2. Чым вызначыўся ў гісторыі Беларусі Браніслаў Тарашкевіч?

3. Чым займалася Беларуская навукова-тэрміналагічная камісія? беларуская літаратурная мова і дыялекты

Літаратурная мова мае дзве формы: пісьмовую і вусную. Пісьмовая мова адрозніваецца ад вуснай больш складаным сінтаксісам, большай колькасцю абстрактнай і тэрміналагічнай лексікі.

Літаратурная мова з’яўляецца адзінай на ўсёй тэрыторыі, на якой пражывае нацыя. Яна вызначаецца ўнармаванасцю лексікі, граматыкі, стылістычнымі разнавіднасцямі. Літаратурная мова абслугоўвае ўсе сферы грамадскага жыцця народа, навуку, справаводства, культуру.

Дыялектная мова існуе ў выглядзе мясцовых, тэрытарыяльных гаворак. Дыялекты аб’ядноўваюць групу ці групы мясцовых гаворак, якія маюць агульныя асаблівасці ў фанетыцы, граматыцы, лексіцы.

У беларускай дыялектнай мовы вызначаюць два тыпы гаворак: паўночна-ўсходні і паўднёва-заходні. Паміж імі існуюць так званыя пераходныя гаворкі, або сярэднебеларускія.

Паўночна-беларускі дыялект аб’ядноўвае Віцебскую, большую частку Магілёўскай і паўночныя раёны Мінскай абласцей. Для жыхароў гэтых рэгіёнаў уласцівы наступныя словы: вязець, буду чытаць, зімля, маліц (хлопец).

Паўднёва-заходні дыялект распаўсюджваецца на Брэсцкую, Гомельскую вобласці, паўднёвыя раёны Міншчыны і большую частку Гродзеншчыны. Тут можна пачуць: напіўса, шуляк (каршун), дзве свінне, гаўца (аўца).

Сярэднебеларускія гаворкі (цэнтральная частка Беларусі) больш набліжаны да сучаснай літаратурнай мовы.

Дыялектная мова з’яўляецца невычэрпнай крыніцай для папаўнення і ўзбагачэння беларускай літаратурнай мовы.

КІРЫЛІЦА І ЛАЦІНКА

На ўсім гістарычным шляху развіцця пісьмовай беларускай мовы выкарыстоўваліся два віды алфавіта: кірыліца і лацінка.

Кірыліца – па меркаваннях большасці даследчыкаў, гэта азбука была створана славянскімі асветнікамі Кірылам і Мяфодзіем у ІХ стагоддзі на аснове грэка-візантыйскага пісьма. У дадзеным алфавіце налічвалася 43 літары, 24 з іх мелі візантыйскае паходжанне, а 19 створаны ўпершыню. Першая кніга, напісаная кірыліцай, – Астрамірава евангелле 1056 – 1057 гг. На аснове кірыліцы склаліся сучасныя беларускі, рускі, украінскі, балгарскі і сербскі алфавіты.

Лацінка – лацінскі алфавіт і пісьмо. Лацінка ўзнікла ў VII ст. Да н.э. і мела 20 літар. На аснове лацінскага алфавіта былі створаны алфавіты больш за 70 моў, якімі зараз карыстаюцца 35% насельніцтва свету.

На Беларусі лацінка набыла папулярнасць у канцы XVI стагоддзя з нагоды распаўсюджвання каталіцызму. На ёй пісаліся афіцыйныя паперы, выдаваліся творы пісьменнікаў. Лацінкай карысталіся Ян Баршчэўскі, Ян Чачот, Вінцэнт Дуніні-Марцінкевіч, Францішак Багушэвіч, прыстасаваўшы яе да беларускай мовы. Раннія творы Якуба Коласа, зборнік вершаў “Гусляр” Янкі Купалы былі таксама на лацінцы.

Параўнанне кірыліцы з лацінкай

А – A, a Б – B, b В – V, v Г – H, h Г – G, g Д – D, d Е – Je, je, (i)e Ё – Jo, jo, (i)o Ж – Z, z Дж – Dz, dz З – Z, z Дз – Dz, dz І – I, i Й – J, j К – K, k Л – L, l, L, l М – M, m Н – N, n

O – O, o П – P, p Р – R, r С – S, s Т – T, t У – U, u ў – u Ф – F, f Х – Ch, ch Ц – C, c Ч – C, c Ш – S, s ы – у Э – E, e Ю – Ju, ju, (i)u Я – Ja, ja, (i)a ь – ( ) ‘ – ‘

Заданне. Прачытайце беларускую казку “Воўк і вавёрка”¹, напісаную беларускай лацінкай.

VAVIORKA J VOUK

Vouk, najeusysia, spau u lesie pad drevam. Vaviorka pa drevie skakala z sucka na sucok, I zvalilasia na vauka. Vouk chacieu jaje zjesci. Ale vaviorka pacala prasicca:

• Pusci mianie.

Vouk skazau:

• Dobra, Ja puscu ciabie, ale ty skazy mnie, camu vy, vaviorki, zausiody hetkija viasiolyja j sustryja, a my, vauki, zlosnyja j panuryja?

Vaviorka jamu adkazala:

• Piers adpusci mianie na dreva, dyk ja skazu tabie, a to bajusia ciabie.

Vouk nia byu halodny, dyk pusciu jaje. Vaviorka skoknula na dreva j pramovila:

- Vy, vauki, zausiody panuryja j zlosnyja, bo zlosc vam serca pierajela. My zausiody viasiolyja j sustryja, bo nikoli nikomu nia robim skody.

Заданне 3. 1. Як вы разумееце паняцце “дыялектная мова”?