4. Лойиҳани эксплуатация қилувчи ташкилотнинг молиявий таҳлили

Лойиҳани эксплуатация қилувчи ташкилотни молиявий ҳолати ишонарли ва барқарор бўлиши керак. Шунинг учун бу масалага алоҳида этибор қаратилади.

Лойиҳани эксплуатация қилувчи ташкилотни молиявий таҳлилига учта молиявий ҳисоботни тайёрлаш, таҳлил этиш ва прогноз қилиш киради:

• даромадлар(фойда ва зарарлар) ҳисоботи;

• пул маблағлари тушумлари ва чиқимлари ҳисоботи;

• баланс ҳисоботи.

Бу ҳисоботлар лойиҳанинг бутун амалда бўладиган даври ёки ҳеч бўлмаганда уни эксплуатация қилишнинг дастлабки бир неча йилига тузилади.

Молиявий ҳолатни баҳолаш учун қўлланиладиган коефициентлар:

Жорий ликвидлик коефициэти = ЖА/ЖП

Шу муддатдаги ликвидлик коефицэти = ЛА/ЖП

Критик баҳолаш коефициенти = (НП+ДҚ)/ҚММ

Умумий тўлов қобилияти коефициенти = ҚМ/УА

Инвестициядан фойдаланишни баҳолаш коефициентлар:

Активларнинг айланувчанлиги коефициэти = Сотувдан тушим/УА

Доимий капиталнинг айланувчанлик коефициенти = Сотувдан тушум/ДК

Акциядорлик капитали айланувчанлиги коефициенти = Сотувдан тушум/ АК

Айланма капидалнинг айланувчанлик коефициенти = Сотувдан тушум/Айланма капитал

Рентабеллик кўрсаткичлари:

Умумий активлар рентабеллиги = (СФ+Ф)/УА

Доимий капиталнинг рентабеллиги = (СФ+Ф)/ДК

Акциадорлик капиталининг рентабеллиги = СФ/АК

Сотиш рентабеллиги= СФ/Сотишдан тушум

Ўз капитали рентабеллиги = СФ/(АК+ТФ)

Капиталнинг даромадлиги = (СФ+Ф)/Ўз капиталининг узоқ муддатли қарзлари

Бу ерда:

А-юқори ликвидли активлар;

ЖП-жорий пассивлар;

ЖА-жорий активлар;

ТФ-тақсимланмаган фойда;

ЛА-ликвидли активлар;

Ф- кредит(қарз) учун фоиз;

УА-умумий активлар;

НП-нақд пуллар;

ДҚ-дебиторлик қарзлари;

ҚММ-қисқа муддатли мажбуриятлар;

ДК-доимий капитал;

АК -акциядорлик капитали;

СФ- соф фойда;

М-қарз мажбуриятлар.

5. Лойиҳанинг молиявий самарадорлигини фойда баланси ёрдамида аниқлашнинг оддий усули

Лойиҳани биринчи ҳисобда ҳисоб-китоблар билан самарадорлигини ҳисоблашда соддалашган усулда фойда ҳисоботи моделидан фойдаланиб аниқлашимиз мумкин.

Бу жадвалдан кўриниб турибдики лойиҳанинг фойдалилик даражаси солиқ ва кредит фоизини тўлашдан олдинги фойда кўрсаткичида кўринади. Кўп ҳолларда тижорат банклари лойиҳани самарадорлик даражасини ҳамда кредитни қайтариб бериш қувватини аниқлашда бу кўрсаткич 30% дан юқори бўлишини хоҳлайди. Бу кўрсаткич қанча юқори бўлса кредитни қайтариш коеффициенти юқори деб тушунилади.

12-мавзу. Иқтисодий таҳлил

1. Иқтисодий таҳлилнинг моҳияти. Иқтисодий таҳлилни молиявий таҳлилдан фарқли жиҳатлари

Лойиҳа Ўзбекистон миллий иқтисодиётининг устувор йўналишларига, иқтисодий манфаатларига ва хавфсизлигига жавоб бериши керак. Шунинг учун иқтисодий таҳлил инвестиция лойиҳасини умумжамият манфаати нуқтаи назаридан ўрганади. Иқтисодий таҳлил лойиҳаларга кэнгроқ ёндашиб, даромад ва харажатларни баҳолашда молиявий таҳлилдан фарқ қилади. Умуман, бу таҳлилда даромадлар-харажатлар оқимини баҳолашда молиявий таҳлилга қараганда икки катта ўзгаришга йўл қўйилади.

Биринчидан, инвестиция лойиҳасини амалга ошириш билан боғлиқ бўлган ишлаб чиқарувчилар олган субсидиялар солиқ тўловчиларнинг тўловлари билан қопланиб кетади. Иккинчидан, бир лойиҳани амалга ошириш иккинчи бир лойиҳа учун ресурслар миқдори камайишига олиб келиши мумкин. Мисол учун, Самарқанд вилоятида 15000 тонна помидор этиштирилади. Европа технологиясида қайта ишланган памидор томат пастаси, агар 110 кг лик ассептек қопларга қадоқланса ва Европанинг ИСО- 9001 сертификати билан кафолатланса, лойиҳа валюта келтирувчи лойиҳага айланади.

Молиявий таҳлил ва иқтисодий таҳлил ўртасидаги фарқларни қуйидагича келтириш мумкин:

1. Молиявий таҳлилда даромад ва харажатларга нисбатан алоҳида бозор баҳолари қўлланилади.

Иқтисодий таҳлилда муқобил ижтимоий қийматлар (даромадлар ва харажатларга нисбатан яширин баҳолар, экологик даромад ва харажатлар, фойдалинилмаётган ёки тўла фойдаланилмаётган ишлаб чиқариш омиллари) қўлланилади.

2. Молиявий таҳлилда капитал харажатлар лойиҳа хизмат муддатига тақсимлаб чиқилади (амортизация).

Иқтисодий таҳлилда еса капитал харажатлар фойдаланиш (ишлатилиш) йилидаги бир маротабалик харажат суммаси сифатида ҳисобга олинади.

3. Молиявий таҳлилда солиқлар ва турли гуруҳлар ўртасидаги бошқа бир томонлама тўловлар ҳисобга олинади. Иқтисодий таҳлилда еса бу тўловлар ва солиқлар жамият ичидаги трансферт тўловлари бўлгани учун ҳисобга олинмайдилар.

4. Молиявий таҳлилда дисконтнинг хусусий ставкаси қўлланилади.

Иқтисодий таҳлилда лойиҳалар бўйича даромадлар ва харажатлар оқимларини даромад даражаларига кўра гуруҳлар бўйича ўрганилади.