Тэма 24: Рэспубліка Беларусь на сучасным этапе развіцця

1. Абвяшчэнне незалежнасці Рэспублікі Беларусь.

2. Унутрыпалітычнае жыццё ў РБ у 1990-2000-я гг.

3. Знешняя палітыка РБ у 1990-2000-я гг.

4. Сацыяльна-эканамічнае развіццё РБ у 1990-2000-я гг.

5. Адукацыя, навука, культура ў 1990-2000-я гг.

24.1. Абвяшчэнне незалежнасці Рэспублікі Беларусь.

Распад СССР абумовіў пытанне нацыянальна-дзяржаўнага самавызначэння Беларусі. У межах палітычнай эліты БССР узнікалі рознагалоссі па пытанню аб ступені рэалізацыі суверэнітэту: урад БССР, парламенцкая большасць у Вярхоўным Савеце, кіраўніцтва КПБ выступалі за пашырэнне самастойнасці БССР у межах абноўленага Саюза; апазіцыя БНФ і блізкія да яе сілы з 1990 г. выступалі за поўную дзяржаўную незалежнасць Беларусі і выхад са складу СССР. Праблема дзяржаўнага самавызначэння абвастрылася пасля т.зв. “параду суверэнітэтаў” – абвяшчэння самастойнасці шэрагам саюзных рэспублік вясной – летам 1990 г.

27 ліпеня 1990 г. Вярхоўны Савет БССР прыняў Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце БССР. Згодна з Дэкларацыяй, на тэрыторыі рэспублікі абвяшчалася вяршэнства Канстытуцыі і законаў БССР, паўната ўлады рэспубліканскіх дзяржаўных органаў, самастойнасць і незалежнасць Беларусі ў міжнародных зносінах. Разам з тым абвяшчалася імкненне да захавання Саюза на новай аснове.

У канцы 1990 – першай палове 1991 гг. кіраўніцтва СССР і шэрагу саюзных рэспублік, уключаючы БССР, праводзілі падрыхтоўку для заключэння новага саюзнага дагавору. Былі падпісаны дагаворы аб супрацоўніцтве Беларусі ў розных сферах з іншымі саюзнымі рэспублікамі. Па ініцыятыве М. Гарбачова ў сакавіку 1991 г. у 9 з 15 рэспублік СССР, у тым ліку БССР, быў праведзены рэферэндум, на якім большасць грамадзян выказалася за захаванне Саюза ў абноўленым выглядзе.

Жнівеньскі путч 1991 г. у Маскве і яго правал паскорылі працэс распаду СССР і адначасова садзейнічалі больш рашучым крокам у накірунку абвяшчэння незалежнасці асобных саюзных рэспублік. 25 жніўня 1991 г. пятая нечарговая сесія Вярхоўнага Савета БССР прыняла Закон “Аб наданні статусу канстытуцыйнага закона Дэкларацыі Вярхоўнага Савета Беларускай ССР аб дзяржаўным суверэнітэце БССР” і пастанову “Аб забеспячэнні палітычнай і эканамічнай самастойнасці Беларускай ССР”. Фактычна Беларусь была абвешчана незалежнай дзяржавай. Ва ўласнасць рэспублікі перайшла агульнасаюзная маёмасць на тэрыторыі БССР.

26 жніўня 1991 г. была прыпынена дзейнасць КПСС-КПБ. Усе міністры ўрада на чале з В. Кебічам заявілі аб сваім выхадзе з партыі. Быў прыняты адпаведны закон аб дэпартызацыі органаў дзяржаўнай улады, прадпрыемстваў, арганізацый, нацыяналізацыі маёмасці КПБ-КПСС.

19 верасня 1991 г. на 6-й нечарговай сесіі Вярхоўнага Савета дэпутаты прынялі рашэнне перайменаваць БССР у Рэспубліку Беларусь (РБ). Тады ж былі абвешчаны новыя дзяржаўныя сімвалы Рэспублікі Беларусь – бела-чырвона-белы сцяг і герб “Пагоня”.

8 снежня 1991 г. у Белавежскай пушчы, у рэзідэнцыі “Віскулі” кіраўнікі Беларусі (С. Шушкевіч), Расійскай Федэрацыі (Б. Ельцын), Украіны (Л. Краўчук) падпісалі Пагадненне аб стварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў (СНД). У ім абвяшчалася, што СССР як суб’ект міжнароднага права спыніў сваё існаванне. Тры дзяржавы аб’ядналіся ў СНД і запрасілі ўступаць у Садружнасць іншыя дзяржавы былога СССР. Да канца 1991 г. да СНД далучыліся яшчэ 8 рэспублік былога СССР (Арменія, Азербайджан, Казахстан, Узбекістан, Кыргызстан, Туркменістан, Таджыкістан, Малдова). 25 снежня 1991 г. СССР афіцыйна спыніў сваё існаванне.

У канцы 1991 – пачатку 1992 гг. быў нададзены статус дзяржаўных рэспубліканскім міністэрствам і ведамствам. Была створана самастойная беларуская армія. Міністэрства замежных спраў Беларусі распачало працу па ўстанаўленні дыпламатычных адносін з іншымі краінамі свету. На працягу кароткага часу Рэспубліка Беларусь была прызнана большасцю дзяржаў свету, у Мінску з’явіліся пасольствы і дыпламатычныя прадстаўніцтвы шэрагу дзяржаў.

Такім чынам, у выніку палітычнага крызісу і распаду СССР у 1990 – 1991 гг. на аснове БССР сфарміравалася незалежная дзяржава – Рэспубліка Беларусь. За кароткі час выключна мірным шляхам яна набыла ўсе асноўныя атрыбуты суверэннай дзяржаўнасці і набыла ўсеагульнае міжнароднае прызнанне.