасці.З сярэдзіны 1930-х гг. у БССР пачалі паралельна ўжывацца дзве мовы – руская і беларуская.Калі дзвюхмоўе (білінгвізм) не рэгулюецца заканадаўствам, то мае тэндэнцыю абмяжоўвацца да аднамоўя (моналінгвізму).

Літаратурныя крыніцы

1.Печать СССР в 1928, 1933 и 1934 гг. Москва, изд-во «крестьянская газета», 1936. – 96 с.

2.Skilters, K. Latviju zemneeks baltkreevijā pirms un pec Octobra revolucijas=Латышскі селянін на Беларусі да і пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі/ K. Skilters. – Minska: Baltakreevijas Zinatnu Akademijas izdevneeciba, 1935. – 144 с.

3.НАРБ. – Фонд 4П. – Вопіс 1. – Справа 7096.

4.НАРБ. – Фонд 4П. – Вопіс 1. – Справа 9109.

5.НАРБ. - Фонд 4П. – Вопіс 1. – Справа 10917.

6.НАРБ. - Фонд 4П. – Вопіс 1. – Справа 10959

Alhovik M. K.

ABOUT THE NATIONAL POLICY OF THE PARTY & STATE GOVERNMENT IN THE

BELARUSIAN SSR IN 1930-S

The BelarusianStateUniversity, Minsk

Summary

In this article, the author tries to present the hole picture of the Soviet national policy in the Byelorussian SSR in 1930-s. Special attention is paid to the polonization of the Belarusian Catholics in the first half of 1930-s and at the analysis of the language situation in BSSR in the second half of 1930-s.

30